Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

oculos Ter

  • 1 tero

    trīvī, trītum, ere
    1)
    а) тереть ( oculos Ter); растирать (aliquid in mortario PM; piper molā Pt); молотить ( frumentum H); толочь, молоть ( aliquid in farīnam PM); обтачивать, вытачивать ( radios rotis V)
    б) стирать ( adamanta O); притуплять ( ferrum O); выскабливать, тереть, чистить ( crura pumĭce O); натирать (до боли, до мозолей, до ран) (colla bovis O; manum labōre V)
    calcem calce t. V — догонять, настигать
    t. metam Prp — задевать мету (на гонках), т. е. приходить к финишу, достигать цели
    в) перерабатывать, переваривать ( cibum in ventre CC)
    2) часто употреблять, протирать, изнашивать (purpuram L; vestem H); часто пользоваться, постоянно иметь в руках ( librum M)
    3) топтать, протаптывать, ходить или ездить
    nulla via humano trita pede Tib — дорога, по которой не ступала нога человека
    4) делать общеупотребительным, повседневным ( verbum C)
    5) без пользы расточать, тратить зря (aetatem in aliquā re C; t. otia V); истреблять, изнурять, истощать ( plebem in armis L)
    6) попирать, оскорблять ( majestatem deorum Cld)
    7) Pl, Prp, Pt = futuo. — см. тж. tritus

    Латинско-русский словарь > tero

  • 2 oculus

    ŏcŭlus (sync. oclus, Prud. steph. 10, 592 dub.), i, m. [kindr. with Sanscr. akshi and aksha, from the root ītsh, videre; Gr. ossomai, osse; Goth. augō; Germ. Auge; Engl. eye], an eye.
    I.
    Lit.:

    quae (natura) primum oculos membranis tenuissimis vestivit et saepsit... sed lubricos oculos fecit et mobiles,

    Cic. N. D. 2, 57, 142; cf. Cels. 7, 7, 13; Plin. 11, 37, 52, § 139 sq.; Cic. de Or. 3, 59, 221:

    venusti,

    id. Tusc. 5, 16, 46:

    eminentes,

    prominent, id. Vatin. 2, 4:

    oculi tanquam speculatores,

    id. N. D. 2, 57, 140:

    acuti,

    id. Planc. 27, 69:

    maligni,

    Verg. A. 5, 654:

    minaces,

    Luc. 2, 26: oculos conicere in aliquem, to cast or fix one's eyes upon, Cic. Clu. 19, 54:

    oculos conjecit in hostem,

    Verg. A. 12, 483: adicere alicui rei, to cast one's eyes upon, glance at:

    ad eorum ne quem oculos adiciat suos,

    Plaut. As. 4, 1, 24; to covet, Cic. Verr. 2, 2, 15, § 37:

    adicere ad rem aliquam,

    id. Agr. 2, 10, 25:

    de aliquo nusquam deicere,

    to never turn one's eyes away from, to regard with fixed attention, id. Verr. 2, 4, 15, § 33:

    deicere ab aliquā re,

    to turn away, id. Phil. 1, 1, 1:

    in terram figere,

    to fix one's eyes upon the ground, Tac. H. 4, 72:

    deicere in terram,

    to cast down to, Quint. 1, 11, 9:

    demittere,

    Ov. M. 15, 612:

    erigere,

    id. ib. 4, 146: attollere. Verg. A. 4, 688; Ov. M. 2, 448:

    circumferre,

    id. ib. 6, 169:

    premere,

    Verg. A. 9, 487: deponere, to fix, Hor C. 1, 36, 18:

    distorquere,

    id. S. 1, 9, 65:

    spargere,

    to direct hither and thither, Pers. 5, 33:

    oculis cernere,

    to see with one's own eyes, Nep. Timol. 2, 2:

    oculos auferre spectanti,

    to blind the eyes of an observer, to cheat him before his eyes, Liv. 6, 15 fin.: ponere sibi aliquid ante oculos. i. e. to imagine to one's self any thing, Cic. Agr. 2, 20, 53:

    proponere oculis suis aliquid,

    id. Sest. 7, 17:

    esse ante oculos,

    to be before one's eyes, id. Lael. 11, 38: res posita in oculis, and ante oculos, that lies before one's eyes, is apparent, evident:

    de rebus ante oculos positis,

    id. Ac. 1, 2, 5:

    omnia sunt enim posita ante oculos,

    id. de Or. 1, 43, 192:

    inque meis oculis candida Delos erat,

    before my eyes, Ov. H. 21, 82: vivere in oculis, habitare in oculis, to live in the sight of, in the presence of, in intercourse with:

    in maximā celebritate atque in oculis civium quondam viximus,

    Cic. Off. 3, 1, 3:

    habitavi in oculis,

    id. Planc. 27, 66; cf.:

    in foro palam Syracusis in ore atque in oculis provinciae,

    id. Verr. 2, 2, 33, § 81; Liv. 22, 12; 35, 10; Tac. H. 4, 77:

    habere in oculis,

    to keep in sight, to watch, observe, Plaut. Ps. 3, 2, 66:

    in oculis omnium submergi,

    Curt. 9, 4, 11:

    se ante oculos suos trucidari sinerent,

    Liv. 2, 6, 2; 4, 14, 5; Auct. Her. 4, 36, 48: ab oculis alicujus abire (ire), to leave one's presence:

    Abin' hinc ab oculis?

    Plaut. Trin. 4, 2, 147; id. Truc. 2, 5, 24; Sen. Ep. 36, 10; cf.:

    ab oculis recedere,

    Plin. Ep. 2, 1, 11:

    ab oculis concedere,

    Cic. Cat. 1, 7, 17:

    (angues) conspecti repente ex oculis abierunt,

    out of sight, Liv. 25, 16, 2:

    prodigii species ex oculis elapsa,

    id. 26, 19, 7:

    (avem) ablatam ex oculis,

    Tac. H. 2, 50:

    facesserent propere ex urbe ab ore atque oculis populi Romani,

    Liv. 6, 17, 8:

    sub oculis alicujus,

    before a person's eyes, in his presence, Caes. B. C. 1, 71; Vell. 2, 79, 4:

    sub oculis domini esse,

    Col. 9, 5, 2:

    quos honores sub oculis tuis gessit,

    Plin. Ep. 10, 11, 2:

    sub avi oculis necari,

    Just. 1, 4, 5; Flor. 4, 7, 8:

    hostes sub oculis erant,

    Liv. 22, 14, 3; 26, 38, 9:

    sub oculis Caesaris,

    Tac. A. 2, 35: hunc oculis suis nostrarum numquam quisquam vidit, with his own eyes, i. e. actually, in person, Ter. Eun. 4, 4, 10:

    numquam ante hunc diem meis oculis eam videram,

    id. Hec. 5, 4, 23: ad oculum, for display, to be seen:

    non ad oculum servientes,

    Vulg. Eph. 1, 18; id. Col. 3, 22.—As a term of endearment, the apple of my eye, my darling:

    ubi isti sunt quibus vos oculi estis, quibus vitae estis, quibus deliciae?

    Plaut. Ps. 1, 2, 46:

    bene vale, ocule mi!

    id. Curc. 1, 3, 47 —Hence, in a double sense:

    par oculorum in amicitiā M. Antonii triumviri,

    Suet. Rhet. 5.—The ancients swore by their eyes:

    si voltis per oculos jurare, nihilo magis facietis,

    Plaut. Men. 5, 9, 1.—
    B.
    Transf.
    1.
    The power of seeing, sight, vision: ut eum quoque oculum, quo bene videret, amitteret, lost, i. e. became blind, Cic. Div. 1, 24, 48:

    oculos perdere,

    id. Har. Resp. 18, 37:

    restituere alicui,

    Suet. Vesp. 7; cf.:

    oculis usurpare rem,

    i. e. see, Lucr. 1, 301.—
    2.
    A luminary, said of the sun and stars ( poet. and in post-Aug. prose): mundi oculus. i. e. the sun, Ov. M. 4, 228:

    stellarum oculi,

    Plin. 2, 5, 4, § 10.—
    3.
    A spot resembling an eye, as on a panther's hide, a peacock's tail, etc., Plin. 8, 17, 23, § 62:

    pavonum caudae,

    id. 13, 15, 30, § 96. —So arch. t. t.:

    oculus volutae,

    Vitr. 3, 5. —
    4.
    Of plants.
    a.
    An eye, bud, bourgeon: oculos imponere, i. e. to bud, inoculate, Verg. G. 2, 73:

    gemmans,

    Col. 4, 24, 16.—
    b.
    A bulb or knob on many roots, on the reed, etc.:

    harundinis,

    Cato, R. R. 6, 3; Varr. R. R. 1, 24, 3:

    seritur harundo bulbo radicis, quem alii oculum vocant,

    Plin. 17, 20, 33, § 144.—
    c.
    A plant, called also aizoum majus, Plin. 25, 13, 102, § 160. —
    II.
    Trop.
    A.
    A principal ornament: hi duo illos oculos orae maritimae effoderunt ( Corinth and Carthage), Cic. N. D. 3, 38, 91:

    ex duobus Graeciae oculis,

    i. e. Athens and Sparta, Just. 5, 8, 4.—
    B.
    The eye of the soul, the mind's eye:

    eloquentiam quam nullis nisi mentis oculis videre possumus,

    Cic. Or. 29, 101:

    acrioribus mentis oculis intueri,

    Col. 3, 8, 1:

    oculos pascere re aliquā,

    to feast one's eyes on any thing, Cic. Verr. 2, 5, 26, § 65; cf.:

    concupiscentia oculorum,

    Vulg. 1 Joh. 2, 16: fructum oculis (dat.) capere ex aliquā re, Nep. Eum. 11, 2: oculi dolent, the eyes ache, i. e. one is afflicted by something seen, Ter. Ph. 5, 8, 64; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1; cf.:

    pietas, pater, oculis dolorem prohibet,

    i. e. forbids me to take offence, Plaut. As. 5, 1, 4: in oculis, in the eye, i. e. in view, hoped or expected:

    frumenti spes, quae in oculis fuerat, utrosque frustrata pariter,

    Liv. 26, 39, 23:

    acies et arma in oculis erant,

    Curt. 3, 6, 3:

    Philotae supplicium in oculis erat,

    id. 8, 6, 21:

    esse in oculis,

    to be beloved, esteemed, Cic. Att. 6, 2, 5:

    esse in oculis multitudinis,

    id. Tusc. 2, 26, 63: ferre, gestare in oculis, to love, esteem, value:

    oderat tum, cum, etc....jam fert in oculis,

    id. Phil. 6, 4, 11:

    rex te ergo in oculis,

    Ter. Eun. 3, 1, 11: aequis oculis videre, i. e. contentedly, with satisfaction (like aequo animo), Curt. 8, 2, 9: ante oculos, in mind, in view:

    mors ante oculos debet esse,

    Sen. Ep. 12, 6; Plin. Ep. 3, 16, 6; also plain, obvious:

    simul est illud ante oculos,

    Cic. de Or. 2, 85, 349:

    sit ante oculos Nero,

    i. e. set him before you, consider him, Tac. H. 1, 16: ante oculos habere, to keep in mind (post-class.):

    habe ante oculos hanc esse terram,

    Plin. Ep. 8, 24, 4:

    mortalitatem,

    id. ib. 2, 10, 4; Just. 5, 6, 1; for which (late Lat.) prae oculis: prae oculis habere terrorem futuri judicii, Greg. M. Ep. 2, 48;

    3, 27 al.: nec jam fas ullum prae oculis habent,

    Amm. 30, 4, 18: ob oculos versari, to be before the mind, etc.:

    mors (ei) ob oculos versatur,

    Cic. Rab. Post. 14, 39; Liv. 28, 19, 14; cf.:

    usu versatur ante oculos vobis Glaucia,

    Cic. Rosc. Am. 35, 98; id. Fin. 2, 22, 75; 5, 1, 3; id. Dom. 55, 141; Liv. 34, 36, 6: ponere aliquid ante oculos, to call up in mind, imagine, etc.:

    eā (translatione) utimur rei ante oculos ponendae causā,

    Auct. Her. 4, 34, 45:

    ora eorum ponite vobis ante oculos,

    Cic. Phil. 13, 2, 4:

    calamitatem Cottae sibi ante oculos ponunt,

    Caes. B. G. 6, 37:

    exsilium Cn. Marci sibi proponunt ante oculos,

    Liv. 2, 54, 6:

    conjurationem ante oculos ponere,

    id. 24, 24, 8:

    studia eorum vobis ante oculos proponere,

    Auct. Her. 4, 36, 48;

    rarely: constituere sibi aliquid ante oculos,

    Cic. Cael. 32, 79; Aug. Serm. 233, 3: ante oculos ponere (proponere), with ellips. of dat. of person, Cic. Marc. 2, 5; id. Deiot. 7, 20; id. Phil. 2, 45, 115; 11, 3, 7; id. N. D. 1, 41, 114:

    nec a re publicā deiciebam oculos,

    id. Phil. 1, 1, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > oculus

  • 3 converto

    con-verto (vorto), vertī (vortī), versum (vorsum), ere, umkehren, umwenden, umdrehen, od. m. Bezug auf das Ziel, hinkehren, hinwenden, hindrehen, refl. se convertere od. bl. convertere u. Passiv converti medial = sich um- od. hinkehren usw., I) eig.: 1) nach der andern Seite (nach vorn od. nach hinten, nach oben od. nach unten) od. nach irgend einer Seite um- od. hinkehren, a) übh.: aculeum (im Bilde, aculeum testimonii sui), Cic.: arcum, Verg.: baculum (zB. converso baculo alci oculos tundere), Cic.: cardinem, Verg.: cuspidem, Verg.: manum, Quint.: fenum, umwenden, wenden, Col.: vulvas conversas corrigere, die Umstülpung der Gebärmutter, Plin. – u. refl., cum se convertit (v. Pers.), Suet. – u. Passiv medial, si facile convertitur (aeger), Cels.: in delubris deûm suā sponte signa conversa, Val. Max. – m. Ang. wohin? durch Advv. od. Praepp., corpus huc illucve, Cels.: uncos deorsum, Cels.: corpus in nullam partem, Cels.: gladium in se, Val. Max.: infantem in caput, in pedes, Cels.: naves in eam partem, quo ventus fert, Caes.: colla ad freta, Ov.: palam anuli ad palmam, Cic.: poet. m. Dat., luna potest... id lumen convertere nobis (nach uns), Lucr. 5, 704. – tigna duo contra vim atque impetum fluminis conversa, Caes.: omnem eam materiam, quae erat caesa, conversam ad hostem collocabat, Caes.: calix ad latus praetereuntis aquae conversus, Frontin. – refl., simulacrum Victoriae, quod ante ad simulacrum Minervae spectavisset, ad valvas se templi limenque convertisse, Caes. – Passiv medial, ima pars pedis in exteriorem partem convertitur (dreht sich), Cels.: manus ad pollicem aut minimum digitum convertitur (neigt sich), Cels.: ore conversus in terram (v. einem Tiere), Mela: conversi oculos inter se atque ora tenebant, Verg.: poet. m. Dat., zephyro (nach Westen) convertitur ales, Lucan. 9, 689. – So nun bes. α) in den milit. t. t.: c. signa, mit den Feldzeichen kehrt machen, eine Schwenkung machen, schwenken (s. Schneider Caes. b. G. 2, 26, 1. Drak. Liv. 3, 54, 10), zB. conversis signis retro in urbem reditur, Liv.: Romani conversa signa bipertito intulerunt, machten eine Frontveränderung und drangen in zwei Kolonnen vor, Caes.: signa ad hostem converti (dem F. die Spitze bieten) aciemque dirigi iubet, Caes. – so auch nostri rursus conversi, kehrt-, Front machend, dem Feinde die Stirn bietend, Caes. – c. terga, c. se, kehrtmachen = fliehen, Caes. – c. aciem, die (feindl.) (Schlachtordnung werfen, Liv.: u. so paucos nostros c. et insequi (v. Feinde), Hirt. b. G.: fugatae alae, conversae cohortes sunt, Vell.: cum hostium acies a sinistro cornu (auf dem l. Fl.) pulsa atque in fugam conversa esset, Caes. – β) als rhet. t. t., die Worte umstellen, versetzen, non modo mutare quaedam verba, sed extendere, corripere, convertere, dividere cogitur (poësis), Quint. 10, 1, 29. – γ) refl., convertere se od. b1. convertere od. Passiv medial converti ad alqm, in der Unterhaltung, in der Rede sich zu od. an jmd. wenden, rursus ad illum te converte et quaere etc., Cic.: ad eum convertit et... inquit, Gell.: itaque modo ad eum conversus quaerebat etc., Liv.: conversus ad suos... inquit, Val. Max.: deinde conversus ad nos, ›επιστήσατε quid facere debeamus‹, Plin. ep.

    b) in der Bewegung, im Gange umkehren, umwenden, hinkehren, hinwenden, c. iter, Val. Max. (vgl. unten no. α): vias, Verg.: fugam, von der Fl. umkehren (= die Fl. einstellen), Verg. – vox boum Herculem convertit, bewog den H. umzukehren, Liv. – refl., c. se, umkehren, umwenden, Plin. ep. u. Suet.: se in porticu, Cic. – m. Ang. von wo? u. wohin: ex hoc cursu sceleris iter c. ad fugam atque in exsilium, Cic.: cursum ad septentrionem (v. einem Flusse), Mela. – refl., se convertere u. Passiv converti medial, sich hinwenden, c. se od. converti domum, Komik.; vgl. conversa domum lintea dare, Hor.: imago convertitur eodem, Lucr.: hinc se in Asiam c., Cic. – So nun bes.: α) als milit. t. t.: c. iter, umwenden, Caes. – c. iter in provinciam, Caes.: iter ad urbem, Lucan.: iter ad depopulandam Acarnaniam, Liv.: omnem multitudinem ad alqm, Caes.: hostem in se ab alqo, Curt. – u. refl., teils conv. se, zB. c. se in Phrygiam, Nep.: c. se ad montes, Caes.: subito se c. ad Cassium in Thessaliam, Caes.: ad hunc se a Pulione omnis multitudo (hostium) convertit, Caes. – teils ohne se, zB. convertit cum paucis ad equites, Sall.: convertit cum omni multitudine in regnum suum, Sall. – u. medial, omnis vis Romana Veios conversa est, Liv.: omnis Volscorum in se conversus impetus, Val. Max. – β) als t. t. der Wasserbaukunst, hinleiten, inchoabat piscinam a Miseno ad Avernum lacum, quo quidquid totis Baiis calidarum esset converteretur, Suet.: ut ex totis regionibus in quam (regionem) necessitas incubuerit converti possit praesidium aquarum abundantius, Frontin. – γ) etw. heimlich wo hinwenden, c. pecuniam publicam domum suam, unterschlagen, Cic. Verr. 3, 176.

    c) (bes. als geogr. t. t.) Passiv converti medial od. conversum esse, der örtl. Richtung od. Lage nach sich hinwenden, sich hinziehen, hinliegen, hingehen, m. Ang. wohin? durch ad od. in u. Akk. auch zugl. m. Ang. von wo? durch ab u. Abl., inde ad meridiem iter convertitur usque ad Megaram, Mela: deinde ad septentriones toto latere terra convertitur a Celtico promunturio ad Scythicum usque, Mela. – spelunca conversa ad aquilonem, Cic.: stabula ad medium conversa diem, Verg.: alter conversus in contrariam partem erat vallus, Caes.: Pyrenaeus in terras fronte conversus, Mela: conversis inter se pedibus stare, Gegenfüßler sein, Plin.

    2) im Kreise umdrehen, herumdrehen, refl. se convertere u. Passiv converti medial = sich umdrehen, sich herumdrehen, a) übh.: is (modiolus) habenā quasi terebra convertitur, Cels.: axes ut in torcularibus conversi, Cels. – b) einen Weltkörper, quae (terra) circum axem se summā celeritate convertit et torquet, Cic.: in infimo orbe luna solis radiis accensa convertitur, Cic.: invenies supero convertier orbe quinque (sidera) pari spatio, Cic. poët. – einen Kreisumlauf der Zeit umdrehen = erfüllen, vollenden, cum aetas tua septenos octiens solis anfractus reditusque converterit, Cic.: huius quidem anni nondum vigesimam partem scito esse conversam, Cic. – c) die Haare kräuseln, crines calamistro, Petron. 102, 15.

    II) übtr.: 1) im allg., nach od. zu einem Ggstde., gegen einen Ggstd. hinkehren, hinwenden, hinrichten, ihm zuwenden, auf einen Ggstd. übertragen u. dgl., refl. se convertere od. bl. convertere u. Passiv converti medial = sich hinwenden, sich zuwenden, m. Ang. wohin? durch in od. ad u. Akk., a) übh.: quas (duas legiones) ab itinere Asiae Syriaeque ad suam potestatem dominatumque converterat, Caes.: c. in se unum omnium vires, Liv.: ad equestrem ordinem atque in ceteros ordines easdem vitae condiciones, übertragen auf usw., Cic.: Iovem O. M. precatus sum, ut, si quid adversi populo Romano immineret, totum in domum meam converteretur, Val. Max. – c. orationem ad Aeschinem in prooemio, an Ä. richten, Quint.: tum omnem orationem traduxi et converti in increpandam Caepionis fugam, in deplorandum interitum exercitus, habe gerichtet auf usw., Cic. – refl. ( ohne se) od. Passiv medial, ad uxorem Liviam convertere, sich wenden an usw., Tac. ann. 4, 3: sine advocatis in amicitiam atque in gratiam convortimus, Plaut.: (v. Redner, Schriftsteller) ab ea sententia, quam proposuimus, convertimus (wenden wir uns) ad aliquam personam aut rem, Rutil. Lup.; vgl. medial gratulabor tibi prius, deinde ad me convertar, will ich mich zu mir (zur Besprechung meiner Angelegenheiten) wenden, Cic. – omnis est risus in iudicem conversus, wendete sich gegen den R., Cic.

    b) den Blick, die Aufmerksamkeit, die Gedanken hinwenden, hinrichten, hinlenken, gew. m. Ang. wohin? durch Advv. od. durch ad od. in u. Akk., α) den eigenen Blick usw., omnes convertere oculos Itali, wendeten dahin den Blick, Verg.: ut (oculi) aspectum quo vellent facile converterent, Cic.: c. ad tribunum militum centurionesque ora (v. den Soldaten), Caes.: video in me omnium vestrûm ora atque oculos esse conversos, Cic.: illud intellego omnium ora in me conversa esse, Sall. – β) eines andern Blick usw. od. jmd. mit seinem Blicke usw. auf sich hinlenken, αα) jmds. Blick usw., teils m. ad od. in se, zB. finitimis ad se gentibus ora, Lucr.: omnium oculos ad od. in se, Nep. u. Curt.: omnium oculos animosque in semet, Curt.: certamine ac studiis in se animum adulescentis, Liv. – teils ohne ad od. in se, zB. oculos hominum, Liv.: vulgi ora, Hor.: animos, Liv.: hominum oculos fulgore purpureae abollae, Suet. – ββ) jmd. mit seinem Blicke, teils mit in se, zB. omnem exercitum in se, Liv.: totum terrarum orbem in se, Verg.: omnium mentes in se, Flor. – teils ohne in se, zB. civitatem (v. fremden Gesandten), Liv.: omnes, Liv.

    c) Geist, Sinn, Gemüt, Neigung, Eifer, Sorge, Hoffnung auf einen Ggstd. hinwenden, hinrichten, ihm zuwenden, m. Ang. wohin? worauf? durch ad od. in u. Akk.; m. Ang. von wo? durch Advv. od. durch ab u. Abl. od. durch bl. Abl., α) den eigenen Geist usw.: omne ingenium ac studium suum ad causas agendas, Tac.: animum ad urbana negotia, Liv.: animos ad agrum colendum, Liv.: animum ad publicam a privata curam, Liv. – omne studium curamque ad hanc scribendi operam, Cic.: omnem spem melioris status ad eorum fidem, Cic.: omnia in bellum consilia, Curt. – refl. se convertere od. bl. convertere u. Passiv converti medial, sich hinwenden, sich hinrichten, sich zuwenden, c. se ad philosophos, Cic.: se ad otium pacemque, Cic.: totum se ad alcis voluntatem nutumque, Cic.; vgl. (medial) animus alcis ad alterius non modo sensum ac voluntatem, sed etiam vultum atque nutum convertitur, Cic.: ceteri ad sapientiora convertere, Tac. ann. 3, 55. – omni civitate in eam curam conversā, Liv.: ad haec consultanda a vi atque armis converti (v. Volke), Liv.: conversus hinc ad ordinandum rei publicae statum, Suet.: quo facilius virginum mulierumque mens a libidine ad pudicitiam converteretur, Val. Max. – convertere ad nostros (amicos), wende dich nun zu unsern Fr. (= gedenke nun bei Beförderungen unserer Fr.), Plin. ep. 2, 13, 3. – u. so bes. conv. se od. bl. conv. ad od. in alqm, als Verehrer od. Anhänger im Staate jmdm. sich zuwenden, zufallen, conv. se ad alqm, Nep. Att. 8, 1: bl. conv. ad alqm, Cic. Planc. 50. Tac. ann. 12, 18: conv. se in alqm, Cic. de rep. 6, 12. Sen. de clem. 1, 4, 3: ebenso Passiv medial, cuncta ad victoris opes conversa, Tac. hist. 3, 44. – β) jmds. Geist (geistige Aufmerksamkeit) usw. od. jmd.: ut ab eo, quod agitur, avertat animos; ut saepe in hilaritatem risumque convertat, Cic.: c. animos imperitorum ad deorum cultum a vitae pravitate, Cic.: alqm ad fidem Christi, zum christlichen Glauben bekehren, Hier. in Philem. 5, 10 u. 11: in bellum Etruscum intentam civitatem c. ad Volscos, Liv.: homines a consuetudine subito c. et ad diversas rationes vitae traducere, Cic. – bl. c. alqm, jmd. auf andere Gedanken bringen, Suet. Dom. 16, 2. – v. lebl. Subjj., (res) totos ad se convertit et rapit, Cic. de off. 2, 37. – u. insbes., jmd. einem als polit. Anhänger zuwenden, fama huius rei convertit ad Masinissam Numidas, Liv. 29, 30, 7.

    d) etw. einer Bestimmung, einem Zwecke zuwenden, zu etw. verwenden, α) lebl. Objj.: in suam rem aliena, Cic.: reditum in Domitiani loculos (Schatulle), Frontin.: pecuniam ad usus suos, ICt.: rationem in fraudem malitiamque, Cic.: tempora ad quietem refectionemque data in acerrimum laborem, Quint.: mandatum ad suum commodum, Cic.: copias eas ad patriae periculum, Brut. in Cic. ep.: scribendi facultatem ad alia opera, Quint. – β) leb. Wesen: ad continendas custodias plures commilitones, Traian. in Plin. ep. 10, 20 (31) in.

    e) etw. nach der u. der Seite wenden, verkehren, m. Ang. wohin? durch in od. ad m. Akk., α) in der Beurteilung: si quid per iocum dixi, nolito in serium convertere, Plaut.: nolite fortunam convertere in culpam (zur Sch. anrechnen), neque regis iniuriam huius crimen putare, Cic. – β) in der Ausführung, quod ad perniciem suam fuerat cogitatum, id ad salutem convertit (v. Datames), Nep.: alterum (auxilium) ad perniciem meam erat a vobis consulibus conversum, Cic.: non posse iam ad salutem converti hoc malum, Ter. – oft refl. convertere od. Passiv converti medial, sich verkehren, sich wenden, ausschlagen, umschlagen, sed hoc vitium huic in bonum convertebat, Cic.: ne ista vobis mansuetudo et misericordia, si illi arma ceperint, in miseriam convortat, Sall. – in quartanam conversa vis est morbi, Cic.: quod crimen esse voluisti, id totum vides in laudem conversum esse, Cic.: istius poena omnis oculorum ad caecitatem mentis est conversa, Cic.

    2) prägn., etw. so wenden, daß ein Wechsel, eine Änderung eintritt, etw. umkehren, umändern, umwandeln, bei Ang. wohin? m. in u. Akk., a) übh.: α) physisch, si antequam tumor discutiatur in suppurationem convertitur, in Eiter umgesetzt wird, übergeht, Col. 6, 17, 6. – β) jmds. Gemüt, umwandeln, umstimmen, animos permovere et c., Cic.: v. lebl. Subjj., nova religio iurandi mentes militum convertit, Caes. – Pass., umgestimmt werden, umschlagen, einen Umschlag erleiden, animus aeger avaritiā facile conversus est, Sall.: hāc oratione habitā mirum in modum conversae sunt omnium mentes, Caes.: quid est tam potens tamque magnificum, populi motus, iudicum religiones, senatus gravitatem unius oratione converti? Cic. de or. 1, 31: conversi animum vultumque, Tac. hist. 1, 85. – γ) Zustände, rem publicam, Cic.: hunc ordinem, Quint.: praemia Metelli in pestem, Sall.: omne beneficium in iniuriam, Sen.: v. lebl. Subjj., non fas nefasque, non humanam vicem convertere valere (v. einem Zaubertrank), Hor.: tot opes, tot gaudia dies unus in adversa convertit, Plin. ep.: odium c. in amorem (v. der Freundschaft), Val. Max.: possitne eloquentia commutatione aliquā converti in infantiam, Cic. – refl., se conv. u. bl. conv., sich verkehren, sich umändern, umschlagen, (s. Piderit Cic. Brut. 141), cavendum, ne in graves inimicitias convertant se amicitiae, Cic.: ubi regium imperium in superbiam dominationemque se convertit, Sall.: num virtus in vitium possit convertere, Cic.: hoc vitium huic uni in bonum convertebat, Cic.: nec in falsum e vero praeterita possunt convertere, Cic. – ebenso Passiv converti medial, vide, quam conversa res sit, Cic.: conversa subito fortuna est, Nep.: non posse iam ad salutem converti hoc malum, Ter.: indigne ferunt illam clementiam mansuetudinemque nostri imperii tantam in crudelitatem inhumanitatemque esse conversam, Cic. – δ) als rhet. t. t., den Ausdruck mit einem andern vertauschend künstlich umwandeln, conversa oratio atque mutata, Cic.: convertendi genus, Cic. – ε) als gramm. t. t., casus conversi = casus obliqui, die abgewandelten Kasusformen, Cic. de nat. deor. 2, 64. – ζ) als milit. t. t., castra castris c., Lager mit Lager vertauschen = fortrückend immer neue Lager aufschlagen, Caes. b. c. 1, 81, 3.

    b) seinem ganzen Wesen, seiner Gestalt nach verwandeln, umgestalten, refl. se convertere od. Passiv converti medial = sich verwandeln, tellus induit ignotas hominum conversa figuras, Ov. met. 1, 86 sq. – gew. m. in u. Akk., terras in freti formam, Ov.: in bovem Io, Inachi filiam, Lact.: Hecubam putant propter animi acerbitatem fingi in canem esse conversam, Cic.: figura canis, in quam Hecuba conversa traditur, Mela: mater in ursae speciem conversa, Hyg.: mugitu bovis in sermonem humanum converso, Val. Max.: hominum simulacra ferarumque in silicem ex ipsis visā conversa Medusā, Ov.: in cinerem favillasque converti, Firm. math. – refl., teils conv. se, zB. se in hominem (v. einer Gottheit), Ter.: se in anum (alte Frau), Hyg.: se in taurum, Hyg.: se ex homine in beluam, Cic.: si omnium pecudum exta eodem tempore in eundem habitum se coloremque converterent, Cic. – teils bl. conv., zB. c. in mulierem, Rutil. Lup. – u. Passiv medial, deo converso in pretium (v. Jupiter), Hor.

    c) aus einer Sprache in eine andere umwandeln = übertragen, übersetzen, verdolmetschen, gew. m. de od. ex u. Abl. u. m. in u. Akk., aliqua de Graecis, Cic.: orationes e Graeco, Cic.: ex Atticis duorum eloquentissimorum nobilissimas orationes, Cic.: illa in Latinum, Cic.: librum e Graeco in Latinum, Cic. – im Zshg. auch ohne Angabe woraus od. wohin? Electra (Sophoclis) male conversa, Cic.: carmina Arati ea, quae a te admodum adulescentulo conversa ita me delectant, quia Latina sunt, ut etc., Cic. – / Parag. Infin. convertier, Lucr. 1, 796. Cic. Arat. 269 (515).

    lateinisch-deutsches > converto

  • 4 converto

    con-verto (vorto), vertī (vortī), versum (vorsum), ere, umkehren, umwenden, umdrehen, od. m. Bezug auf das Ziel, hinkehren, hinwenden, hindrehen, refl. se convertere od. bl. convertere u. Passiv converti medial = sich um- od. hinkehren usw., I) eig.: 1) nach der andern Seite (nach vorn od. nach hinten, nach oben od. nach unten) od. nach irgend einer Seite um- od. hinkehren, a) übh.: aculeum (im Bilde, aculeum testimonii sui), Cic.: arcum, Verg.: baculum (zB. converso baculo alci oculos tundere), Cic.: cardinem, Verg.: cuspidem, Verg.: manum, Quint.: fenum, umwenden, wenden, Col.: vulvas conversas corrigere, die Umstülpung der Gebärmutter, Plin. – u. refl., cum se convertit (v. Pers.), Suet. – u. Passiv medial, si facile convertitur (aeger), Cels.: in delubris deûm suā sponte signa conversa, Val. Max. – m. Ang. wohin? durch Advv. od. Praepp., corpus huc illucve, Cels.: uncos deorsum, Cels.: corpus in nullam partem, Cels.: gladium in se, Val. Max.: infantem in caput, in pedes, Cels.: naves in eam partem, quo ventus fert, Caes.: colla ad freta, Ov.: palam anuli ad palmam, Cic.: poet. m. Dat., luna potest... id lumen convertere nobis (nach uns), Lucr. 5, 704. – tigna duo contra vim atque impetum fluminis conversa, Caes.: omnem eam materiam, quae erat caesa, conversam ad hostem collocabat, Caes.: calix ad latus praetereuntis aquae
    ————
    conversus, Frontin. – refl., simulacrum Victoriae, quod ante ad simulacrum Minervae spectavisset, ad valvas se templi limenque convertisse, Caes. – Passiv medial, ima pars pedis in exteriorem partem convertitur (dreht sich), Cels.: manus ad pollicem aut minimum digitum convertitur (neigt sich), Cels.: ore conversus in terram (v. einem Tiere), Mela: conversi oculos inter se atque ora tenebant, Verg.: poet. m. Dat., zephyro (nach Westen) convertitur ales, Lucan. 9, 689. – So nun bes. α) in den milit. t. t.: c. signa, mit den Feldzeichen kehrt machen, eine Schwenkung machen, schwenken (s. Schneider Caes. b. G. 2, 26, 1. Drak. Liv. 3, 54, 10), zB. conversis signis retro in urbem reditur, Liv.: Romani conversa signa bipertito intulerunt, machten eine Frontveränderung und drangen in zwei Kolonnen vor, Caes.: signa ad hostem converti (dem F. die Spitze bieten) aciemque dirigi iubet, Caes. – so auch nostri rursus conversi, kehrt-, Front machend, dem Feinde die Stirn bietend, Caes. – c. terga, c. se, kehrtmachen = fliehen, Caes. – c. aciem, die (feindl.) (Schlachtordnung werfen, Liv.: u. so paucos nostros c. et insequi (v. Feinde), Hirt. b. G.: fugatae alae, conversae cohortes sunt, Vell.: cum hostium acies a sinistro cornu (auf dem l. Fl.) pulsa atque in fugam conversa esset, Caes. – β) als rhet. t. t., die Worte umstellen, versetzen, non modo mutare quaedam verba, sed extendere, corripe-
    ————
    re, convertere, dividere cogitur (poësis), Quint. 10, 1, 29. – γ) refl., convertere se od. b1. convertere od. Passiv medial converti ad alqm, in der Unterhaltung, in der Rede sich zu od. an jmd. wenden, rursus ad illum te converte et quaere etc., Cic.: ad eum convertit et... inquit, Gell.: itaque modo ad eum conversus quaerebat etc., Liv.: conversus ad suos... inquit, Val. Max.: deinde conversus ad nos, ›επιστήσατε quid facere debeamus‹, Plin. ep.
    b) in der Bewegung, im Gange umkehren, umwenden, hinkehren, hinwenden, c. iter, Val. Max. (vgl. unten no. α): vias, Verg.: fugam, von der Fl. umkehren (= die Fl. einstellen), Verg. – vox boum Herculem convertit, bewog den H. umzukehren, Liv. – refl., c. se, umkehren, umwenden, Plin. ep. u. Suet.: se in porticu, Cic. – m. Ang. von wo? u. wohin: ex hoc cursu sceleris iter c. ad fugam atque in exsilium, Cic.: cursum ad septentrionem (v. einem Flusse), Mela. – refl., se convertere u. Passiv converti medial, sich hinwenden, c. se od. converti domum, Komik.; vgl. conversa domum lintea dare, Hor.: imago convertitur eodem, Lucr.: hinc se in Asiam c., Cic. – So nun bes.: α) als milit. t. t.: c. iter, umwenden, Caes. – c. iter in provinciam, Caes.: iter ad urbem, Lucan.: iter ad depopulandam Acarnaniam, Liv.: omnem multitudinem ad alqm, Caes.: hostem in se ab alqo, Curt. – u. refl., teils conv. se, zB. c. se in
    ————
    Phrygiam, Nep.: c. se ad montes, Caes.: subito se c. ad Cassium in Thessaliam, Caes.: ad hunc se a Pulione omnis multitudo (hostium) convertit, Caes. – teils ohne se, zB. convertit cum paucis ad equites, Sall.: convertit cum omni multitudine in regnum suum, Sall. – u. medial, omnis vis Romana Veios conversa est, Liv.: omnis Volscorum in se conversus impetus, Val. Max. – β) als t. t. der Wasserbaukunst, hinleiten, inchoabat piscinam a Miseno ad Avernum lacum, quo quidquid totis Baiis calidarum esset converteretur, Suet.: ut ex totis regionibus in quam (regionem) necessitas incubuerit converti possit praesidium aquarum abundantius, Frontin. – γ) etw. heimlich wo hinwenden, c. pecuniam publicam domum suam, unterschlagen, Cic. Verr. 3, 176.
    c) (bes. als geogr. t. t.) Passiv converti medial od. conversum esse, der örtl. Richtung od. Lage nach sich hinwenden, sich hinziehen, hinliegen, hingehen, m. Ang. wohin? durch ad od. in u. Akk. auch zugl. m. Ang. von wo? durch ab u. Abl., inde ad meridiem iter convertitur usque ad Megaram, Mela: deinde ad septentriones toto latere terra convertitur a Celtico promunturio ad Scythicum usque, Mela. – spelunca conversa ad aquilonem, Cic.: stabula ad medium conversa diem, Verg.: alter conversus in contrariam partem erat vallus, Caes.: Pyrenaeus in terras fronte conversus, Mela: conversis inter se pedibus
    ————
    stare, Gegenfüßler sein, Plin.
    2) im Kreise umdrehen, herumdrehen, refl. se convertere u. Passiv converti medial = sich umdrehen, sich herumdrehen, a) übh.: is (modiolus) habenā quasi terebra convertitur, Cels.: axes ut in torcularibus conversi, Cels. – b) einen Weltkörper, quae (terra) circum axem se summā celeritate convertit et torquet, Cic.: in infimo orbe luna solis radiis accensa convertitur, Cic.: invenies supero convertier orbe quinque (sidera) pari spatio, Cic. poët. – einen Kreisumlauf der Zeit umdrehen = erfüllen, vollenden, cum aetas tua septenos octiens solis anfractus reditusque converterit, Cic.: huius quidem anni nondum vigesimam partem scito esse conversam, Cic. – c) die Haare kräuseln, crines calamistro, Petron. 102, 15.
    II) übtr.: 1) im allg., nach od. zu einem Ggstde., gegen einen Ggstd. hinkehren, hinwenden, hinrichten, ihm zuwenden, auf einen Ggstd. übertragen u. dgl., refl. se convertere od. bl. convertere u. Passiv converti medial = sich hinwenden, sich zuwenden, m. Ang. wohin? durch in od. ad u. Akk., a) übh.: quas (duas legiones) ab itinere Asiae Syriaeque ad suam potestatem dominatumque converterat, Caes.: c. in se unum omnium vires, Liv.: ad equestrem ordinem atque in ceteros ordines easdem vitae condiciones, übertragen auf usw., Cic.: Iovem O. M. precatus sum, ut, si quid adversi populo Romano immineret,
    ————
    totum in domum meam converteretur, Val. Max. – c. orationem ad Aeschinem in prooemio, an Ä. richten, Quint.: tum omnem orationem traduxi et converti in increpandam Caepionis fugam, in deplorandum interitum exercitus, habe gerichtet auf usw., Cic. – refl. ( ohne se) od. Passiv medial, ad uxorem Liviam convertere, sich wenden an usw., Tac. ann. 4, 3: sine advocatis in amicitiam atque in gratiam convortimus, Plaut.: (v. Redner, Schriftsteller) ab ea sententia, quam proposuimus, convertimus (wenden wir uns) ad aliquam personam aut rem, Rutil. Lup.; vgl. medial gratulabor tibi prius, deinde ad me convertar, will ich mich zu mir (zur Besprechung meiner Angelegenheiten) wenden, Cic. – omnis est risus in iudicem conversus, wendete sich gegen den R., Cic.
    b) den Blick, die Aufmerksamkeit, die Gedanken hinwenden, hinrichten, hinlenken, gew. m. Ang. wohin? durch Advv. od. durch ad od. in u. Akk., α) den eigenen Blick usw., omnes convertere oculos Itali, wendeten dahin den Blick, Verg.: ut (oculi) aspectum quo vellent facile converterent, Cic.: c. ad tribunum militum centurionesque ora (v. den Soldaten), Caes.: video in me omnium vestrûm ora atque oculos esse conversos, Cic.: illud intellego omnium ora in me conversa esse, Sall. – β) eines andern Blick usw. od. jmd. mit seinem Blicke usw. auf sich hinlenken, αα) jmds. Blick usw., teils m. ad od. in se, zB. finitimis ad
    ————
    se gentibus ora, Lucr.: omnium oculos ad od. in se, Nep. u. Curt.: omnium oculos animosque in semet, Curt.: certamine ac studiis in se animum adulescentis, Liv. – teils ohne ad od. in se, zB. oculos hominum, Liv.: vulgi ora, Hor.: animos, Liv.: hominum oculos fulgore purpureae abollae, Suet. – ββ) jmd. mit seinem Blicke, teils mit in se, zB. omnem exercitum in se, Liv.: totum terrarum orbem in se, Verg.: omnium mentes in se, Flor. – teils ohne in se, zB. civitatem (v. fremden Gesandten), Liv.: omnes, Liv.
    c) Geist, Sinn, Gemüt, Neigung, Eifer, Sorge, Hoffnung auf einen Ggstd. hinwenden, hinrichten, ihm zuwenden, m. Ang. wohin? worauf? durch ad od. in u. Akk.; m. Ang. von wo? durch Advv. od. durch ab u. Abl. od. durch bl. Abl., α) den eigenen Geist usw.: omne ingenium ac studium suum ad causas agendas, Tac.: animum ad urbana negotia, Liv.: animos ad agrum colendum, Liv.: animum ad publicam a privata curam, Liv. – omne studium curamque ad hanc scribendi operam, Cic.: omnem spem melioris status ad eorum fidem, Cic.: omnia in bellum consilia, Curt. – refl. se convertere od. bl. convertere u. Passiv converti medial, sich hinwenden, sich hinrichten, sich zuwenden, c. se ad philosophos, Cic.: se ad otium pacemque, Cic.: totum se ad alcis voluntatem nutumque, Cic.; vgl. (medial) animus alcis ad alterius non modo sensum ac voluntatem, sed etiam
    ————
    vultum atque nutum convertitur, Cic.: ceteri ad sapientiora convertere, Tac. ann. 3, 55. – omni civitate in eam curam conversā, Liv.: ad haec consultanda a vi atque armis converti (v. Volke), Liv.: conversus hinc ad ordinandum rei publicae statum, Suet.: quo facilius virginum mulierumque mens a libidine ad pudicitiam converteretur, Val. Max. – convertere ad nostros (amicos), wende dich nun zu unsern Fr. (= gedenke nun bei Beförderungen unserer Fr.), Plin. ep. 2, 13, 3. – u. so bes. conv. se od. bl. conv. ad od. in alqm, als Verehrer od. Anhänger im Staate jmdm. sich zuwenden, zufallen, conv. se ad alqm, Nep. Att. 8, 1: bl. conv. ad alqm, Cic. Planc. 50. Tac. ann. 12, 18: conv. se in alqm, Cic. de rep. 6, 12. Sen. de clem. 1, 4, 3: ebenso Passiv medial, cuncta ad victoris opes conversa, Tac. hist. 3, 44. – β) jmds. Geist (geistige Aufmerksamkeit) usw. od. jmd.: ut ab eo, quod agitur, avertat animos; ut saepe in hilaritatem risumque convertat, Cic.: c. animos imperitorum ad deorum cultum a vitae pravitate, Cic.: alqm ad fidem Christi, zum christlichen Glauben bekehren, Hier. in Philem. 5, 10 u. 11: in bellum Etruscum intentam civitatem c. ad Volscos, Liv.: homines a consuetudine subito c. et ad diversas rationes vitae traducere, Cic. – bl. c. alqm, jmd. auf andere Gedanken bringen, Suet. Dom. 16, 2. – v. lebl. Subjj., (res) totos ad se convertit et rapit, Cic. de off. 2, 37. – u. insbes., jmd. einem
    ————
    als polit. Anhänger zuwenden, fama huius rei convertit ad Masinissam Numidas, Liv. 29, 30, 7.
    d) etw. einer Bestimmung, einem Zwecke zuwenden, zu etw. verwenden, α) lebl. Objj.: in suam rem aliena, Cic.: reditum in Domitiani loculos (Schatulle), Frontin.: pecuniam ad usus suos, ICt.: rationem in fraudem malitiamque, Cic.: tempora ad quietem refectionemque data in acerrimum laborem, Quint.: mandatum ad suum commodum, Cic.: copias eas ad patriae periculum, Brut. in Cic. ep.: scribendi facultatem ad alia opera, Quint. – β) leb. Wesen: ad continendas custodias plures commilitones, Traian. in Plin. ep. 10, 20 (31) in.
    e) etw. nach der u. der Seite wenden, verkehren, m. Ang. wohin? durch in od. ad m. Akk., α) in der Beurteilung: si quid per iocum dixi, nolito in serium convertere, Plaut.: nolite fortunam convertere in culpam (zur Sch. anrechnen), neque regis iniuriam huius crimen putare, Cic. – β) in der Ausführung, quod ad perniciem suam fuerat cogitatum, id ad salutem convertit (v. Datames), Nep.: alterum (auxilium) ad perniciem meam erat a vobis consulibus conversum, Cic.: non posse iam ad salutem converti hoc malum, Ter. – oft refl. convertere od. Passiv converti medial, sich verkehren, sich wenden, ausschlagen, umschlagen, sed hoc vitium huic in bonum convertebat, Cic.: ne ista vobis mansuetudo et misericordia, si
    ————
    illi arma ceperint, in miseriam convortat, Sall. – in quartanam conversa vis est morbi, Cic.: quod crimen esse voluisti, id totum vides in laudem conversum esse, Cic.: istius poena omnis oculorum ad caecitatem mentis est conversa, Cic.
    2) prägn., etw. so wenden, daß ein Wechsel, eine Änderung eintritt, etw. umkehren, umändern, umwandeln, bei Ang. wohin? m. in u. Akk., a) übh.: α) physisch, si antequam tumor discutiatur in suppurationem convertitur, in Eiter umgesetzt wird, übergeht, Col. 6, 17, 6. – β) jmds. Gemüt, umwandeln, umstimmen, animos permovere et c., Cic.: v. lebl. Subjj., nova religio iurandi mentes militum convertit, Caes. – Pass., umgestimmt werden, umschlagen, einen Umschlag erleiden, animus aeger avaritiā facile conversus est, Sall.: hāc oratione habitā mirum in modum conversae sunt omnium mentes, Caes.: quid est tam potens tamque magnificum, populi motus, iudicum religiones, senatus gravitatem unius oratione converti? Cic. de or. 1, 31: conversi animum vultumque, Tac. hist. 1, 85. – γ) Zustände, rem publicam, Cic.: hunc ordinem, Quint.: praemia Metelli in pestem, Sall.: omne beneficium in iniuriam, Sen.: v. lebl. Subjj., non fas nefasque, non humanam vicem convertere valere (v. einem Zaubertrank), Hor.: tot opes, tot gaudia dies unus in adversa convertit, Plin. ep.: odium c. in amorem (v. der Freundschaft), Val. Max.: possitne
    ————
    eloquentia commutatione aliquā converti in infantiam, Cic. – refl., se conv. u. bl. conv., sich verkehren, sich umändern, umschlagen, (s. Piderit Cic. Brut. 141), cavendum, ne in graves inimicitias convertant se amicitiae, Cic.: ubi regium imperium in superbiam dominationemque se convertit, Sall.: num virtus in vitium possit convertere, Cic.: hoc vitium huic uni in bonum convertebat, Cic.: nec in falsum e vero praeterita possunt convertere, Cic. – ebenso Passiv converti medial, vide, quam conversa res sit, Cic.: conversa subito fortuna est, Nep.: non posse iam ad salutem converti hoc malum, Ter.: indigne ferunt illam clementiam mansuetudinemque nostri imperii tantam in crudelitatem inhumanitatemque esse conversam, Cic. – δ) als rhet. t. t., den Ausdruck mit einem andern vertauschend künstlich umwandeln, conversa oratio atque mutata, Cic.: convertendi genus, Cic. – ε) als gramm. t. t., casus conversi = casus obliqui, die abgewandelten Kasusformen, Cic. de nat. deor. 2, 64. – ζ) als milit. t. t., castra castris c., Lager mit Lager vertauschen = fortrückend immer neue Lager aufschlagen, Caes. b. c. 1, 81, 3.
    b) seinem ganzen Wesen, seiner Gestalt nach verwandeln, umgestalten, refl. se convertere od. Passiv converti medial = sich verwandeln, tellus induit ignotas hominum conversa figuras, Ov. met. 1, 86 sq. – gew. m. in u. Akk., terras in freti formam, Ov.:
    ————
    in bovem Io, Inachi filiam, Lact.: Hecubam putant propter animi acerbitatem fingi in canem esse conversam, Cic.: figura canis, in quam Hecuba conversa traditur, Mela: mater in ursae speciem conversa, Hyg.: mugitu bovis in sermonem humanum converso, Val. Max.: hominum simulacra ferarumque in silicem ex ipsis visā conversa Medusā, Ov.: in cinerem favillasque converti, Firm. math. – refl., teils conv. se, zB. se in hominem (v. einer Gottheit), Ter.: se in anum (alte Frau), Hyg.: se in taurum, Hyg.: se ex homine in beluam, Cic.: si omnium pecudum exta eodem tempore in eundem habitum se coloremque converterent, Cic. – teils bl. conv., zB. c. in mulierem, Rutil. Lup. – u. Passiv medial, deo converso in pretium (v. Jupiter), Hor.
    c) aus einer Sprache in eine andere umwandeln = übertragen, übersetzen, verdolmetschen, gew. m. de od. ex u. Abl. u. m. in u. Akk., aliqua de Graecis, Cic.: orationes e Graeco, Cic.: ex Atticis duorum eloquentissimorum nobilissimas orationes, Cic.: illa in Latinum, Cic.: librum e Graeco in Latinum, Cic. – im Zshg. auch ohne Angabe woraus od. wohin? Electra (Sophoclis) male conversa, Cic.: carmina Arati ea, quae a te admodum adulescentulo conversa ita me delectant, quia Latina sunt, ut etc., Cic. – Parag. Infin. convertier, Lucr. 1, 796. Cic. Arat. 269 (515).

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > converto

  • 5 aperio

    ăpĕrĭo, ĕrŭi, ertum, 4, v. a. ( fut. aperibo, Plaut. Truc. 4, 2, 50; Pompon. ap. Non. p. 506, 30) [ab-pario, to get from, take away from, i.e. to uncover, like the opp. operio, from obpario, to get for, to put upon, i. e. to cover; this is the old explanation, and is received by Corssen, Ausspr. I. p. 653; II. p. 410, and by Vanicek, p. 503], to uncover, make or lay bare.
    I.
    Lit.:

    patinas,

    Plaut. Ps. 3, 2, 51: apertae surae, Turp. ap. Non. p. 236, 16:

    apertis lateribus,

    Sisenn. ib. p. 236, 26:

    capite aperto esse,

    Varr. ib. p. 236, 25;

    p. 236, 28: ut corporis partes quaedam aperiantur,

    Cic. Off. 1, 35, 129:

    caput aperuit,

    id. Phil. 2, 31; Sall. H. Fragm. ap. Non. p. 236, 20:

    capita,

    Plin. 28, 6, 17, § 60:

    aperto pectore,

    Ov. M. 2, 339; and poet. transf. to the person:

    apertae pectora matres,

    id. ib. 13, 688:

    ramum,

    Verg. A. 6, 406 al. — Trop., to make visible, to show, reveal, Liv. 22, 6:

    dispulsā nebulā diem aperuit,

    id. 26, 17 (cf. just before:

    densa nebula campos circa intexit): dies faciem victoriae,

    Tac. Agr. 38:

    lux aperuit bellum ducemque belli,

    Liv. 3, 15:

    novam aciem dies aperuit,

    Tac. H. 4, 29:

    his unda dehiscens Terram aperit,

    opens to view, Verg. A. 1, 107.—From the intermediate idea of making visible,
    II.
    Metaph.
    A.
    1.. To unclose, open: aperto ex ostio Alti Acheruntis, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37:

    aperite aliquis ostium,

    Ter. Ad. 4, 4, 26; so id. Heaut. 2, 3, 35:

    forem aperi,

    id. Ad. 2, 1, 13:

    fores,

    id. Eun. 2, 2, 52; Ov. M. 10, 457; Suet. Aug. 82:

    januas carceris,

    Vulg. Act. 5, 19:

    fenestram,

    ib. Gen. 8, 6:

    liquidas vias,

    to open the liquid way, Lucr. 1, 373; so Verg. A. 11, 884:

    sucum venis fundere apertis,

    to pour out moisture from its open veins, Lucr. 5, 812:

    saccum,

    Vulg. Gen. 42, 27:

    os,

    ib. ib. 22, 28:

    labia, ib. Job, 11, 5: oculos,

    ib. Act. 9, 8:

    accepi fasciculum, in quo erat epistula Piliae: abstuli, aperui, legi,

    Cic. Att. 5, 11 fin.; so id. ib. 1, 13;

    6, 3: aperire librum,

    Vulg. Apoc. 5, 5; 20, 12:

    testamentum,

    Plin. 7, 52, 53, § 177 (cf.:

    testamentum resignare,

    Hor. Ep. 1, 7, 9); Suet. Caes. 83; id. Aug. 17:

    sigillum aperire,

    to break, Vulg. Apoc. 6, 3 al.:

    ferro iter aperiundum est,

    Sall. C. 58, 7:

    locum... asylum,

    to make it an asylum, Liv. 1, 8:

    subterraneos specus,

    Tac. G. 16:

    navigantibus maria,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    arbor florem aperit,

    id. 12, 11, 23, § 40 et saep.: aperire parietem, to open a wall, in order to put a door or window in it, Dig. 8, 2, 40: alicui oculos aperire, to give sight to (after the Heb.), Vulg. Joan. 9, 10; 9, 14 al.; so,

    aures aperire,

    to restore hearing to, ib. Marc. 7, 35.—
    2.
    Trop.:

    nec ita claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire non possit,

    Cic. Off. 2, 15, 54: amicitiae fores. id. Fam. 13, 10:

    multus apertus cursus ad laudem,

    id. Phil. 14, 6 fin.:

    tibi virtus tua reditum ad tuos aperuit,

    id. Fam. 6, 11:

    philosophiae fontes,

    id. Tusc. 1, 3, 6; id. Mil. 31, 85 et saep.: alicujus oculos aperire, to open one's eyes, make him discern (after the Heb.), Vulg. Gen. 3, 5; 3, 7; ib. Act. 26, 18; so,

    alicujus cor aperire,

    ib. ib. 16, 14: ventus [p. 136] incendio viam aperuit, Liv. 6, 2:

    occasionem ad invadendum,

    id. 4, 53; so id. 9, 27: si hanc fenestram aperueritis (i.e. if you enter upon the way of complaint), nihil aliud agi sinetis, Suet. Tib. 28 (cf. Ter. Heaut. 3, 1, 72:

    Quantam fenestram ad nequitiem patefeceris!): quia aperuisset gentibus ostium fidei,

    Vulg. Act. 14, 27; ib. Col. 4, 3.— So of the new year, to open it, i.e. begin:

    annum,

    Verg. G. 1, 217:

    contigit ergo privatis aperire annum (since the consul entered upon his office the first of January),

    Plin. Pan. 58, 4 Gierig and Schaef.—So also of a school, to establish, set up, begin, or open it:

    Dionysius tyrannus Corinthi dicitur ludum aperuisse,

    Cic. Fam. 9, 18; so Suet. Gram. 16; id. Rhet. 4.— Poet.:

    fuste aperire caput,

    i.e. to cleave, split the head, Juv. 9, 98.—
    B.
    Aperire locum (populum, gentes, etc.), to lay open a place, people, etc., i.e. to open an entrance to, render accessible (cf. patefacio);

    most freq. in the histt., esp. in Tacitus: qui aperuerint armis orbem terrarum,

    Liv. 42, 52; 42, 4:

    Syriam,

    Tac. A. 2, 70:

    omnes terras fortibus viris natura aperuit,

    id. H. 4, 64:

    novas gentes,

    id. Agr. 22:

    gentes ac reges,

    id. G. 1:

    Britanniam tamdiu clausam aperit,

    Mel. 3, 6, 4; Luc. 1, 465 Cort.:

    Eoas,

    id. 4, 352:

    pelagus,

    Val. Fl. 1, 169.—
    C.
    Transf. to mental objects, to disclose something unknown, to unveil, reveal, make known, unfold, to prove, demonstrate; or gen. to explain, recount, etc.:

    occulta quaedam et quasi involuta aperiri,

    Cic. Fin. 1, 9, 30:

    explicanda est saepe verbis mens nostra de quāque re atque involutae rei notitia definiendo aperienda est,

    id. Or. 33, 116:

    alicui scripturas aperire,

    Vulg. Luc. 24, 32:

    tua probra aperibo omnia,

    Plaut. Truc. 4, 2, 50: ne exspectetis argumentum fabulae;

    hi partem aperient,

    Ter. Ad. prol. 23:

    non quo aperiret sententiam suam, sed etc.,

    Cic. de Or. 1, 18, 84:

    eo praesente conjurationem aperit,

    Sall. C. 40, 6:

    naturam et mores,

    id. ib. 53 fin.; so id. ib. 45, 1; 47, 1; id. J. 33, 4:

    lux fugam hostium aperuit,

    Liv. 27, 2:

    aperiri error poterat,

    id. 26, 10:

    casus aperire futuros,

    to disclose the future, Ov. M. 15, 559:

    futura aperit,

    Tac. H. 2, 4.—So also, se aperire or aperiri, to reveal one's true disposition, character:

    tum coacti necessario se aperiunt,

    show themselves in their true light, Ter. And. 4, 1, 8:

    studio aperimur in ipso,

    Ov. A. A. 3, 371:

    exspectandum, dum se ipsa res aperiret,

    Nep. Paus. 3, 7; Quint. prooem. § 3.—Sometimes constr. with acc. and inf., a rel.-clause, or de:

    cum jam directae in se prorae hostes appropinquare aperuissent,

    Liv. 44, 28:

    domino navis, quis sit, aperit,

    Nep. Them. 8, 6; so id. Eum. 13, 3: de clementiā, Auct. ad Her. 2, 31.—In a gen. sense (freq. in epistt.) in Cic. Att. 5, 1, 2: de Oppio factum est, ut volui, et maxime, quod DCCC. aperuisti, you promised, i.e. that it should be paid to him (= ostendisti te daturum, Manut.); cf.

    the more definite expression: de Oppio bene curāsti, quod ei DCCC. exposuisti,

    id. ib. 5, 4, 3.—Hence, ăpertus, a, um, P. a.; pr., opened; hence, open, free.
    A.
    Lit.
    1.
    Without covering, open, uncovered (opp. tectus):

    naves apertae,

    without deck, Cic. Verr. 2, 5, 40; Liv. 31, 22 fin.; cf. id. 32, 21, 14: centum tectae naves et quinquaginta leviores apertae, et saep.; v. navis.—Also, without covering or defence, unprotected, exposed:

    locus,

    Caes. B. C. 3, 84.— Poet., of the sky, clear, cloudless:

    caelo invectus aperto,

    Verg. A. 1, 155:

    aether,

    id. ib. 1, 587:

    aperta serena prospicere,

    id. G. 1, 393.—
    2.
    Unclosed, open, not shut (opp. clausus):

    Janua cum per se transpectum praebet apertum,

    since this affords an open view through it, Lucr. 4, 272:

    oculi,

    id. 4, 339:

    oculorum lumine aperto,

    id. 4, 1139 et saep.:

    nihil tam clausum, neque tam reconditum, quod non istius cupiditati apertissimum promptissimumque esset,

    Cic. Verr. 2, 4, 20:

    caelum patens atque apertum,

    id. Div. 1, 1 (diff. from 1.); so Ov. M. 6, 693:

    vidit caelos apertos,

    Vulg. Marc. 1, 10:

    apertus et propatulus locus,

    Cic. Verr. 2, 4, 49:

    iter,

    Liv. 31, 2:

    apertior aditus ad moenia,

    id. 9, 28:

    campi,

    id. 38, 3:

    per apertum limitem (viae),

    Tac. H. 3, 21; Ov. M. 1, 285:

    fenestrae,

    Vulg. Dan. 6, 10:

    ostia,

    ib. ib. 13, 39:

    aequor,

    Ov. M. 4, 527; so id. ib. 8, 165; 11, 555 et saep. — Poet., of a battle: nec aperti copia Martis Ulla fuit, an action in the open field, Ov. M. 13, 208.—Very freq. ăpertum, subst., that which is open, free; an open, clear space:

    in aperto,

    Lucr. 3, 604:

    per apertum fugientes,

    Hor. C, 3, 12, 10:

    impetum ex aperto facerent,

    Liv. 35, 5:

    castra in aperto posita,

    id. 1, 33; so id. 22, 4:

    volantem in aperto,

    Plin. 10, 8, 9, § 22:

    in aperta prodeunt,

    id. 8, 32, 50, § 117:

    disjecit naves in aperta Oceani,

    Tac. A. 2, 23.—
    B.
    Trop.
    1.
    a.. Opp. to that which is concealed, covered, dark, open, clear, plain, evident, manifest, unobstructed:

    nam nihil aegrius est quam res secernere apertas ab dubiis,

    nothing is, indeed, more difficult than to separate things that are evident from those that are doubtful, Lucr. 4, 467; so id. 4, 596; 1, 915; 5, 1062:

    cum illum ex occultis insidiis in apertum latrocinium conjecimus,

    Cic. Cat. 2, 1:

    simultates partim obscurae, partim apertae,

    id. Manil. 24:

    quid enim potest esse tam apertum tamque perspicuum?

    id. N. D. 2, 2, 4:

    quid rem apertam suspectam facimus?

    Liv. 41, 24:

    non furtim, sed vi aperta,

    id. 25, 24:

    apertus animi motus,

    Quint. 10, 3, 21:

    invidia in occulto, adulatio in aperto,

    Tac. H. 4, 4 et saep.—So, in rhet., of clear, intelligible discourse:

    multo apertius ad intellegendum est, si, etc.... apertam enim narrationem tam esse oportet quam, etc.,

    Cic. de Or. 2, 80, 328; cf. id. Inv. 1, 20.—Hence,
    b.
    Esp. as subst.: in aperto esse,
    (α).
    To be clear, evident, well known, notorious, en tôi phanerôi einai:

    ad cognoscendum omnia illustria magis magisque in aperto,

    Sall. J. 5, 3.—
    (β).
    To be easily practicable, easy, facile (the figure taken from an open field or space):

    agere memoratu digna pronum magisque in aperto erat,

    there was a greater inclination and a more open way to, Tac. Agr. 1:

    hostes aggredi in aperto foret,

    id. H. 3, 56:

    vota virtusque in aperto omniaque prona victoribus,

    id. Agr. 33.—
    2.
    Of character, without dissimulation, open, frank, candid:

    animus apertus et simplex,

    Cic. Fam. 1, 9; id. Off. 3, 13, 57:

    pectus,

    id. Lael. 26, 97. —Hence, ironically: ut semper fuit apertissimus, as he has always been very open, frank (for impudent, shameless), Cic. Mur. 35.—Hence, ăpertē, adv., openly, clearly, plainly.
    I.
    In gen.:

    tam aperte irridens,

    Ter. Phorm. 5, 8, 62:

    ab illo aperte tecte quicquid est datum, libenter accepi,

    Cic. Att. 1, 14, 4; id. Or. 12, 38; id. Am. 18, 67:

    cum Fidenae aperte descissent,

    Liv. 1, 27:

    aperte quod venale habet ostendit,

    Hor. S. 1, 2, 83:

    aperte revelari,

    Vulg. 1 Reg. 2, 27:

    non jam secretis colloquiis, sed aperte fremere,

    Tac. A. 11, 28:

    aperte adulari,

    Cic. Am. 26, 99:

    aperte mentiri,

    id. Ac. 2, 6, 18:

    aperte pugnare, id. ap. Aquil. Rom. 10: aperte immundus est,

    Vulg. Lev. 13, 26.— Comp.:

    cum ipsum dolorem hic tulit paulo apertius,

    Cic. Planc. 34; id. Att. 16, 3, 5; Curt. 6, 1, 11:

    ab his proconsuli venenum inter epulas datum est apertius quam ut fallerent,

    Tac. A. 13, 1.— Sup.:

    hinc empta apertissime praetura,

    Cic. Verr. 1, 100:

    equite Romano per te apertissime interfecto,

    id. Har. Resp. 30:

    largiri,

    id. ib. 56:

    praedari,

    id. Verr. 1, 130.—
    II.
    Esp. of what is set forth in words or writing, plainly, clearly, freely, without reserve:

    nempe ergo aperte vis quae restant me loqui?

    Ter. And. 1, 2, 24; id. Phorm. 4, 3, 49:

    aperte indicat (lex) posse rationem habere non praesentis,

    Cic. ad Brut. 1, 5, 3:

    Non tu istuc mihi dictura aperte es, quicquid est?

    Ter. Eun. 5, 1, 3:

    narrare,

    id. Heaut. 4, 3, 24:

    scribere,

    Cic. Fam. 5, 7, 3; Quint. 1, 5, 43.— Comp.:

    Planius atque apertius dicam,

    Cic. Rosc. Com. 14, 43:

    distinguere,

    Quint. 3, 6, 45.— Sup.:

    istius injurias quam apertissime vobis planissimeque explicare,

    Cic. Verr. 2, 64, 156:

    aliquid apertissime ostendere,

    Quint. 5, 12, 11.

    Lewis & Short latin dictionary > aperio

  • 6 aperte

    ăpĕrĭo, ĕrŭi, ertum, 4, v. a. ( fut. aperibo, Plaut. Truc. 4, 2, 50; Pompon. ap. Non. p. 506, 30) [ab-pario, to get from, take away from, i.e. to uncover, like the opp. operio, from obpario, to get for, to put upon, i. e. to cover; this is the old explanation, and is received by Corssen, Ausspr. I. p. 653; II. p. 410, and by Vanicek, p. 503], to uncover, make or lay bare.
    I.
    Lit.:

    patinas,

    Plaut. Ps. 3, 2, 51: apertae surae, Turp. ap. Non. p. 236, 16:

    apertis lateribus,

    Sisenn. ib. p. 236, 26:

    capite aperto esse,

    Varr. ib. p. 236, 25;

    p. 236, 28: ut corporis partes quaedam aperiantur,

    Cic. Off. 1, 35, 129:

    caput aperuit,

    id. Phil. 2, 31; Sall. H. Fragm. ap. Non. p. 236, 20:

    capita,

    Plin. 28, 6, 17, § 60:

    aperto pectore,

    Ov. M. 2, 339; and poet. transf. to the person:

    apertae pectora matres,

    id. ib. 13, 688:

    ramum,

    Verg. A. 6, 406 al. — Trop., to make visible, to show, reveal, Liv. 22, 6:

    dispulsā nebulā diem aperuit,

    id. 26, 17 (cf. just before:

    densa nebula campos circa intexit): dies faciem victoriae,

    Tac. Agr. 38:

    lux aperuit bellum ducemque belli,

    Liv. 3, 15:

    novam aciem dies aperuit,

    Tac. H. 4, 29:

    his unda dehiscens Terram aperit,

    opens to view, Verg. A. 1, 107.—From the intermediate idea of making visible,
    II.
    Metaph.
    A.
    1.. To unclose, open: aperto ex ostio Alti Acheruntis, Poët. ap. Cic. Tusc. 1, 16, 37:

    aperite aliquis ostium,

    Ter. Ad. 4, 4, 26; so id. Heaut. 2, 3, 35:

    forem aperi,

    id. Ad. 2, 1, 13:

    fores,

    id. Eun. 2, 2, 52; Ov. M. 10, 457; Suet. Aug. 82:

    januas carceris,

    Vulg. Act. 5, 19:

    fenestram,

    ib. Gen. 8, 6:

    liquidas vias,

    to open the liquid way, Lucr. 1, 373; so Verg. A. 11, 884:

    sucum venis fundere apertis,

    to pour out moisture from its open veins, Lucr. 5, 812:

    saccum,

    Vulg. Gen. 42, 27:

    os,

    ib. ib. 22, 28:

    labia, ib. Job, 11, 5: oculos,

    ib. Act. 9, 8:

    accepi fasciculum, in quo erat epistula Piliae: abstuli, aperui, legi,

    Cic. Att. 5, 11 fin.; so id. ib. 1, 13;

    6, 3: aperire librum,

    Vulg. Apoc. 5, 5; 20, 12:

    testamentum,

    Plin. 7, 52, 53, § 177 (cf.:

    testamentum resignare,

    Hor. Ep. 1, 7, 9); Suet. Caes. 83; id. Aug. 17:

    sigillum aperire,

    to break, Vulg. Apoc. 6, 3 al.:

    ferro iter aperiundum est,

    Sall. C. 58, 7:

    locum... asylum,

    to make it an asylum, Liv. 1, 8:

    subterraneos specus,

    Tac. G. 16:

    navigantibus maria,

    Plin. 2, 47, 47, § 122:

    arbor florem aperit,

    id. 12, 11, 23, § 40 et saep.: aperire parietem, to open a wall, in order to put a door or window in it, Dig. 8, 2, 40: alicui oculos aperire, to give sight to (after the Heb.), Vulg. Joan. 9, 10; 9, 14 al.; so,

    aures aperire,

    to restore hearing to, ib. Marc. 7, 35.—
    2.
    Trop.:

    nec ita claudenda est res familiaris, ut eam benignitas aperire non possit,

    Cic. Off. 2, 15, 54: amicitiae fores. id. Fam. 13, 10:

    multus apertus cursus ad laudem,

    id. Phil. 14, 6 fin.:

    tibi virtus tua reditum ad tuos aperuit,

    id. Fam. 6, 11:

    philosophiae fontes,

    id. Tusc. 1, 3, 6; id. Mil. 31, 85 et saep.: alicujus oculos aperire, to open one's eyes, make him discern (after the Heb.), Vulg. Gen. 3, 5; 3, 7; ib. Act. 26, 18; so,

    alicujus cor aperire,

    ib. ib. 16, 14: ventus [p. 136] incendio viam aperuit, Liv. 6, 2:

    occasionem ad invadendum,

    id. 4, 53; so id. 9, 27: si hanc fenestram aperueritis (i.e. if you enter upon the way of complaint), nihil aliud agi sinetis, Suet. Tib. 28 (cf. Ter. Heaut. 3, 1, 72:

    Quantam fenestram ad nequitiem patefeceris!): quia aperuisset gentibus ostium fidei,

    Vulg. Act. 14, 27; ib. Col. 4, 3.— So of the new year, to open it, i.e. begin:

    annum,

    Verg. G. 1, 217:

    contigit ergo privatis aperire annum (since the consul entered upon his office the first of January),

    Plin. Pan. 58, 4 Gierig and Schaef.—So also of a school, to establish, set up, begin, or open it:

    Dionysius tyrannus Corinthi dicitur ludum aperuisse,

    Cic. Fam. 9, 18; so Suet. Gram. 16; id. Rhet. 4.— Poet.:

    fuste aperire caput,

    i.e. to cleave, split the head, Juv. 9, 98.—
    B.
    Aperire locum (populum, gentes, etc.), to lay open a place, people, etc., i.e. to open an entrance to, render accessible (cf. patefacio);

    most freq. in the histt., esp. in Tacitus: qui aperuerint armis orbem terrarum,

    Liv. 42, 52; 42, 4:

    Syriam,

    Tac. A. 2, 70:

    omnes terras fortibus viris natura aperuit,

    id. H. 4, 64:

    novas gentes,

    id. Agr. 22:

    gentes ac reges,

    id. G. 1:

    Britanniam tamdiu clausam aperit,

    Mel. 3, 6, 4; Luc. 1, 465 Cort.:

    Eoas,

    id. 4, 352:

    pelagus,

    Val. Fl. 1, 169.—
    C.
    Transf. to mental objects, to disclose something unknown, to unveil, reveal, make known, unfold, to prove, demonstrate; or gen. to explain, recount, etc.:

    occulta quaedam et quasi involuta aperiri,

    Cic. Fin. 1, 9, 30:

    explicanda est saepe verbis mens nostra de quāque re atque involutae rei notitia definiendo aperienda est,

    id. Or. 33, 116:

    alicui scripturas aperire,

    Vulg. Luc. 24, 32:

    tua probra aperibo omnia,

    Plaut. Truc. 4, 2, 50: ne exspectetis argumentum fabulae;

    hi partem aperient,

    Ter. Ad. prol. 23:

    non quo aperiret sententiam suam, sed etc.,

    Cic. de Or. 1, 18, 84:

    eo praesente conjurationem aperit,

    Sall. C. 40, 6:

    naturam et mores,

    id. ib. 53 fin.; so id. ib. 45, 1; 47, 1; id. J. 33, 4:

    lux fugam hostium aperuit,

    Liv. 27, 2:

    aperiri error poterat,

    id. 26, 10:

    casus aperire futuros,

    to disclose the future, Ov. M. 15, 559:

    futura aperit,

    Tac. H. 2, 4.—So also, se aperire or aperiri, to reveal one's true disposition, character:

    tum coacti necessario se aperiunt,

    show themselves in their true light, Ter. And. 4, 1, 8:

    studio aperimur in ipso,

    Ov. A. A. 3, 371:

    exspectandum, dum se ipsa res aperiret,

    Nep. Paus. 3, 7; Quint. prooem. § 3.—Sometimes constr. with acc. and inf., a rel.-clause, or de:

    cum jam directae in se prorae hostes appropinquare aperuissent,

    Liv. 44, 28:

    domino navis, quis sit, aperit,

    Nep. Them. 8, 6; so id. Eum. 13, 3: de clementiā, Auct. ad Her. 2, 31.—In a gen. sense (freq. in epistt.) in Cic. Att. 5, 1, 2: de Oppio factum est, ut volui, et maxime, quod DCCC. aperuisti, you promised, i.e. that it should be paid to him (= ostendisti te daturum, Manut.); cf.

    the more definite expression: de Oppio bene curāsti, quod ei DCCC. exposuisti,

    id. ib. 5, 4, 3.—Hence, ăpertus, a, um, P. a.; pr., opened; hence, open, free.
    A.
    Lit.
    1.
    Without covering, open, uncovered (opp. tectus):

    naves apertae,

    without deck, Cic. Verr. 2, 5, 40; Liv. 31, 22 fin.; cf. id. 32, 21, 14: centum tectae naves et quinquaginta leviores apertae, et saep.; v. navis.—Also, without covering or defence, unprotected, exposed:

    locus,

    Caes. B. C. 3, 84.— Poet., of the sky, clear, cloudless:

    caelo invectus aperto,

    Verg. A. 1, 155:

    aether,

    id. ib. 1, 587:

    aperta serena prospicere,

    id. G. 1, 393.—
    2.
    Unclosed, open, not shut (opp. clausus):

    Janua cum per se transpectum praebet apertum,

    since this affords an open view through it, Lucr. 4, 272:

    oculi,

    id. 4, 339:

    oculorum lumine aperto,

    id. 4, 1139 et saep.:

    nihil tam clausum, neque tam reconditum, quod non istius cupiditati apertissimum promptissimumque esset,

    Cic. Verr. 2, 4, 20:

    caelum patens atque apertum,

    id. Div. 1, 1 (diff. from 1.); so Ov. M. 6, 693:

    vidit caelos apertos,

    Vulg. Marc. 1, 10:

    apertus et propatulus locus,

    Cic. Verr. 2, 4, 49:

    iter,

    Liv. 31, 2:

    apertior aditus ad moenia,

    id. 9, 28:

    campi,

    id. 38, 3:

    per apertum limitem (viae),

    Tac. H. 3, 21; Ov. M. 1, 285:

    fenestrae,

    Vulg. Dan. 6, 10:

    ostia,

    ib. ib. 13, 39:

    aequor,

    Ov. M. 4, 527; so id. ib. 8, 165; 11, 555 et saep. — Poet., of a battle: nec aperti copia Martis Ulla fuit, an action in the open field, Ov. M. 13, 208.—Very freq. ăpertum, subst., that which is open, free; an open, clear space:

    in aperto,

    Lucr. 3, 604:

    per apertum fugientes,

    Hor. C, 3, 12, 10:

    impetum ex aperto facerent,

    Liv. 35, 5:

    castra in aperto posita,

    id. 1, 33; so id. 22, 4:

    volantem in aperto,

    Plin. 10, 8, 9, § 22:

    in aperta prodeunt,

    id. 8, 32, 50, § 117:

    disjecit naves in aperta Oceani,

    Tac. A. 2, 23.—
    B.
    Trop.
    1.
    a.. Opp. to that which is concealed, covered, dark, open, clear, plain, evident, manifest, unobstructed:

    nam nihil aegrius est quam res secernere apertas ab dubiis,

    nothing is, indeed, more difficult than to separate things that are evident from those that are doubtful, Lucr. 4, 467; so id. 4, 596; 1, 915; 5, 1062:

    cum illum ex occultis insidiis in apertum latrocinium conjecimus,

    Cic. Cat. 2, 1:

    simultates partim obscurae, partim apertae,

    id. Manil. 24:

    quid enim potest esse tam apertum tamque perspicuum?

    id. N. D. 2, 2, 4:

    quid rem apertam suspectam facimus?

    Liv. 41, 24:

    non furtim, sed vi aperta,

    id. 25, 24:

    apertus animi motus,

    Quint. 10, 3, 21:

    invidia in occulto, adulatio in aperto,

    Tac. H. 4, 4 et saep.—So, in rhet., of clear, intelligible discourse:

    multo apertius ad intellegendum est, si, etc.... apertam enim narrationem tam esse oportet quam, etc.,

    Cic. de Or. 2, 80, 328; cf. id. Inv. 1, 20.—Hence,
    b.
    Esp. as subst.: in aperto esse,
    (α).
    To be clear, evident, well known, notorious, en tôi phanerôi einai:

    ad cognoscendum omnia illustria magis magisque in aperto,

    Sall. J. 5, 3.—
    (β).
    To be easily practicable, easy, facile (the figure taken from an open field or space):

    agere memoratu digna pronum magisque in aperto erat,

    there was a greater inclination and a more open way to, Tac. Agr. 1:

    hostes aggredi in aperto foret,

    id. H. 3, 56:

    vota virtusque in aperto omniaque prona victoribus,

    id. Agr. 33.—
    2.
    Of character, without dissimulation, open, frank, candid:

    animus apertus et simplex,

    Cic. Fam. 1, 9; id. Off. 3, 13, 57:

    pectus,

    id. Lael. 26, 97. —Hence, ironically: ut semper fuit apertissimus, as he has always been very open, frank (for impudent, shameless), Cic. Mur. 35.—Hence, ăpertē, adv., openly, clearly, plainly.
    I.
    In gen.:

    tam aperte irridens,

    Ter. Phorm. 5, 8, 62:

    ab illo aperte tecte quicquid est datum, libenter accepi,

    Cic. Att. 1, 14, 4; id. Or. 12, 38; id. Am. 18, 67:

    cum Fidenae aperte descissent,

    Liv. 1, 27:

    aperte quod venale habet ostendit,

    Hor. S. 1, 2, 83:

    aperte revelari,

    Vulg. 1 Reg. 2, 27:

    non jam secretis colloquiis, sed aperte fremere,

    Tac. A. 11, 28:

    aperte adulari,

    Cic. Am. 26, 99:

    aperte mentiri,

    id. Ac. 2, 6, 18:

    aperte pugnare, id. ap. Aquil. Rom. 10: aperte immundus est,

    Vulg. Lev. 13, 26.— Comp.:

    cum ipsum dolorem hic tulit paulo apertius,

    Cic. Planc. 34; id. Att. 16, 3, 5; Curt. 6, 1, 11:

    ab his proconsuli venenum inter epulas datum est apertius quam ut fallerent,

    Tac. A. 13, 1.— Sup.:

    hinc empta apertissime praetura,

    Cic. Verr. 1, 100:

    equite Romano per te apertissime interfecto,

    id. Har. Resp. 30:

    largiri,

    id. ib. 56:

    praedari,

    id. Verr. 1, 130.—
    II.
    Esp. of what is set forth in words or writing, plainly, clearly, freely, without reserve:

    nempe ergo aperte vis quae restant me loqui?

    Ter. And. 1, 2, 24; id. Phorm. 4, 3, 49:

    aperte indicat (lex) posse rationem habere non praesentis,

    Cic. ad Brut. 1, 5, 3:

    Non tu istuc mihi dictura aperte es, quicquid est?

    Ter. Eun. 5, 1, 3:

    narrare,

    id. Heaut. 4, 3, 24:

    scribere,

    Cic. Fam. 5, 7, 3; Quint. 1, 5, 43.— Comp.:

    Planius atque apertius dicam,

    Cic. Rosc. Com. 14, 43:

    distinguere,

    Quint. 3, 6, 45.— Sup.:

    istius injurias quam apertissime vobis planissimeque explicare,

    Cic. Verr. 2, 64, 156:

    aliquid apertissime ostendere,

    Quint. 5, 12, 11.

    Lewis & Short latin dictionary > aperte

  • 7 volo

    1.
    vŏlo (2 d pers. sing. vis, orig. veis, Prisc. 9, 1, 6, p. 847 P.; 1 st pers. plur. volumus, but volimus, Plaut. Truc. 1, 2, 89 Speng.; 3 d pers. sing. volt, and 2 d pers. plur. voltis always in ante-class. writers;

    also volt,

    Cic. Verr. 2, 2, 17, § 42; 2, 5, 49, § 128; id. Sest. 42, 90; id. Phil. 8, 9, 26; id. Par. 5, 1, 34; id. Rep. 3, 33, 45:

    voltis,

    id. Verr. 2, 3, 53, § 122; 2, 3, 94, § 219; 2, 5, 5, § 11; 2, 3, 89, § 208; id. Clu. 30, 83; id. Rab. Perd. 12, 33; id. Sest. 30, 64; id. Par. 1, 2, 11 et saep. — Pres. subj. velim, but sometimes volim, Plaut. Merc. 1, 2, 44 Ritschl; cf. Prisc. 9, 1, 8, p. 848 P.;

    so volint,

    Plaut. Most. 1, 3, 65 Ritschl), velle, volui ( part. fut. voliturus, Serv. ad Verg. A. 5, 712; contr. forms, vin for visne, freq. in Plaut. and Ter., also Hor. S. 1, 9, 69; Pers. 6, 63:

    sis for si vis,

    Plaut. Capt. 1, 2, 70; id. Merc. 4, 4, 37; id. Pers. 3, 3, 8; Ter. Eun. 2, 3, 20; id. Heaut. 1, 2, 38; Cic. Tusc. 2, 18, 42; id. Rosc. Am. 16, 48; id. Mil. 22, 60; Liv. 34, 32, 20:

    sultis for si voltis, only ante-class.,

    Plaut. Stich. 1, 2, 8; id. As. prol. 1; id. Capt. 2, 3, 96; 3, 5, 9; 4, 4, 11), v. irreg. a. [Sanscr. var-; Gr. bol-, boulomai; cf. the strengthened root Wel- in eeldomai, elpomai; Germ. wollen; Engl. will], expressing any exercise of volition, and corresponding, in most cases, to the Germ. wollen; in Engl. mostly rendered, to wish, want, intend, purpose, propose, be willing, consent, mean, will, and, impersonally, it is my will, purpose, intention, plan, policy (syn.: cupio, opto; but volo properly implies a purpose).
    I.
    In gen.
    A.
    With object-infinitive.
    1.
    With pres. inf.
    a.
    To wish.
    (α).
    Exire ex urbe priusquam luciscat volo, Plaut. Am. 1, 3, 35:

    potare ego hodie tecum volo,

    id. Aul. 3, 6, 33:

    ego quoque volo esse liber: nequiquam volo,

    id. Trin. 2, 4, 39; so id. ib. 2, 4, 164:

    ait rem seriam agere velle mecum,

    Ter. Eun. 3, 3, 8:

    natus enim debet quicunque est velle manere In vita,

    Lucr. 5, 177:

    video te alte spectare et velle in caelum migrare,

    Cic. Tusc. 1, 34, 82:

    quid poetae? Nonne post mortem nobilitari volunt?

    id. ib. 1, 15, 34:

    si innocentes existimari volumus,

    id. Verr. 2, 2, 10, § 28:

    quoniam opinionis meae voluistis esse participes,

    id. de Or. 1, 37, 172:

    quod eas quoque nationes adire et regiones cognoscere volebat,

    Caes. B. G. 3, 7:

    si velit suos recipere, obsides sibi remittat,

    id. ib. 3, 8 fin.:

    dominari illi volunt, vos liberi esse,

    Sall. J. 31, 23:

    si haec relinquere voltis,

    id. C. 58, 15:

    priusquam liberi estis, dominari jam in adversarios vultis,

    Liv. 3, 53, 7:

    si quis vestrum suos invisere volt, commeatum do,

    id. 21, 21, 5:

    non enim vincere tantum noluit, sed vinci voluit,

    id. 2, 59, 2:

    suspitionem Caesar quibusdam reliquit, neque voluisse se diutius vivere, neque curasse,

    Suet. Caes. 85:

    Eutrapelus cuicunque nocere volebat, Vestimenta dabat pretiosa,

    Hor. Ep. 1, 18, 31.—
    (β).
    Idiomatically: quid arbitramini Rheginos merere velle ut ab iis marmorea illa Venus auferatur? what do you think the Rhegini would take for, etc., Cic. Verr. 2, 4, 60, § 135.—
    (γ).
    Transf., of things: fabula quae posci vult et spectata reponi, a comedy which wishes (i. e. is meant) to be in demand, etc., Hor. A. P. 190:

    neque enim aut hiare semper vocalibus aut destitui temporibus volunt sermo atque epistula,

    Quint. 9, 4, 20; cf. id. 8, prooem. 23.—
    b.
    Of the wishes of those that have a right to command, the gods, masters, parents, commanders, etc., I want, wish, will, am resolved, it is my will:

    in acdibus quid tibi meis erat negoti...? Volo scire,

    Plaut. Aul. 3, 2, 14; 3, 2, 17; 3, 2, 18; 3, 6, 27; id. Curc. 4, 3, 11; id. Ep. 3, 4, 74; id. Mil. 2, 3, 74; 3, 1, 17; id. Stich. 1, 2, 56; Ter. And. 1, 2, 9; 4, 2, 17:

    maxima voce clamat populus, neque se uni, nec paucis velle parere,

    Cic. Rep. 1, 35, 55:

    consuesse deos immortalis, quos pro scelere eorum ulcisci velint, etc.,

    Caes. B. G. 1, 13:

    hic experiri vim virtutemque volo,

    Liv. 23, 45, 9.—
    c.
    = in animo habere, to intend, purpose, mean, design:

    ac volui inicere tragulam in nostrum senem,

    Plaut. Ps. 1, 4, 14:

    eadem quae illis voluisti facere tu, faciunt tibi,

    id. Mil. 3, 1, 11; so id. Most. 2, 2, 5:

    puerumque clam voluit exstinguere,

    Ter. Hec. 5, 1, 23:

    necare candem voluit,

    Cic. Cael. 13, 31: quid enim ad illum qui te captare vult, utrum [p. 2005] tacentem te irretiat an loquentem? id. Ac. 2, 29, 94:

    hostis hostem occidere volui,

    Liv. 2, 12, 9; 7, 34, 11: volui interdiu eum... occidere; volui, cum ad cenam invitavi, veneno scilicet tollere;

    volui... ferro interficere (ironically),

    id. 40, 13, 2:

    tuum crimen erit, hospitem occidere voluisse,

    the intention to kill your guest-friend, Val. Max. 5, 1, 3 fin.; 6, 1, 8:

    non enim vult mori, sed invidiam filio facere,

    Quint. 9, 2, 85.—

    Pregn., opp. optare: non vult mori qui optat,

    Sen. Ep. 117, 24:

    sed eo die is, cui dare volueram (epistulam), non est profectus,

    Cic. Att. 9, 7, 1:

    cum de senectute vellem aliquid scribere,

    id. Sen. 1, 2:

    ego te volui castigare, tu mihi accussatrix ades,

    Plaut. As. 3, 1, 10:

    bonus volo jam ex hoc die esse,

    id. Pers. 4, 3, 10:

    ego jam a principio amici filiam, Ita ut aequom fuerat, volui uxorem ducere,

    Ter. Phorm. 4, 3, 46:

    at etiam eo negotio M. Catonis splendorem maculare voluerunt,

    it was their purpose, Cic. Sest. 28, 60:

    eum (tumulum) non tam capere sine certamine volebat, quam causam certaminis cum Minucio contrahere,

    his plan was, Liv. 22, 28, 4.—Of things:

    cum lex venditionibus occurrere voluit,

    when it was the purpose of the law, Dig. 46, 1, 46: sed quid ea drachuma facere vis? Ca. Restim volo Mihi emere... qui me faciam pensilem, Plaut. Ps. 1, 1, 87: Ch. Revorsionem ad terram faciunt vesperi. Ni. Aurum hercle auferre voluere, id. Bacch. 2, 3, 63:

    si iis qui haec omnia flamma ac ferro delere voluerunt... bellum indixi, etc.,

    Cic. Prov. Cons. 10, 24:

    (plebem) per caedem senatus vacuam rem publicam tradere Hannibali velle,

    Liv. 23, 2, 7:

    rem Nolanam in jus dicionemque dare voluerat Poeno,

    id. 23, 15, 9: qui (majores nostri) tanta cura Siculos tueri ac retinere voluerunt ut, etc., whose policy it was to protect, etc., Cic. Verr. 2, 3, 6, § 14:

    ut qui a principio mitis omnibus Italicis praeter Romanos videri vellet, etc.,

    Liv. 23, 15, 4: idem istuc, si in vilitate largiri voluisses, derisum tuum beneficium esset, if you had offered to grant the same thing during low prices, etc., Cic. Verr. 2, 3, 92, § 215.—
    d.
    = studere, conari, to try, endeavor, attempt:

    quas (i. e. magnas res) qui impedire vult, is et infirmus est mobilisque natura, et, etc.,

    Cic. Lael. 20, 75:

    nam si quando id (exordium) primum invenire volui, nullum mihi occurrit, nisi aut exile, aut, etc.,

    id. Or. 2, 77, 315:

    de Antonio dico, numquam illum... nonnullorum de ipso suspitionem infitiando tollere voluisse,

    that he never attempted to remove, id. Sest. 3, 8; id. Div. 1, 18, 35:

    audes Fatidicum fallere velle deum?

    do you dare attempt? Ov. F. 2, 262.—
    e.
    To mean, of actions and expressions:

    hic respondere voluit, non lacessere,

    the latter meant to answer, not to provoke, Ter. Phorm. prol. 19:

    non te judices urbi sed carceri reservarunt, neque to retinere in civitate, sed exilio privare voluerunt,

    Cic. Att. 1, 16, 9.—So, volo dicere, I mean (lit. I intend to say):

    quid aliud volui dicere?

    Ter. Eun. 3, 2, 51:

    volo autem dicere, illud homini longe optimum esse quod ipsum sit optandum per se,

    Cic. Tusc. 2, 20, 46.—Often with the acc. illud or id, as a correction: Tr. Specta quam arcte dormiunt. Th. Dormiunt? Tr. Illut quidem ut conivent volui dicere, I mean how they nod, Plaut. Most. 3, 2, 145: Py. Quid? bracchium? Ar. Illud dicere volui femur, id. Mil. 1, 1, 27:

    adduxi volui dicere,

    id. Ps. 2, 4, 21; id. Am. 1, 1, 233; 1, 1, 235; id. Cas. 2, 6, 14; id. Mil. 3, 2, 7; id. Ps. 3, 2, 54; id. Rud. 2, 4, 9.—
    f.
    To be going to: haec argumenta ego aedificiis dixi; nunc etiam volo docere ut homines aedium esse similes arbitremini, now I am going to show how, etc., Plaut. Most. 1, 2, 37: quando bene gessi rem, volo hic in fano supplicare, I am going to worship here, etc., id. Curc. 4, 2, 41:

    nunc quod relicuom restat volo persolvere,

    id. Cist. 1, 3, 40:

    sustine hoc, Penicule, exuvias facere quas vovi volo,

    id. Men. 1, 3, 13:

    sinite me prospectare ne uspiam insidiae sint, consilium quod habere volumus,

    id. Mil. 3, 1, 3; id. As. 2, 2, 113; id. Cas. 4, 2, 3; id. Bacch. 1, 1, 61:

    si Prometheus, cum mortalibus ignem dividere vellet, ipse a vicinis carbunculos conrogaret, ridiculus videretur,

    Auct. Her. 4, 6, 9:

    ait se velle de illis HS. LXXX. cognoscere,

    Cic. Verr. 2, 2, 23, § 56:

    hinc se recipere cum vellent, rursus illi ex loco superiore nostros premebant,

    Caes. B. C. 1, 45. —
    g.
    To be about to, on the point of: quom mittere signum Volt, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 88 Vahl.):

    quotiens ire volo foras, retines me, rogitas quo ego eam,

    Plaut. Men. 1, 2, 5:

    quae sese in ignem inicere voluit, prohibui,

    Ter. And. 1, 1, 113:

    si scires aspidem latere uspiam, et velle aliquem imprudentem super eam adsidere,

    Cic. Fin. 2, 18, 59; id. Div. 1, 52, 118:

    quod cum facere vellent, intervenit M. Manilius,

    id. Rep. 1, 12, 18:

    qui cum opem ferre vellet, nuntiatum sibi esse aliam classem ad Aegates insulas stare,

    Liv. 22, 56, 7:

    at Libys obstantes dum vult obvertere remos, In spatium resilire manus breve vidit,

    Ov. M. 3, 676; 1, 635:

    P. Claudius cum proelium navale committere vellet,

    Val. Max. 1, 4, 3.—
    h.
    Will, and in oblique discourse and questions would, the auxiliaries of the future and potential: animum advortite: Comediai nomen dari vobis volo, I will give you, etc., Plaut. Cas. prol. 30:

    sed, nisi molestum est, nomen dare vobis volo comediai,

    id. Poen. prol. 50:

    vos ite intro. Interea ego ex hac statua verberea volo erogitare... quid sit factum,

    id. Capt. 5, 1, 30:

    i tu atque arcessi illam: ego intus quod facto est opus volo adcurare,

    id. Cas. 3, 3, 35; id. Cist. 1, 1, 113; id. Most. 1, 1, 63; id. Poen. 2, 44; id. Pers. 1, 3, 85; id. Rud. 1, 2, 33: cum vero (gemitus) nihil imminuat doloris, cur frustra turpes esse volumus? why will ( would) we be disgraceful to no purpose? Cic. Tusc. 2, 24, 57:

    illa enim (ars) te, verum si loqui volumus, ornaverat,

    id. ib. 1, 47, 112:

    ergo, si vere aestimare volumus, etc.,

    Val. Max. 7, 5, 6:

    si vere aestimare Macedonas, qui tunc erant, volumus,

    Curt. 4, 16, 33:

    ejus me compotem facere potestis, si meminisse vultis, etc.,

    Liv. 7, 40, 5:

    visne igitur, dum dies ista venit... interea tu ipse congredi mecum ut, etc....?

    id. 8, 7, 7:

    volo tibi Chrysippi quoque distinctionem indicare,

    Sen. Ep. 9, 14: vis tu homines urbemque feris praeponere silvis? will you prefer, etc., Hor. S. 2, 6, 92; cf. velim and vellem, would, II. A. 2.—
    k.
    Sometimes volui = mihi placuit, I resolved, concluded (generally, in this meaning, followed by an infinitive clause, v. I. B. 4.):

    uti tamen tuo consilio volui,

    still I concluded to follow your advice, Cic. Att. 8, 3, 1.—
    1.
    To be willing, ready, to consent, like to do something: si sine bello velint rapta... tradere... se exercitum domum reducturum, if they were willing, would consent to, would deliver, etc., Plaut. Am. 1, 1, 52:

    is dare volt, is se aliquid posci,

    likes to give, id. As. 1, 3, 29:

    hoc dixit, si hoc de cella concederetur, velle Siculos senatui polliceri frumentum in cellam gratis,

    Cic. Verr. 2, 3, 87, § 200:

    ei laxiorem daturos, si venire ad causam dicendam vellet,

    Liv. 39, 17, 2; 5, 36, 4: nemo invenitur qui pecuniam suam dividere velit. Sen. Brev. Vit. 3, 1:

    plerique concessam sibi sub condicione vitam si militare adversus eum vellent, recusarunt,

    Suet. Caes. 68:

    dedere etiam se volebant, si toleranda viris imperarentur,

    Flor. 1, 33 (2, 18), 12.—So with negatives, to be not willing, not to suffer, not to like, not to allow, refuse:

    heri nemo voluit Sostratam intro admittere,

    Ter. Hec. 3, 1, 49:

    cum alter verum audire non vult,

    Cic. Lael. 26, 98: a proximis quisque minime anteiri vult, likes least to be surpassed, etc., Liv. 6, 34, 7:

    nihil ex his praeter... accipere voluit,

    refused to accept, Val. Max. 4, 3, 4.—
    m.
    To do something voluntarily or intentionally: volo facere = mea voluntate or sponte facio: si voluit accusare, pietati tribuo;

    si jussus est, necessitati,

    if he accused of his own free will, I ascribe it to his filial love, Cic. Cael. 1, 2:

    utrum statuas voluerint tibi statuere, an coacti sint,

    id. Verr. 2, 2, 65, § 157:

    de risu quinque sunt quae quaerantur... sitne oratoris risum velle permovere,

    on purpose, id. Or. 2, 58, 235:

    laedere numquam velimus,

    Quint. 6, 3, 28.—So, non velle with inf., to do something unwillingly, with reluctance:

    vivere noluit qui mori non vult,

    who dies with reluctance, Sen. Ep. 30, 10.—
    n.
    To be of opinion, think, mean, pretend (rare with inf.; usu. with acc. and inf.; v. B. 8.):

    haec tibi scripsi ut isto ipso in genere in quo aliquid posse vis, te nihil esse cognosceres,

    in which you imagine you have some influence, Cic. Fam. 7, 27, 2:

    in hoc homo luteus etiam callidus ac veterator esse vult, quod ita scribit, etc.,

    pretends, means to be, id. Verr. 2, 3, 14, § 35: sed idem Aelius Stoicus esse voluit, orator autem nec studuit um quam, nec fuit, id. Brut. 56, 206:

    Pythago. ras, qui etiam ipse augur esse vellet,

    id. Div. 1, 3, 5.—
    o.
    To like, have no objection to, approve of (cf. E. 1. sq.):

    magis eum delectat qui se ait philosophari velle sed paucis: nam omnino haud placere,

    that he liked, had no objection to philosophizing, Cic. Rep. 1, 18, 30; v. also II. A.—
    2.
    With pres. inf. understood.
    a.
    Supplied from a preceding or subsequent clause.
    (α).
    To wish, it is his will, etc. (cf. 1. a. and b. supra):

    nunc bene vivo et fortunate atque ut volo, i. e. vivere,

    as I wish, Plaut. Mil. 3, 1, 111: quod diu vivendo multa quae non volt (i. e. videre) videt, Caecil. ap. Cic. Sen. 8, 25:

    proinde licet quotvis vivendo condere saecla,

    Lucr. 3, 1090:

    nec tantum proficiebam quantum volebam,

    Cic. Att. 1, 17, 1:

    tot autem rationes attulit, ut velle (i. e. persuadere) ceteris, sibi certe persuasisse videatur,

    id. Tusc. 1, 21, 49:

    sed liceret, si velint, in Ubiorum finibus considere,

    Caes. B. G. 4, 81:

    quo praesidio senatus libere quae vellet decernere auderet,

    id. B. C. 1, 2.—Of things:

    neque chorda sonum reddit quem vult manus et mens,

    Hor. A. P. 348.—
    (β).
    To choose, be pleased (freq.):

    tum mihi faciat quod volt magnus Juppiter,

    Plaut. Aul. 4, 10, 50:

    id repetundi copia est, quando velis,

    id. Trin. 5, 2, 7:

    habuit aurum quamdiu voluit,

    Cic. Cael. 13, 31:

    rapiebat et asportabat quantum a quoque volebat Apronius,

    id. Verr. 2, 3, 12, § 29:

    provincias quas vellet, quibus vellet, venderet?

    id. Sest. 39, 84:

    quotiens ille tibi potestatem facturus sit ut eligas utrum velis,

    id. Div. in Caecil. 14, 45:

    daret utrum vellet subclamatum est,

    Liv. 21, 18, 14:

    senatus consultum factum est ut plebes praeficeret quaestioni quem vellet,

    id. 4, 51, 2:

    saxi materiaeque caedendae unde quisque vellet jus factum,

    id. 5, 55, 3; cf. id. 2, 13, 9; 5, 46, 10; 6, 25, 5; 22, 10, 23; 23, 6, 2; 23, 15, 15; 23, 45, 10; 23, 47, 2;

    26, 21, 11: vicem suam conquestus, quod sibi soli non liceret amicis, quatenus vellet, irasci,

    Suet. Aug. 66:

    at tu quantum vis tolle,

    Hor. Ep. 1, 7, 16.—
    (γ).
    To intend, it is my purpose, etc. (v. 1. c. supra):

    sine me pervenire quo volo,

    let me come to my point, Ter. Eun. 1, 2, 44:

    scripsi igitur Aristotelio more, quemadmodum quidem volui, tres libros... de Oratore,

    as I intended, Cic. Fam. 1, 9, 23:

    ut meliore condicione quam qua ipse vult imitetur homines eos qui, etc.,

    id. Div. in Caecil. 8, 25:

    ego istos posse vincere scio, velle ne scirem ipsi fecerunt,

    Liv. 2, 45, 12. —
    (δ).
    To be willing, to consent, I will (v. 1. h. and l. supra): tu eum orato... St. Sane volo, yes, I will, Plaut. Cas. 2, 3, 57:

    jube me vinciri. Volo, dum istic itidem vinciatur,

    id. Capt. 3, 4, 75:

    patri dic velle (i. e. uxorem ducere),

    that you consent, are willing, Ter. And. 2, 3, 20 (cf.: si vis, II. A. 2, and sis, supra init.).—
    (ε).
    To do something voluntarily (v. 1. m. supra):

    tu selige tantum, Me quoque velle velis, anne coactus amem,

    Ov. Am. 3, 11, 50.—
    b.
    With ellipsis of inf.
    (α).
    Volo, with a designation of place, = ire volo:

    nos in Formiano morabamur, quo citius audiremus: deinde Arpinum volebamus,

    I intended to go to Arpinum, Cic. Att. 9, 1, 3:

    volo mensi Quinctili in Graeciam,

    id. ib. 14, 7, 2:

    hactenus Vitellius voluerat (i. e. procedere),

    Tac. A. 12, 42 fin.
    (β).
    With other omissions, supplied from context: volo Dolabellae valde desideranti, non reperio quid (i. e. to dedicate some writing to him), Cic. Att. 13, 13, 2.—
    (γ).
    In mal. part., Plaut. Aul. 2, 4, 7; Ov. Am. 2, 4, 16; 2. 19, 2; Prop. 1, 13, 36.—
    3.
    With perfect infinitive active (rare).
    a.
    In negative imperative sentences dependent on ne velis, ne velit (in oblique discourse also ne vellet), where ne velis has the force of noli. The perfect infinitive emphatically represents the action as completed (ante-class. and poet.).
    (α).
    In ancient ordinances of the Senate and of the higher officers (not in laws proper): NEIQVIS EORVM BACANAL HABVISE VELET... BACAS VIR NEQVIS ADIESE VELET CEIVIS ROMANVS... NEVE PECVNIAM QVISQVAM EORVM COMOINEM HABVISE VELET... NEVE... QVIQVAM FECISE VELET. NEVE INTER SED CONIOVRASE, NEVE COMVOVISE NEVE CONSPONDISE, etc., S. C. de Bacch. 4-13 ap. Wordsworth, Fragm. and Spec. p. 172.—So, in quoting such ordinances: per totam Italiam edicta mitti ne quis qui Bacchis initiatus esset, coisse aut convenisse causa sacrorum velit. [p. 2006] neu quid talis rei divinae fecisse, Liv. 39, 14, 8:

    edixerunt ne quis quid fugae causa vendidisse neve emisse vellet,

    id. 39, 17, 3. —
    (β).
    In imitation of official edicts: (vilicus) ne quid emisse velit insciente domino, neu quid domino celasse velit, the overseer must not buy any thing, etc., Cato, R. R. 5, 4:

    interdico, ne extulisse extra aedis puerum usquam velis,

    Ter. Hec. 4, 1, 48:

    oscula praecipue nulla dedisse velis (= noli dare),

    Ov. Am. 1, 4, 38:

    ne quis humasse velit Ajacem, Atride, vetas? Cur?

    Hor. S. 2, 3, 187.—
    b.
    In affirmative sentences, implying command (in any mood or tense; mostly poet.): neminem nota strenui aut ignavi militis notasse volui, I have decided to mark no one, etc., Liv. 24, 16, 11: quia pepercisse vobis volunt, committere vos cur pereatis non patiuntur, because they have decided to spare you, etc., id. 32, 21, 33:

    sunt delicta tamen quibus ignovisse velimus (= volumus),

    which should be pardoned, Hor. A. P. 347.—
    c.
    To represent the will as referring to a completed action.
    (α).
    In optative sentences with vellem or velim, v. II. B. 5. b. a, and II. C. 1. b.—
    (β).
    In other sentences ( poet. and post-class.): ex omnibus praediis ex quibus non hac mente recedimus ut omisisse possessionem velimus, with the will to abandon (omittere would denote the purpose to give up at some future time), Dig. 43, 16, 1, § 25; so,

    an erit qui velle recuset Os populi meruisse?

    Pers. 1, 41:

    qui me volet incurvasse querela,

    id. 1, 91.
    B.
    With acc. and inf.
    1.
    To wish (v. A. 1. a.).
    a.
    With a different subject: hoc volo scire te: Perditus sum miser, I wish you to know, etc., Plaut. Curc. 1, 2, 46:

    deos volo consilia vostra vobis recte vortere,

    id. Trin. 5, 2, 31:

    emere oportet quem tibi oboedire velis,

    id. Pers. 2, 4, 2:

    scin' quid nunc te facere volo?

    Ter. Heaut. 3, 1, 85:

    si perpetuam vis esse adfinitatem hanc,

    id. Hec. 2, 2, 10:

    consul ille egit eas res quarum me participem esse voluit,

    Cic. Prov. Cons. 17, 41:

    vim volumus exstingui: jus valeat necesse est,

    id. Sest. 42, 92:

    nec mihi hunc errorem extorqueri volo,

    id. Sen. 23, 85:

    hoc te scire volui,

    id. Att. 7, 18, 4:

    harum causarum fuit justissima quod Germanos suis quoque rebus timere voluit,

    Caes. B. G. 4, 16:

    ut equites qui salvam esse rempublicam vellent ex equis desilirent,

    Liv. 4, 38, 2:

    si me vivere vis recteque videre valentem,

    Hor. Ep. 1, 7, 3:

    si vis me flere, dolendum est Primum ipsi tibi,

    id. A. P. 102.—With pass. inf. impers.:

    regnari tamen omnes volebant,

    that there should be a king, Liv. 1, 17, 3:

    mihi volo ignosci,

    I wish to be pardoned, Cic. Or. 1, 28, 130:

    volt sibi quisque credi,

    Liv. 22, 22, 14. —
    b.
    With the same subject.
    (α).
    With inf. act.:

    quae mihi est spes qua me vivere velim,

    what hope have I, that I should wish to live? Plaut. Rud. 1, 3, 33:

    volo me placere Philolachi,

    id. Most. 1, 3, 11; cf. id. Trin. 2, 2, 47; id. Rud. 2, 6, 1:

    judicem esse me, non doctorem volo,

    Cic. Or. 33, 117:

    vult, credo, se esse carum suis,

    id. Sen. 20, 73; so id. Off. 1, 31, 113; id. de Or. 1, 24, 112; 2, 23, 95. —
    (β).
    With inf. pass.:

    quod certiorem te vis fieri quo quisque in me animo sit,

    Cic. Att. 11, 13, 1; cf. id. Fam. 1, 9, 18:

    qui se ex his minus timidos existimari volebant,

    Caes. B. G. 1, 39; cf. id. B. C. 2, 29:

    religionis se causa... Bacchis initiari velle,

    Liv. 39, 10, 2:

    Agrippae se nepotem neque credi neque dici volebat,

    Suet. Calig. 22 fin.
    2.
    Of the will of superiors, gods, etc. (cf. A. 1. b. supra), I want, it is my will:

    me absente neminem volo intromitti,

    Plaut. Aul. 1, 3, 21:

    viros nostros quibus tu voluisti esse nos matres familias,

    id. Stich. 1, 2, 41; id. Most. 1, 4, 2; id. Rud. 4, 5, 9; id. Trin. 1, 2, 1:

    pater illum alterum (filium) secum omni tempore volebat esse,

    Cic. Rosc. Am. 15, 42:

    (deus) quinque reliquis motibus orbem esse voluit expertem,

    id. Univ. 10; cf. id. Sest. 69, 147; id. Verr. 2, 4, 25, § 57; 1, 5, 14:

    causa mittendi fuit quod iter per Alpes... patefieri volebat,

    Caes. B. G. 3, 1; cf. id. ib. 5, 9; id. B. C. 1, 4:

    quippe (senatus) foedum hominem a republica procul esse volebat,

    Sall. C. 19, 2:

    nec (di) patefieri (crimina) ut impunita essent, sed ut vindicarentur voluerunt,

    Liv. 39, 16, 11; cf. id. 1, 56, 3; 2, 28, 5; 25, 32, 6:

    senatus... Romano sanguini pudicitiam tutam esse voluit,

    Val. Max. 6, 1, 9; cf. id. 6, 9, 2.—So in the historians: quid fieri vellet (velit), after a verbum imperandi or declarandi, he gave his orders, explained his will:

    quid fieri velit praecipit,

    Caes. B. G. 5, 56:

    ibi quid fieri vellet imperabat,

    id. ib. 7, 16:

    quid fieri vellet ostendit,

    id. ib. 7, 27:

    quae fieri vellet edocuit,

    id. B. C. 3, 108; cf. id. B. G. 7, 45; id. B. C. 3, 78; 3, 89:

    quid fieri vellet edixit,

    Curt. 8, 10, 30; 4, 13, 24; Val. Max. 7, 4, 2.— Frequently majores voluerunt, it was the will of our ancestors, referring to ancient customs and institutions:

    sacra Cereris summa majores nostri religione confici caerimoniaque voluerunt,

    Cic. Balb. 24, 55: majores vestri ne vos quidem temere coire voluerunt, cf. id. ib. 17, 39; 23, 54; id. Agr. 2, 11, 26; id. Fl. 7, 15; id. Imp. Pomp. 13, 39; id. Div. 1, 45, 103; id. Font. 24, 30 (10, 20); id. Rosc. Am. 25, 70.—Of testamentary dispositions: cum Titius, heres meus, mortuus erit, volo hereditatem meam ad P. Mevium pertinere, Gai Inst. 2, 277. Except in the institution of the first heir: at illa (institutio) non est comprobata: Titum heredem esse volo, Gai Inst. 2, 117. —
    3.
    Of the intention of a writer, etc., to want, to mean, intend:

    Asinariam volt esse (nomen fabulae) si per vos licet,

    Plaut. As. prol. 12:

    Plautus hanc mihi gnatam esse voluit Inopiam,

    has wanted Poverty to be my daughter, made her my daughter, id. Trin. prol. 9:

    primumdum huic esse nomen Diphilus Cyrenas voluit,

    id. Rud. prol. 33:

    quae ipsi qui scripserunt voluerunt vulgo intellegi,

    meant to be understood by all, Cic. Or. 2, 14, 60:

    si non hoc intellegi volumus,

    id. Fat. 18, 41:

    quale intellegi vult Cicero cum dicit orationem suam coepisse canescere,

    Quint. 11, 1, 31; so id. 9, 4, 82; 9, 3, 9:

    quamquam illi (Prometheo) quoque ferreum anulum dedit antiquitas vinculumque id, non gestamen, intellegi voluit,

    Plin. 33, 1, 4, § 8.—
    4.
    To resolve:

    Siculi... me defensorem calamitatum suarum... esse voluerunt,

    Cic. Div. in Caecil. 4, 11:

    si a me causam hanc vos (judices) agi volueritis,

    if you resolve, id. ib. 8, 25:

    senatus te voluit mihi nummos, me tibi frumentum dare,

    id. Verr. 2, 3, 85, § 196:

    qua (statua) abjecta, basim tamen in foro manere voluerunt,

    id. ib. 2, 2, 66, §

    160: liberam debere esse Galliam quam (senatus) suis legibus uti voluisset,

    Caes. B. G. 1, 45:

    tu Macedonas tibi voluisti genua ponere, venerarique te ut deum,

    Curt. 8 (7), 13.— Hence,
    5.
    To order, command: erus meus tibi me salutem multam voluit dicere, has ordered me, etc., Plaut. Ps. 4, 2, 25:

    montem quem a Labieno occupari voluerit,

    which he had ordered to be occupied, Caes. B. G. 1, 22:

    ibi futuros esse Helvetios ubi eos Caesar... esse voluisset,

    id. ib. 1, 13 (for velitis jubeatis with inf.-clause, v. II. B. 5. d.).—
    6.
    To consent, allow (cf. A. 1. I.):

    obtinuere ut (tribuni) tribuniciae potestatis vires salubres vellent reipublicae esse,

    they prevailed upon them to permit the tribunitian power to be wholesome to the republic, Liv. 2, 44, 5:

    Hiero tutores... puero reliquit quos precatus est moriens ut juvenum suis potissimum vestigiis insistere vellent,

    id. 24, 4, 5:

    petere ut eum... publicae etiam curae ac velut tutelae vellent esse (i. e. senatus),

    id. 42, 19, 5:

    orare tribunos ut uno animo cum consulibus bellum ab urbe ac moenibus propulsari vellent,

    id. 3, 69, 5:

    quam superesse causam Romanis cur non... incolumis Syracusas esse velint?

    id. 25, 28, 8:

    si alter ex heredibus voluerit rem a legatario possideri, alter non, ei qui noluit interdictum competet,

    Dig. 43, 3, 1, § 15.—So negatively = not to let, not to suffer:

    cum P. Attio agebant ne sua pertinacia omnium fortunas perturbari vellet,

    Caes. B. C. 2, 36.—
    7.
    To be of opinion that something should be, to require, demand:

    voluisti enim in suo genere unumquemque... esse Roscium,

    Cic. Or. 1, 61, 258: eos exercitus quos contra se multos jam annos aluerint velle dimitti, he demanded the disbanding of, etc., Caes. B. C. 1, 85:

    (Cicero) vult esse auctoritatem in verbis,

    Quint. 8, 3, 43:

    vult esse Celsus aliquam et superiorem compositionem,

    id. 9, 4, 137:

    si tantum irasci vis sapientem quantum scelerum indignitas exigit,

    Sen. Ira, 2, 9, 4. —
    8.
    To be of opinion that something is or was, = censere, dicere, but implying that the opinion is erroneous or doubtful, usu. in the third pers., sometimes in the second.
    (α).
    To imagine, consider:

    est genus hominum qui esse se primos omnium rerum volunt, Nec sunt,

    Ter. Eun. 2, 2, 17:

    semper auget adsentator id quod is cujus ad voluntatem dicitur vult esse magnum,

    Cic. Lael. 26, 98:

    si quis patricius, si quis—quod illi volunt invidiosius esse—Claudius diceret,

    Liv. 6, 40, 13.—
    (β).
    To be of opinion, to hold:

    vultis, opinor, nihil esse... in natura praeter ignem,

    Cic. N. D. 3, 14, 36:

    volunt illi omnes... eadem condicione nasci,

    id. Div. 2, 44, 93:

    vultis evenire omnia fato,

    id. ib. 2, 9, 24:

    alteri censent, etc., alteri volunt a rebus fatum omne relegari,

    id. Fat. 19, 45:

    vultis a dis immortalibus hominibus dispertiri somnia,

    id. N. D. 3, 39, 93; id. Tusc. 1, 10, 20; id. Fin. 3, 11, 36; id. Rep. 2, 26, 48:

    volunt quidam... iram in pectore moveri effervescente circa cor sanguine,

    Sen. Ira, 2, 19, 3.—
    (γ).
    To say, assert:

    si tam familiaris erat Clodiae quam tu esse vis,

    as you say he is, Cic. Cael. 21, 53:

    sit sane tanta quanta tu illam esse vis,

    id. Or. 1, 55, 23:

    ad pastum et ad procreandi voluptatem hoc divinum animal procreatum esse voluerunt: quo nihil mihi videtur esse absurdius,

    id. Fin. 2, 13, 40; 2, 17, 55; 2, 42, 131; 2, 46, 142; id. Fat. 18, 41.—With perf. inf.:

    Rhodi ego non fui: me vult fuisse,

    Cic. Planc. 34, 84.—
    (δ).
    To pretend, with perf. inf., both subjects denoting the same person:

    unde homines dum se falso terrore coacti Effugisse volunt, etc.,

    Lucr. 3, 69 (cf. A. 1. n. supra).—
    (ε).
    To mean, with perf. inf.:

    utrum scientem vultis contra foedera fecisse, an inscientem?

    Cic. Balb. 5, 13.— With pres. inf.:

    quam primum istud, quod esse vis?

    what do you mean by as soon as possible? Sen. Ep. 117, 24.—
    (ζ).
    Rarely in the first pers., implying that the opinion is open to discussion:

    ut et mihi, quae ego vellem non esse oratoris, concederes,

    what according to my opinion is not the orator's province, Cic. Or. 1, 17, 74.—
    9.
    In partic.
    a.
    With things as subjects.
    (α).
    Things personified:

    ne res publica quidem haec pro se suscipi volet,

    would have such things done for it, Cic. Off. 1, 45, 159:

    cui tacere grave sit, quod homini facillimum voluerit esse natura,

    which nature willed should be easiest for man, Curt. 4, 6, 6: fortuna Q. Metellum... nasci in urbe terrarum principe voluit, fate ordained that, etc., Val. Max. 7, 1, 1: nihil rerum ipsa natura voluit magnum effici cito, it is the law of nature that, etc., Quint. 10, 3, 4:

    quid non ingenio voluit natura licere?

    what license did nature refuse to genius? Mart. 8, 68, 9:

    me sine, quem semper voluit fortuna jacere,

    Prop. 1, 6, 25:

    hanc me militiam fata subire volunt,

    id. 1, 6, 30.—
    (β).
    Of laws, to provide:

    duodecim tabulae nocturnum furem... interfici impune voluerunt,

    Cic. Mil. 3, 9:

    lex duodecim tabularum tignum aedibus junctum... solvi prohibuit, pretiumque ejus dari voluit,

    Dig. 46, 3, 98, § 8 fin. (cf. Cic. Div. in Caecil. 6, 21, b. a, infra).—
    b.
    With perf. pass. inf., to represent a state or result wished for.
    (α).
    The inf. being in full, with esse expressed: si umquam quemquam di immortales voluere esse auxilio adjutum, tum me et Calidorum servatum volunt, if it ever was the will of the gods that any one should be assisted, etc., Plaut. Ps. 4, 1, 1: Corinthum patres vestri, totius Graeciae lumen, exstinctum esse voluerunt, it was their will that Corinth should be ( and remain) destroyed, Cic. Imp. Pomp. 5, 11:

    nostri... leges et jura tecta esse voluerunt,

    id. Or. 1, 59, 253:

    propter eam partem epistulae tuae per quam te et mores tuos purgatos et probatos esse voluisti,

    id. Att. 1, 17, 7; id. Fin. 4, 27, 76; id. de Or. 1, 51, 221:

    daturum se operam ne cujus suorum popularium mutatam secum fortunam esse vellent,

    Liv. 21, 45, 6: for velle redundant in this construction, v. II. A. 2. 3. infra.—With pass. inf. impers.:

    sociis maxime lex consultum esse vult,

    Cic. Div. in Caecil. 6, 21.—
    (β).
    With ellips. of esse (cf. Quint. 9, 3, 9): perdis me tuis dictis. Cu. Imo, servo et servatum volo, and mean that you should remain saved, Plaut. Curc. 2, 3, 56:

    aunt qui volum te conventam,

    who want to see you, id. Cist. 4, 2, 39:

    eidem homini, si quid recte cura tum velis, mandes,

    if you want to have anything done well, id. As. 1, 1, 106:

    sed etiam est paucis vos quod monitos voluerim,

    id. Capt. prol. 53: id nunc res indicium haeo [p. 2007] facit, quo pacto factum volueris, this shows now why you wished this to be done, Ter. Hec. 4, 1, 31 (cf. Plaut. Stich. 4, 2, 33; id. Aul. 3, 5, 30, II. B. 1, b, and II. B. 3. b. infra): domestica cura te levatum volo, I wish to see you relieved, etc., Cic. Q. Fr. 3, 9, 3:

    nulla sedes quo concurrant qui rem publicam defensam velint,

    id. Att. 8, 3, 4:

    rex celatum voluerat (i. e. donum),

    id. Verr. 2, 4, 28, § 64:

    Hannibal non Capuam neglectam, neque desertos volebat socios,

    Liv. 25, 20, 5; 2, 15, 2; 2, 44, 3; 3, 21, 4; 22, 7, 4;

    26, 31, 6: contemptum hominis quem destructum volebat,

    Quint. 8, 3, 21:

    si te non emptam vellet, emendus erat,

    Ov. Am. 1, 8, 34 (so with velle redundant, v. II. A. 1. d., and II. A. 3. infra).—Both subjects denoting the same person:

    velle Pompeium se Caesari purgatum,

    Caes. B. C. 1, 8.— Esp., with pass. inf. impers.: alicui consultum velle, to take care for or advocate somebody's interests:

    liberis consultum volumus propter ipsos,

    Cic. Fin. 3, 17, 57:

    obliviscere illum aliquando adversario tuo voluisse consultum,

    id. Att. 16, 16 C, 10:

    quibus tribuni plebis nunc consultum repente volunt,

    Liv. 5, 5, 3; so id. 25, 25, 17:

    quamquam senatus subventum voluit heredibus,

    Dig. 36, 1, 1, § 4; so with dep. part., used passively:

    volo amori ejus obsecutum,

    Plaut. As. 1, 1, 63.—
    c.
    With predic. adj., without copula.
    (α).
    The subjects being different (mostly aliquem salvum velle):

    si me vivum vis, pater, Ignosce,

    if you wish me to live, Ter. Heaut. 5, 5, 7:

    ille, si me alienus adfinem volet, Tacebit,

    id. Phorm. 4, 1, 16:

    ut tu illam salvam magis velis quam ego,

    id. Hec. 2, 2, 17; 3, 5, 14:

    quoniam ex tota provincia soli sunt qui te salvum velint,

    Cic. Verr. 2, 4, 67, § 150:

    irent secum extemplo qui rempublicam salvam vellent,

    Liv. 22, 53, 7.—
    (β).
    Both subjects denoting the same person (virtually = object infinitive):

    in occulto jacebis quom te maxime clarum voles (= clarus esse voles),

    when you will most wish to be famous, Plaut. Trin. 3, 2, 38:

    volo me patris mei similem,

    I wish to be like my father, id. As. 1, 1, 54: ut iste qui se vult dicacem et mehercule est, Appius, who means to be witty, etc., Cic. Or. 2, 60, 246:

    qui vero se populares volunt,

    who mean to be popular, id. Off. 2, 22, 78:

    ut integrum se salvumque velit,

    id. Fin. 2, 11, 33:

    ut (omne animal) se et salvum in suo genere incolumeque vellet,

    id. ib. 4, 8, 19. —
    d.
    With an inf.-clause understood.
    (α).
    Velle, to wish: utinam hinc abierit in malam crucem! Ad. Ita nos velle aequom est (ita = eum abire, etc.), Plaut. Poen. 4, 1, 5:

    stulta es, soror, magis quam volo (i.e. te esse),

    id. Pers. 4, 4, 78; id. Trin. 1, 2, 8; 2, 4, 175; id. Stich. 1, 1, 13; id. Ps. 1, 5, 55:

    senatum non quod sentiret, sed quod ego vellem decernere,

    Cic. Mil. 5, 12:

    neque enim facile est ut irascatur cui tu velis judex (= cui tu eum irasci velis),

    id. Or. 2, 45, 190; cf. id. Sest. 38, 82.—
    (β).
    Referring to the will of superiors, etc.:

    deos credo voluisse, nam ni vellent, non fieret,

    Plaut. Aul. 4, 10, 46: jamne abeo? St. Volo (sc. te abire), so I will, id. Cas. 2, 8, 57; cf. id. Mil. 4, 6, 12; id. Merc. 2, 3, 33.—
    (γ).
    To mean, intend (v. B. 3.):

    acutum etiam illud est cum ex alterius oratione aliud atque ille vult (sc. te excipere),

    Cic. Or. 2, 67, 273.—
    (δ).
    To require, demand (v B. 7.):

    veremur quidem vos, Romani, et, si ita vultis, etiam timemus,

    Liv. 39, 37, 17;

    and of things as subjects: cadentque vocabula, si volet usus (i. e. ea cadere),

    Hor. A. P. 71.—
    (ε).
    To be of opinion, will have (v. B. 8.):

    ergo ego, inimicus, si ita vultis, homini, amicus esse rei publicae debeo,

    Cic. Prov. Cons. 8, 19:

    nam illi regi tolerabili, aut, si voltis, etiam amabili, Cyro,

    id. Rep. 1, 28, 44; id. Fin. 2, 27, 89; 3, 4, 12; id. Cael. 21, 53; Liv. 21, 10, 7; Quint. 2, 17, 41.—
    (ζ).
    With ellips. of predic. inf. (v. A. 2. b.): cras de reliquiis nos volo (i. e. cenare), it is my intention that we dine, etc., Plaut. Stich. 3, 2, 40:

    volo Varronem (i. e. hos libros habere),

    Cic. Att. 13, 25, 3.
    C.
    With ut, ne, or ut ne.
    1.
    With ut.
    a.
    To wish:

    volo ut quod jubebo facias,

    Plaut. Bacch. 4, 8, 65:

    quia enim id maxime volo ut illi istac confugiant,

    id. Most. 5, 1, 49:

    ut mihi aedes aliquas conducat volo,

    id. Merc. 3, 2, 17: hoc prius volo meam rem agere. Th. Quid id est? Ph. Ut mihi hanc despondeas, id. Curc. 5, 2, 71: quid vis, nisi ut maneat Phanium? Ter. Phorm. 2, 2, 8:

    velim ut tibi amicus sit,

    Cic. Att. 10, 16, 1:

    quare id quoque velim... ut sit qui utamur,

    id. ib. 11, 11, 2:

    maxime vellem, judices, ut P. Sulla... modestiae fructum aliquem percipere potuisset,

    id. Sull. 1, 1:

    equidem vellem uti pedes haberent (res tuae),

    id. Fam. 7, 33, 2:

    his ut sit digna puella volo,

    Mart. 11, 27, 14.—Both subjects denoting the same person: volueram, inquit, ut quam plurimum tecum essem, Brut. ap. Cic. Att. 13, 38, 1.—
    b.
    It is the will of, to want, ordain (v. B. 2.):

    at ego deos credo voluisse ut apud te me in nervo enicem,

    Plaut. Aul. 4, 10, 17: numquid me vis? Le. Ut valeas, id. Cist. 1, 1, 120: numquid vis? Ps. Dormitum ut abeas, id. Ps. 2, 2, 70:

    volo ut mihi respondeas,

    Cic. Vatin. 6, 14; 7, 17; 7, 18; 9, 21;

    12, 29: nuntia Romanis, caelestes ita velle ut mea Roma caput orbis terrarum sit,

    Liv. 1, 16, 7.—
    c.
    To intend, it is the purpose, aim, etc., the two subjects being the same:

    id quaerunt, volunt haec ut infecta faciant,

    Plaut. Cas. 4, 4, 9.—
    d.
    With other verbs:

    quod peto et volo parentes meos ut commonstres mihi,

    Ter. Heaut. 5, 4, 4:

    quasi vero aut populus Romanus hoc voluerit, aut senatus tibi hoc mandaverit ut... privares,

    Cic. Verr. 2, 3, 19, § 48;

    with opto,

    id. Imp. Pomp. 16, 48;

    with laboro,

    Liv. 42, 14, 3;

    with aequum censere,

    id. 39, 19, 7.—
    2.
    With ne:

    at ne videas velim,

    Plaut. Rud. 4, 4, 23:

    quid nunc vis? ut opperiare hos sex dies saltem modo, ne illam vendas, neu me perdas, etc.,

    id. Ps. 1, 3, 102:

    credibile est hoc voluisse legumlatorem, ne auxilia liberorum innocentibus deessent,

    intended, Quint. 7, 1, 56.—
    3.
    With ut ne: quid nunc tibi vis? Mi. Ut quae te cupit, eam ne spernas, Plaut. Mil. 4, 2, 60.
    D.
    With subjunct. of dependent verb (mostly ante-class.; class. and freq. with velim and vellem; but in Cic. mostly epistolary and colloquial).
    1.
    To wish:

    ergo animum advortas volo,

    Plaut. Capt. 2, 3, 23; 2, 3, 28; 2, 3, 70:

    volo amet me patrem,

    id. As. 1, 1, 63 dub.:

    hoc volo agatis,

    id. Cist. 1, 1, 83:

    ducas volo hodie uxorem,

    Ter. And. 2, 3, 14:

    quid vis faciam?

    Plaut. Merc. 1, 2, 49; Ter. Eun. 5, 8, 24; Plaut. Mil. 2, 3, 64; 2, 3, 65; 2, 6, 65; 3, 3, 3; id. Ps. 4, 1, 17; 4, 7, 19; id. Cas. 2, 3, 56; id. Capt. 1, 2, 12; id. Poen. 3, 2, 16; id. Pers. 2, 4, 23; id. Rud. 5, 2, 45; 5, 3, 58; id. Stich. 5, 2, 21; Ter. Heaut. 4, 6, 14:

    volo etiam exquiras quam diligentissime poteris quid Lentulus agat?

    Cic. Att. 8, 12, 6:

    Othonem vincas volo,

    id. ib. 13, 29, 2:

    eas litteras volo habeas,

    id. ib. 13, 32, 3:

    visne igitur videamus quidnam sit, etc.,

    id. Rep. 1, 10, 15: visne igitur descendatur ad Lirim? id. Fragm. ap. Macr. S. 6, 4:

    volo, inquis, sciat,

    Sen. Ben. 2, 10, 2.—
    2.
    To be of opinion that something should be, demand, require (v. B. 7.): volo enim se efferat in adulescentia fecunditas, I like to see, etc., Cic. Or. 2, 21, 88:

    volo hoc oratori contingat ut, etc.,

    id. Brut. 84, 290.—
    3.
    With subj.-clause understood:

    abi atque obsona, propera! sed lepide volo (i. e. obsones),

    Plaut. Cas. 2, 8, 55.
    E.
    With object nouns, etc.
    1.
    With acc. of a thing.
    a.
    With a noun, to want, wish for, like to have:

    voltisne olivas, aut pulmentum, aut capparim?

    Plaut. Curc. 1, 1, 90:

    animo male est: aquam velim,

    id. Am. 5, 1, 6:

    quia videt me suam amicitiam velle,

    id. Aul. 2, 3, 68; so,

    gratiam tuam,

    id. Curc. 2, 3, 52; 2, 3, 56:

    aquam,

    id. ib. 2, 3, 34:

    discidium,

    Ter. And. 4, 2, 14: nullam ego rem umquam in vita mea Volui quin tu in ea re mihi advorsatrix fueris, I never had any wish in my life, etc., id. Heaut. 5, 3, 5: (dixit) velle Hispaniam, he wanted Spain, i. e. as a province, Cic. Att. 12, 7, 1:

    mihi frumento non opus est: nummos volo,

    I want the money, id. Verr. 2, 3, 85, § 196:

    non poterat scilicet negare se velle pacem,

    id. Att. 15, 1 a, 3; cf. id. ib. 13, 32, 2 (v. II. C. 4. infra):

    si amplius obsidum (= plures obsides) vellet, dare pollicentur,

    Caes. B. G. 6, 9 fin.:

    pacem etiam qui vincere possunt, volunt,

    Liv. 7, 40, 18:

    ferunt (eum)... honestum finem voluisse,

    Tac. A. 6, 26:

    cum Scipio veram vellet et sine exceptione victoriam,

    Flor. 1, 33 (2, 18), 12:

    mensae munera si voles secundae, Marcentes tibi porrigentur uvae,

    Mart. 5, 78, 11.—
    b.
    Neutr. adjj., denoting things, substantively used: utrum vis opta, dum licet. La. Neutrum volo, Plaut. Ps. 3, 6, 16:

    quorum isti neutrum volunt,

    acknowledge neither, Cic. Fat. 12, 28:

    voluimus quaedam, contendimus... Obtenta non sunt,

    we aspired to certain things, id. Balb. 27, 61:

    restat ut omnes unum velint,

    hold one opinion, id. Marcell. 10, 32:

    si plura velim,

    if I wished for more, Hor. C. 3, 16, 38:

    per quod probemus aliud legislatorem voluisse,

    that the law-giver intended something different, Quint. 7, 6, 8:

    ut putent, aliud quosdam dicere, aliud velle,

    that they say one thing and mean another, id. 9, 2, 85:

    utrum is qui scripsit... voluerit,

    which of the two was meant by the author, id. 7, 9, 15:

    ut nemo contra id quod vult dicit, ita potest melius aliquid velle quam dicit,

    mean better than he speaks, id. 9, 2, 89:

    quis enim pudor omnia velle?

    to desire every thing, Mart. 12, 94, 11.—
    c.
    With neutr. demonstr. expressed or understood, to want, intend, aim at, like, will:

    immo faenus: id primum volo,

    Plaut. Most. 3, 1, 64:

    proximum quod sit bono... id volo,

    id. Capt. 2, 2, 22:

    nisi ea quae tu vis volo,

    unless my purpose is the same as yours, id. Ep. 2, 2, 82:

    siquidem id sapere'st, velle te id quod non potest contingere,

    Ter. Heaut. 2, 3, 83:

    hoc (i. e. otium cum dignitate) qui volunt omnes optimates putantur,

    who aim at this, Cic. Sest. 45, 98:

    privatum oportet in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint,

    id. Off. 1, 34, 124:

    quid est sapientia? Semper idem velle atque idem nolle,

    Sen. Ep. 20, 5:

    pudebit eadem velle quae volueras puer,

    id. ib. 27, 2:

    nec volo quod cruciat, nec volo quod satiat,

    Mart. 1, 57, 4.—With demonstr. in place of inf.-clause:

    hoc Ithacus velit, et magno mercentur Atridae (sc. poenas in me sumi),

    Verg. A. 2, 104:

    hoc velit Eurystheus, velit hoc germana Tonantis (sc. verum esse, Herculem, etc.),

    Ov. H. 9, 7; Hor. S. 2, 3, 88.—
    d.
    With neutr. of interrog. pron.: quid nunc vis? Am. Sceleste, at etiam quid velim, id tu me rogas? what do you want now? Plaut. Am. 4, 2, 5:

    eloquere quid velis,

    id. Cas. 2, 4, 2: heus tu! Si. Quid vis? id. Ps. 4, 7, 21; so Ter. Eun. 2, 1, 11; cf. Hor. S. 2, 3, 152:

    sed plane quid velit nescio,

    what his intentions are, Cic. Att. 15, 1 a, 5; id. de Or. 2, 20, 84:

    mittunt etiam ad dominos qui quaerant quid velint,

    to ask for their orders, id. Tusc. 2, 17, 41:

    quid? Si haec... ipsius amici judicarunt? Quid amplius vultis?

    what more do you require, will you have? id. Verr. 2, 3, 65, § 152:

    quid amplius vis?

    Hor. Epod. 17, 30:

    spectatur quid voluerit scriptor,

    we find out the author's intention, Quint. 7, 10, 1.—Sometimes quid vult = quid sibi vult (v. 4. b.), to mean, signify:

    capram illam suspicor jam invenisse... quid voluerit,

    what it signified, Plaut. Merc. 2, 1, 30:

    sed tamen intellego quid velit,

    Cic. Fin. 2, 31, 101:

    quid autem volunt ea di immortales significantes quae sine interpretibus non possimus intellegere? etc.,

    id. Div. 2, 25, 54.—Of things as subjects:

    hunc ensem mittit tibi... Et jubet ex merito scire quid iste velit,

    Ov. H. 11, 96.—
    e.
    With rel. pron.:

    quod volui, ut volui, impetravi... a Philocomasio,

    Plaut. Mil. 4, 5, 1:

    ut quod frons velit oculi sciant,

    that the eyes know what the forehead wants, id. Aul. 4, 1, 13:

    illi quae volo concedere,

    to yield to him my wishes, id. Cas. 2, 3, 49:

    si illud quod volumus dicitur,

    what we like, id. Truc. 1, 2, 95:

    multa eveniunt homini quae volt, quae nevolt,

    id. Trin. 2, 2, 84; id. Ep. 2, 2, 4:

    quamquam (litterae tuae) semper aliquid adferunt quod velim,

    Cic. Att. 11, 11, 1:

    quae vellem quaeque sentirem dicendi,

    id. Marcell. 1, 1:

    uti ea quae vellent impetrarent,

    Caes. B. G. 1, 31:

    satis animi ad id quod tam diu vellent,

    to carry out what they had desired so long, Liv. 4, 54, 5:

    sed quod volebant non... expediebant,

    their purpose, id. 24, 23, 9. —Idiomatically: quod volo = quod demonstrare volo, what I intend to prove:

    illud quod volumus expressum est, ut vaticinari furor vera soleat,

    Cic. Div. 1, 31, 67:

    bis sumpsit quod voluit,

    he has twice begged the question, id. ib. 2, 52, 107.—With indef. relations:

    cornucopia ubi inest quidquid volo,

    whatever I wish for, Plaut. Ps. 2, 3, 5:

    Caesar de Bruto solitus est dicere: magni refert hic quid velit, sed quidquid volt, valde volt,

    whatever he wills he wills strongly, Cic. Att. 14, 1, 2.—
    f.
    With indef. pronn.
    (α).
    Si quid vis, if you want any thing: illo praesente mecum agito si quid voles, [p. 2008] Plaut. Most. 5, 1, 72: Py. Adeat si quid volt. Pa. Si quid vis, adi, mulier, id. Mil. 4, 2, 47:

    eumque Alexander cum rogaret, si quid vellet, ut diceret,

    id. Or. 2, 66, 266; Caes. B. G. 1, 7 fin.
    (β).
    Nisi quid vis, unless you wish to give some order, to make some remark, etc.:

    ego eo ad forum nisi quid vis,

    Plaut. As. 1, 1, 94:

    nunc de ratione videamus, nisi quid vis ad haec,

    Cic. Tusc. 2, 18, 42.—
    (γ).
    Numquid vis or ecquid vis? have you any orders to give? a formula used by inferiors before leaving their superiors; cf. Don. ad Ter. Ad. 2, 2, 39:

    visunt, quid agam, ecquid velim,

    Plaut. Mil. 3, 1, 113:

    numquid vis aliud?

    Ter. Eun. 1, 2, 111; 1, 2, 106; id. Ad. 2, 2, 39; 3, 3, 78; id. Hec. 2, 2, 30:

    numquid vellem rogavit,

    Cic. Att. 6, 3, 6:

    frequentia rogantium num quid vellet,

    Liv. 6, 34, 7:

    rogavit num quid in Sardiniam vellet. Te puto saepe habere qui num quid Romam velis quaerant,

    Cic. Q. Fr. 2, 2, 1.—
    2.
    With acc. of the person: aliquem velle.
    (α).
    To want somebody, i. e. in order to see him, to speak with him (ante-class. and colloq.):

    Demenaetum volebam,

    I wanted, wished to see, Demenoetus, Plaut. As. 2, 3, 12:

    bona femina et malus masculus volunt te,

    id. Cist. 4, 2, 40:

    solus te solum volo,

    id. Capt. 3, 4, 70:

    quia non est intus quem ego volo,

    id. Mil. 4, 6, 40:

    hae oves volunt vos,

    id. Bacch. 5, 2, 24:

    quis me volt? Perii, pater est,

    Ter. And. 5, 3, 1:

    centuriones trium cohortium me velle postridie,

    Cic. Att. 10, 16, 4.—With paucis verbis or paucis, for a few words ( moments):

    volo te verbis pauculis,

    Plaut. Ep. 3, 4, 28:

    sed paucis verbis te volo, Palaestrio,

    id. Mil. 2, 4, 22:

    Sosia, Adesdum, paucis te volo,

    Ter. And. 1, 1, 2.—
    (β).
    To love, like somebody, to be fond of somebody (anteclass. and poet.):

    hanc volo (= amo),

    Plaut. As. 5, 1, 18:

    sine me amare unum Argyrippum... quem volo,

    id. ib. 3, 2, 38:

    quom quae te volt, eamdem tu vis,

    id. Mil. 4, 2, 80:

    aut quae (vitia) corpori' sunt ejus siquam petis ac vis,

    Lucr. 4, 1152:

    quam volui nota fit arte mea,

    Ov. Am. 1, 10, 60: nolo virum, facili redimit qui sanguine famam: hunc volo, laudari qui sine morte potest, I like the one who, etc., Mart. 1, 8, 6.—
    (γ).
    To wish to have:

    roga, velitne an non uxorem,

    whether he wishes to have his wife or not, Ter. Hec. 4, 1, 43:

    ut sapiens velit gerere rem publicam, atque... uxorem adjungere, et velle ex ea liberos (anacoluth.),

    Cic. Fin. 3, 20, 68.—

    With two accusatives: (narrato) illam te amare et velle uxorem,

    that you wish to have her as your wife, Ter. Heaut. 4, 3, 25; cf. id. Phorm. 1, 2, 65.—
    3.
    With two accusatives, of the person and the thing: aliquem aliquid velle, to want something of somebody (cf.: aliquem aliquid rogare; mostly ante-class.;

    not in Cic.): numquid me vis?

    Plaut. Cist. 1, 1, 120:

    face certiorem me quid meus vir me velit,

    id. Cas. 2, 6, 1:

    num quidpiam me vis aliud?

    id. Truc. 2, 4, 81:

    nunc verba in pauca conferam quid te velim,

    id. As. 1, 1, 74:

    narrabit ultro quid sese velis,

    id. Ps. 2, 4, 60:

    quid me voluisti?

    id. Mil. 4, 2, 35:

    numquid aliud me vis?

    Ter. Phorm. 1, 2, 101:

    quin tu uno verbo dic quid est quod me velis,

    id. And. 1, 1, 18; Plaut. Capt. 3, 4, 85; id. Cist. 2, 3, 49; id. As. 2, 3, 12; id. Merc. 5, 2, 27; id. Pers. 4, 6, 11; Ter. Heaut. 4, 8, 31; id. Phorm. 2, 4, 18; id. Eun. 2, 3, 47; id. Hec. 3, 4, 15:

    si quid ille se velit, illum ad se venire oportere,

    Caes. B. G. 1, 34:

    cum mirabundus quidnam (Taurea) sese vellet, resedisset Flaccus, Me quoque, inquit, etc.,

    Liv. 26, 15, 11; also, I want to speak with somebody (v. 2. a. a):

    paucis, Euclio, est quod te volo,

    Plaut. Aul. 2, 2, 22:

    est quod te volo secreto,

    id. Bacch. 5, 2, 33.—
    4.
    With acc. of thing and dat. of the person: aliquid alicui velle, to wish something to somebody (= cupio aliquid alicui; v. cupio;

    rare): quamquam vobis volo quae voltis, mulieres,

    Plaut. Rud. 4, 4, 1:

    si ex me illa liberos vellet sibi,

    Ter. Hec. 4, 4, 33:

    praesidium velle se senectuti suae,

    id. ib. 1, 2, 44:

    nihil est mali quod illa non initio filio voluerit, optaverit,

    Cic. Clu. 66, 188:

    rem Romanam huc provectam ut externis quoque gentibus quietem velit,

    Tac. A. 12, 11:

    cui ego omnia meritissimo volo et debeo,

    to whom I give and owe my best wishes, Quint. 9, 2, 35.—Esp., in the phrase quid vis (vult) with reflex. dat. of interest, lit. what do you want for yourself?
    a.
    Quid tibi vis = quid vis, the dat. being redundant (rare):

    quid aliud tibi vis?

    what else do you want? Ter. Heaut. 2, 3, 90.—With quisque:

    haud ita vitam agerent ut nunc plerumque videmus Quid sibi quisque velit nescire,

    be ignorant as to their own aims and purposes, Lucr. 3, 1058.—
    b.
    What do you mean? what do you drive at? what is your scope, object, drift (rare in post-Aug. writers; Don. ad Ter. Eun. prol. 45, declares it an archaism).
    (α).
    In 1 st pers. (rare):

    nunc quid processerim huc, et quid mihi voluerim dicam,

    and what I meant thereby, what was the purpose of my coming, Plaut. As. prol. 6:

    quid mihi volui? quid mihi nunc prodest bona voluntas?

    Sen. Ben. 4, 21, 6.—
    (β).
    In 2 d pers.:

    quid nunc tibi vis, mulier, memora,

    what is the drift of your talk? Plaut. Mil. 4, 2, 60: sed quid nunc tibi vis? what do you want to come at (i.e. by your preamble)? id. Poen. 1, 1, 24: quid tu tibi vis? Ego non tangam meam? what do you mean? i. e. what is your purpose? Ter. Eun. 4, 7, 28:

    quid tibi vis? quid cum illa rei tibi est?

    id. ib. 4, 7, 34:

    quid est quod sic gestis? quid sibi hic vestitus quaerit? Quid est quod laetus sis? quid tibi vis?

    what do you mean by all this? id. ib. 3, 5, 11:

    quid est, inepta? quid vis tibi? quid rides?

    id. ib. 5, 6, 6:

    quid vis tibi? Quid quaeris?

    id. Heaut. 1, 1, 9: Ph. Fabulae! Ch. Quid vis tibi? id. Phorm. 5, 8, 53:

    roganti ut se in Asiam praefectum duceret, Quid tibi vis, inquit, insane,

    Cic. Or. 2, 67, 269; so in 2 d pers. plur.:

    pro deum fidem, quid vobis vultis?

    Liv. 3, 67, 7.—
    (γ).
    In 3 d pers.:

    quid igitur sibi volt pater? cur simulat?

    Ter. And. 2, 3, 1:

    quid hic volt veterator sibi?

    id. ib. 2, 6, 26:

    proinde desinant aliquando me isdem inflare verbis: quid sibi iste vult?... Cur ornat eum a quo desertus est?

    Cic. Dom. 11, 29:

    quid sibi vellet (Caesar)? cur in suas possessiones veniret?

    Caes. B. G. 1, 44 med.:

    conicere in eum oculos, mirantes quid sibi vellet (i. e. by courting the plebeians),

    Liv. 3, 35, 5:

    qui quaererent quid sibi vellent qui armati Aventinum obsedissent,

    id. 3, 50, 15:

    quid sibi voluit providentia quae Aridaeum regno imposuit?

    Sen. Ben. 4, 31, 1: volt, non volt dare Galla mihi, nec dicere possum quod volt et non volt, quid sibi Galla velit, Mart: 3, 90, 2.—
    (δ).
    Transf. of things as subjects, what means, what signifies? quid volt sibi, Syre, haec oratio? Ter. Heaut. 4, 1, 2:

    ut pernoscatis quid sibi Eunuchus velit,

    id. Eun. prol. 45:

    quid ergo illae sibi statuae equestres inauratae volunt?

    Cic. Verr. 2, 2, 61, § 150:

    quid haec sibi horum civium Romanorum dona voluerunt?

    id. ib. 2, 3, 80, §

    186: avaritia senilis quid sibi velit, non intellego,

    what is the meaning of the phrase, id. Sen. 18, 66:

    quid ergo illa sibi vult pars altera orationis qua Romanos a me cultos ait?

    Liv. 40, 12, 14:

    tacitae quid vult sibi noctis imago?

    Ov. M. 9, 473.—
    5.
    Bene or male alicui velle, to wish one well or ill, to like or dislike one (ante-class. and poet.): Ph. Bene volt tibi. St. Nequam est illud verbum bene volt, nisi qui bene facit, Plaut. Trin. 2, 4, 37 sq.:

    jam diu ego huic bene et hic mihi volumus,

    id. Ps. 1, 3, 4:

    ut tibi, dum vivam, bene velim plus quam mihi,

    id. Cas. 2, 8, 30:

    egone illi ut non bene vellem?

    id. Truc. 2, 4, 90; cf. id. ib. 2, 4, 95; id. Merc. 2, 1, 21; id. Ps. 4, 3, 7; id. Poen. 3, 3, 9:

    nisi quod tibi bene ex animo volo,

    Ter. Heaut. 5, 2, 6:

    quo tibi male volt maleque faciet,

    Plaut. Pers. 5, 2, 44:

    atque isti etiam parum male volo,

    id. Truc. 5, 7; cf. id. As. 5, 1, 13:

    utinam sic sient qui mihi male volunt,

    Ter. Eun. 4, 3, 13:

    non sibi male vult,

    he does not dislike himself, Petr. 38; so, melius or optime alicui velle, to like one better or best:

    nec est quisquam mihi aeque melius quoi vellem,

    Plaut. Capt. 3, 5, 42; id. Merc. 5, 2, 57:

    illi ego ex omnibus optime volo,

    id. Most. 1, 4, 24.—And bene velle = velle: bene volueris in precatione augurali Messalla augur ait, significare volueris, Fest. s. v. bene sponsis, p. 351.—
    6.
    With abl.: alicujus causa velle, to like one for his own sake, i. e. personally, a Ciceronian phrase, probably inst. of omnia alicujus causa velle; lit. to wish every thing (i.e. good) in somebody's behalf.
    (α).
    With omnia expressed: etsi mihi videor intellexisse cum tecum de re M. Annaeii locutus sum, te ipsius causa vehementer omnia velle, tamen, etc.... ut non dubitem quin magnus cumulus accedat commenda tionis meae, Cic. Fam. 13, 55, 1:

    repente coepit dicere, se omnia Verris causa velle,

    that he had the most friendly disposition towards Verres, id. Verr. 2, 2, 26, § 64:

    accedit eo quod Varro magnopere ejus causa vult omnia,

    id. Fam. 13, 22, 1.—
    (β).
    Without omnia:

    per eos qui nostra causa volunt, valentque apud illum,

    Cic. Att. 11, 8, 1:

    sed et Phameae causa volebam,

    id. ib. 13, 49, 1:

    etsi te ipsius Attici causa velle intellexeram,

    id. ib. 16, 16, A, 6:

    valde enim ejus causa volo,

    id. Fam. 16, 17, 2 fin.:

    illud non perficis quo minus tua causa velim,

    id. ib. 3, 7, 6;

    12, 7, 1: si me velle tua causa putas,

    id. ib. 7, 17, 2:

    regis causa si qui sunt qui velint,

    id. ib. 1, 1, 1:

    credo tua causa velle Lentulum,

    id. Q. Fr. 1, 4, 5; id. Div. in Caecil. 6, 21; cf. id. Imp. Pomp. (v. C. 1. b. supra), where the phrase has its literal meaning; cf. also: alicujus causa (omnia) cupere; v. cupio.—
    7.
    With acc. and subjunct. per ecthesin (ante-class.): nunc ego illum meum virum veniat velim (by mixture of constructions: meum virum velim; and:

    meus vir veniat velim),

    Plaut. Cas. 3, 2, 29:

    nunc ego Simonidem mi obviam veniat velim,

    id. Ps. 4, 5, 10:

    nimis hercle ego illum corvum ad me veniat velim,

    id. Aul. 4, 6, 4:

    saltem aliquem velim qui mihi ex his locis viam monstret,

    id. Rud. 1, 3, 35:

    patrem atque matrem viverent vellem tibi,

    id. Poen. 5, 2, 106; cf. id. Merc. 2, 1, 30 (v. E. 1. d. supra).
    F.
    Velle used absolutely, variously rendered to will, have a will, wish, consent, assent:

    quod vos, malum... me sic ludificamini? Nolo volo, volo nolo rursum,

    I nill I will, I will I nill again, Ter. Phorm. 5, 8, 57: novi ingenium mulierum: Nolunt ubi velis, ubi nolis cupiunt ultro, they will not where you will, etc., id. Eun. 4, 7, 43:

    quis est cui velle non liceat?

    who is not free to wish? Cic. Att. 7, 11. 2:

    in magnis et voluisse sat est,

    Prop. 2, 10 (3, 1), 6:

    tarde velle nolentis est,

    slow ness in consenting betrays the desire to refuse, Sen. Ben. 2, 5, 4:

    quae (animalia) nullam injuriam nobis faciunt, quia velle non possunt, id. Ira, 2, 26, 4: ejus est nolle qui potest velle,

    the power to assent implies the power to dissent, Dig. 50, 17, 3.—So velle substantively:

    sed ego hoc ipsum velle miserius duco quam in crucem tolli,

    that very wishing, Cic. Att. 7, 11, 2: inest enim velle in carendo, the word carere implies the notion of a wish, id. Tusc. 1, 36, 88:

    velle ac posse in aequo positum erat,

    his will and power were balanced, Val. Max. 6, 9, ext. 5:

    velle tuum nolo, Didyme, nolle volo,

    Mart. 5, 83, 2:

    velle suum cuique est,

    each has his own likings, Pers. 5, 53.
    II.
    In partic.
    A.
    Redundant, when the will to do is identified with the act itself.
    1.
    In imperative sentences.
    a.
    In independent sentences introduced by noli velle, where noli has lost the idea of volition:

    nolite, judices, hunc velle maturius exstingui vulnere vestro quam suo fato,

    do not resolve, Cic. Cael. 32, 79:

    nolite igitur id velle quod fieri non potest,

    id. Phil. 7, 8, 25: qui timor bonis omnibus injectus sit... nolite a me commoneri velle, do not wish, expect, to be reminded by me, etc., id. Mur. 25, 50: nolite hunc illi acerbum nuntium velle perferri, let it not be your decision that, etc., id. Balb. 28, 64: cujus auspicia pro vobis experti nolite adversus vos velle experiri, do not desire, etc., Liv. 7, 40, 16:

    noli adversum eos me velle ducere, etc.,

    Nep. Att. 4, 2.—
    b.
    Ne velis or ne velit fecisse = ne feceris, or ne facito (v. I. A. 3. a. supra).—So ne velis with pres. inf.:

    neve, revertendi liber, abesse velis (= neve abfueris),

    Ov. H. 1, 80.—
    c.
    In affirmative imperative sentences (velim esse = esto;

    rare): tu tantum fida sorori Esse velis (= fida esto or sis),

    Ov. M. 2, 745; and in 3 d pers.:

    di procul a cunctis... Hujus notitiam gentis habere velint (= habeant),

    id. P. 1, 7, 8:

    credere modo qui discet velit (= credat qui discet),

    Quint. 8, prooem. 12. —
    d.
    In clauses dependent on verbs of commanding and wishing:

    aut quia significant divam praedicere ut armis Ac virtute velint patriam defendere terram (= ut defendant),

    Lucr. 2, 641: precor quaesoque ne ante oculos patris facere et pati omnia infanda velis (= facias et patiaris). Liv. 23, 9, 2:

    monentes ne experiri vellet imperium cujus vis, etc.,

    id. 2, 59, 4; 39, 13, 2:

    et mea... opto Vulnera qui fecit facta levare velit,

    Ov. Tr. 5, 2, 18: nos contra (oravimus) [p. 2009]... ne vertere secum Cuncta pater fatoque urguenti incumbere vellet, Verg. A. 2, 653. —With pass. perf. inf. (v. I. B. 9. b. b):

    legati Sullam orant ut filii innocentis fortunas conservatas velit (virtually = fortunas conservet),

    Cic. Rosc. Am. 9, 25:

    a te peto ut utilitatem sociorum per te quam maxime defensam et auctam velis (= defendas et augeas),

    id. Fam. 13, 9, 3.—So after utinam or ut:

    utinam illi qui prius eum viderint me apud eum velint adjutum tantum quantum ego vellem si quid possem (= utinam illi me adjuvent quantum ego adjuvarem, etc.),

    id. Att. 11, 7, 7:

    cautius ut saevo velles te credere Marti (= utinam te credidisses),

    Verg. A. 11, 153:

    edictum praemittit ad quam diem magistratus... sibi esse praesto Cordubae vellet (= sibi praesto essent),

    Caes. B. C. 1, 19 (cf. also I. B. 9. b. b, and I. B. 2. fin. supra).—
    2.
    In conditional clauses, si facere velim = si faciam, often rendered by the potential or future auxiliaries would or will:

    non tu scis, Bacchae bacchanti si velis advorsarier, ex insana insaniorem facies? (= si advorseris),

    Plaut. Am. 2, 2, 80:

    si meum Imperium exsequi voluisset, interemptam oportuit (= si executus esset),

    Ter. Heaut. 4, 1, 22:

    si id confiteri velim, tamen istum condemnetis necesse est (= si id confitear),

    if I would acknowledge, Cic. Verr. 2, 2, 18, § 45:

    si quis velit ita dicere... nihil dicat (= si quis dicat),

    id. Fat. 14, 32:

    dies deficiat si velim numerare, etc.,

    id. N. D. 3, 32, 81;

    so,

    id. Tusc. 5, 35, 102; id. Verr. 2, 2, 21, § 52:

    qua in sententia si constare voluissent, suam auctoritatem... recuperassent,

    id. Fam. 1, 9, 14; id. Verr. 2, 1, 11, § 31; id. Lael. 20, 75:

    conicere potestis, si recordari volueritis quanta, etc.,

    if you will remember, id. Verr. 2, 4, 58, § 129; so id. Or. 1, 44, 197; id. Brut. 1, 2, 5:

    quod si audire voletis externa, maximas res publicas ab adulescentibus labefactatas reperietis,

    id. Sen. 6, 20; so id. Or. 1, 60, 256; 2, 23, 95:

    ejus me compotem voti vos facere potestis, si meminisse vultis, non vos in Samnio, etc.,

    Liv. 7, 40, 5; 23, 13, 6; 23, 15, 4: cum olera Diogeni lavanti Aristippus dixisset: si Dionysium adulare velles, ista non esses;

    Imo, inquit, si tu ista esse velles, non adulares Dionysium,

    Val. Max. 4, 3, ext. 4:

    ut si his (legibus) perpetuo uti voluissent, sempiternum habituri fuerint imperium,

    id. 5, 3, ext. 3:

    quid enim si mirari velit, non in silvestribus dumis poma pendere,

    Sen. Ira, 2, 10, 6; cf. Curt. 5, 1, 1; 3, 5, 6; Ov. H. 17 (18), 43.—With perf. inf. pass.:

    nisi ea (opera) certi auctores monumentis suis testata esse voluissent,

    Val. Max. 3, 2, 24.—
    3.
    In declarative sentences.
    a.
    Volo in 1 st pers. with perf. pass. inf. or part. (volo oratum esse or oratum = oro; v. I. B. 9. b. a and b):

    vos omnes opere magno esse oratos volo benigne ut operam detis, etc.,

    Plaut. Cas. prol. 21:

    justam rem et facilem esse oratam a vobis volo,

    id. Am. prol. 33:

    illud tamen te esse admonitum volo, etc.,

    Cic. Cael. 3, 8:

    sed etiam est paucis vos quod monitos voluerim,

    Plaut. Capt. prol. 53:

    illud te, Tulli, monitum velim etc.,

    Liv. 1, 23, 8:

    quamobrem omnes eos oratos volo Ne, etc.,

    Ter. Heaut. prol. 26; so, factum volo = faciam: serva tibi sodalem, et mihi filium. Mne. Factum volo, I will, Plaut. Bacch. 3, 3, 91: pariter nunc opera me adjuves ac, etc. Nau. Factum volo, Ter. Phorm. 5, 3, 4; so Plaut. Pers. 2, 5, 10.—In 3 d pers.:

    esse salutatum vult te mea littera primum,

    Ov. P. 2, 7, 1.—
    b.
    With pres. inf.:

    propterea te vocari ad cenam volo (= voco te),

    Plaut. Capt. 1, 2, 72:

    sed nunc rogare hoc ego vicissim te volo: quid fuit, etc. (= nunc te rogo),

    id. Trin. 1, 2, 136.—
    c.
    With perf. act. inf.:

    pace tua dixisse velim (= pace tua dixerim),

    Ov. P. 3, 1, 9.—
    d.
    In other connections, when the will or purpose is made more prominent than the action:

    eorum alter, qui Antiochus vocatur, iter per Siciliam facere voluit (= fecit),

    Cic. Verr. 2, 4, 27, § 61:

    si suscipere eam (religionem) nolletis, tamen in eo qui violasset sancire vos velle oporteret (= sancire vos oporteret),

    id. ib. 2, 4, 51, §

    114: ut insequentibus diebus nemo eorum forum aut publicum adspicere vellet (= adspiceret),

    Liv. 9, 7, 11:

    talentis mille percussorem in me emere voluisti (= emisti),

    Curt. 3, 5, 6: quin etiam senatus gratias ei agentem quod redire voluisset ante portas eduxit (= quod redisset), Val. Max. 3, 4, 4:

    utri prius gratulemur, qui hoc dicere voluit, an cui audire contigit? (= qui hoc dixit),

    id. 4, 7, ext. 2:

    sic tua non paucae carpere facta volent (= carpent),

    Ov. P. 3, 1, 64.
    B.
    Velim, as potential subjunctive (mostly in 1 st pers. sing., as subjunctive of modest statement), = volo, I wish, I should like.
    1.
    With verb in the second person.
    a.
    With pres. subj., so most frequently in Cic.
    (α).
    As a modest imperative of the dependent verb: velim facias = fac, I wish you would do it, please do it:

    ego quae in rem tuam sint, ea velim facias,

    Ter. Phorm. 2, 4, 9:

    eas (litteras) in eundem fasciculum velim addas,

    Cic. Att. 12, 53:

    eum salvere jubeas velim,

    id. ib. 7, 7, 7:

    velim me facias certiorem, etc.,

    id. ib. 1, 19, 9:

    tu velim saepe ad nos scribas,

    id. ib. 1, 12, 4:

    velim mihi ignoscas,

    id. Fam. 13, 75, 1:

    tu velim animum a me parumper avertas,

    id. Lael. 1, 5; cf. id. Att. 1, 11, 3; 7, 3, 11; 8, 12, 5; id. Fam. 15, 3, 2 et saep.:

    haec pro causa mea dicta accipiatis velim,

    Liv. 42, 34, 13: velim, inquit, hoc mihi probes, Aug. ap. Suet. Aug. 51:

    Musa velim memores, etc.,

    Hor. S. 1, 5, 53.—
    (β).
    Expressing a wish without a command (v. vellem):

    vera dicas velim,

    I wish you told the truth, Plaut. Cas. 2, 3, 18:

    quam velim Bruto persuadeas ut Asturae sit,

    Cic. Att. 14, 15, 4:

    ipse velim poenas experiare meas,

    Ov. Tr. 3, 11, 74;

    so in asseverations: ita velim me promerentem ames, dum vivas, mi pater, ut... id mihi vehementer dolet,

    Ter. Ad. 4, 5, 47.—
    b.
    With infinitive clause.
    (α).
    With the force of a modest imperative:

    sed qui istuc credam ita esse, mihi dici velim (i. e. a te),

    Ter. Phorm. 5, 6, 15:

    extremum illud est quod mihi abs te responderi velim,

    Cic. Vat. 17, 41 (may be a dependent subjunctive):

    itaque vos ego, milites, non eo solum animo.... pugnare velim, etc.,

    Liv. 21, 41, 10.—
    (β).
    As a mere wish:

    velim te arbitrari, frater, etc.,

    Plaut. Aul. 2, 1, 1:

    primum te arbitrari id quod res est velim,

    Ter. Eun. 5, 5, 9.—With perf. act.:

    hanc te quoque ad ceteras tuas eximias virtutes, Masinissa, adjecisse velim,

    Liv. 30, 14, 6.—With perf. pass., Liv. 1, 23, 8 (v. II. A. 3. a. supra).—
    c.
    With ut (rare):

    de tuis velim ut eo sis animo, quo debes esse,

    Cic. Fam. 4, 14, 4. —
    d.
    With ne (rare), Plaut. Rud. 4, 4, 23 (v. I. C. 2. supra).—
    2.
    With dependent verb in the third person, expressing a wish.
    a.
    With pres. subj.:

    ita se defatigent velim Ut, etc.,

    Ter. Ad. 4, 1, 3:

    de Cicerone quae mihi scribis, jucunda mihi sunt: velim sint prospera,

    Cic. Att. 14, 11, 2:

    velim seu Himilco, seu Mago respondeat,

    Liv. 23, 12, 15:

    sint haec vera velim,

    Verg. Cir. 306:

    nulla me velim syllaba effugiat,

    Quint. 11, 2, 45.—With final clause:

    tu velim mihi ad urbem praesto sis, ut tuis consiliis utar,

    Cic. Att. 9, 16, 3; cf. id. ib. 11, 11, 2 (v. I. C. 2. supra).—With ellips. of pres. subj.:

    velim mehercule Asturae Brutus (i. e. sit),

    Cic. Att. 14, 11, 1.—
    b.
    With perf. subj. (a wish referring to the past):

    nimis velim improbissumo homini malas edentaverint,

    Plaut. Rud. 3, 2, 48.—
    c.
    With inf.-clause:

    ne ego nunc mihi modium mille esse argenti velim!

    Plaut. Stich. 4, 2, 9: di me perdant! Me. Quodcunque optes, velim tibi contingere, id. Cist. 2, 1, 30:

    velim eum tibi placere quam maxime,

    Cic. Brut. 71, 249: idque primum ita esse velim;

    deinde etiam, si non sit, mihi persuaderi tamen velim,

    id. Tusc. 1, 11, 24:

    quod faxitis, deos velim fortunare,

    Liv. 6, 41, 12.—With perf. pass. inf. (v. I. B. 9. b. b, supra):

    edepol te hodie lapide percussum velim,

    Plaut. Stich. 4, 2, 33:

    moribus praefectum mulierum hunc factum velim,

    id. Aul. 3, 5, 30.—With inf.-clause understood:

    nimium plus quam velim nostrorum ingenia sunt mobilia,

    Liv. 2, 37, 4.—
    3.
    With verb in the first person.
    a.
    With inf. pres. (so most freq.):

    atque hoc velim probare omnibus, etc.,

    Cic. Prov. Cons. 20, 47:

    velim scire ecquid de te recordere,

    id. Tusc. 1, 6, 13:

    quare te, ut polliceris, videre plane velim,

    id. Att. 11, 9, 3:

    nec vero velim... a calce ad carceres revocari,

    id. Sen. 23, 83:

    sed multitudo ea quid animorum... habeat scire velim,

    Liv. 23, 12, 7:

    interrogare tamen velim, an Isocrates Attice dixerit,

    Quint. 12, 10, 22.—With perf. inf. act., Ov. P. 3, 1, 9 (v. II. A. 3. c.).—
    b.
    With acc. and inf.:

    quod velis, modo id velim me scire,

    Plaut. Cas. 2, 4, 8.—So with perf. pass. inf.:

    ego praeterquam quod nihil haustum ex vano velim, Fabium... potissimum auctorem habui,

    Liv. 22, 7, 4.—
    c.
    With subj. pres.:

    eo velim tam facili uti possim et tam bono in me quam Curione,

    Cic. Att. 10, 8, 10 B. and K. ex conj. Mull. (Lachm., Hoffm. posse; al. possem).—
    4.
    Velim in the principal sentence of conditional clauses, I would, I should be willing:

    aetatem velim servire, Libanum ut (= si) conveniam modo,

    Plaut. As. 2, 2, 8:

    velim, si fieri possit,

    id. Truc. 2, 4, 12:

    si quid tibi compendi facere possim, factum edepol velim (redundant),

    id. ib. 2, 4, 26:

    si possim, velim,

    id. Stich. 4, 2, 9:

    nec velim (imitari orationes Thucydidis) si possim,

    Cic. Brut. 83, 287:

    si liceat, nulli cognitus esse velim,

    Ov. Tr. 5, 12, 42.—
    5.
    The other persons of velim in potential use (rare).
    a.
    Velis.
    (α).
    Imperatively = cupito:

    quoniam non potest fieri quod vis, Id velis quod possit,

    Ter. And. 2, 1, 6:

    atque aliquos tamen esse velis tibi, alumna, penates,

    Verg. Cir. 331.—
    (β).
    Declaratively with indef. subj.: quom inopia'st, cupias; quando ejus copia'st, tum non velis, then you (i.e. people, they) do not want it, Plaut. Trin. 3, 2, 45.—
    (γ).
    Redundant, as a form of the imperative of the dependent verb, Ov. Am. 1, 4, 38 (v. I. A. 3. a. b); id. H. 1, 80 (v. II. A. 1. b.); id. M. 2, 746 (v. II. A. 1. c.).—
    b.
    Velit.
    (α).
    Modestly for vult:

    te super aetherias licentius auras Haud pater ille velit, etc.,

    Verg. A. 7, 558: nemo enim minui velit id in quo maximus fuit, would like that to be diminished in which, etc., Quint. 12, 11, 6; cf. Verg. A. 2, 104, and Ov. H. 9, 7 (v. I. E. 1. c. supra).— So, poet., instead of vellet with perf. inf.:

    ut fiat, quid non illa dedisse velit?

    Ov. Am. 2, 17, 30.—
    (β).
    = imperative of third person:

    arma velit, poscatque simul rapiatque juventus,

    Verg. A. 7, 340.—Redundantly, giving to the dependent verb the force of an imperative, Quint. 8, prooem. 12 (v. II. A. 1. c. supra; v. also I. A. 3. a. supra).—
    c.
    Velimus.
    (α).
    In the optative sense of velim:

    sed scire velimus quod tibi nomen siet,

    Plaut. Pers. 4, 6, 18.—
    (β).
    With imperative sense (= let us, we should, etc.), Quint. 6, 3, 28 (v. I. A. 2. d. supra).—
    d.
    Velitis = velim velitis (i. e. jubeatis, jubete):

    novos consules ita cum Samnite gerere bellum velitis ut omnia ante nos bella gesta sunt,

    Liv. 9, 8, 10.—So especially in velitis jubeatis, a formula in submitting a law to the votes of the people in the comitia centuriata or tributa, let it be resolved and ordered by you:

    rogatus in haec verba populus: velitis jubeatisne haec sic fieri, si respublica populi Romani Quiritium, etc.,

    Liv. 22, 10, 2:

    velitis jubeatis, Quirites... uti de ea re Ser. Sulpicius praetor urbanus ad senatum referat, etc.,

    id. 38, 54, 3.—And parodied by Cic.:

    velitis jubeatis ut quod Cicero versum fecerit,

    Cic. Pis. 29, 72.—So in oblique discourse, vellent juberent:

    rogationem promulgavit, vellent juberent Philippo... bellum indici,

    Liv. 31, 6, 1:

    vellent juberentne se regnare,

    id. 1, 46, 1; cf.

    in the resolution of the people: plebis sic jussit: quod senatus... censeat, id volumus jubemusque,

    id. 26, 33, 14.—
    e.
    Velint, optative and redundant, Cic. Att. 11, 7, 7 (v. II. A. 1. d.); Ov. P. 1, 7, 8 (v. II. A. 1. c.).
    C.
    Vellem, as potential subjunctive, I wish, should like, should have liked, representing the wish as contrary to fact, while velim refers to a wish which may be realized:

    de Menedemo vellem verum fuisset, de regina velim verum sit,

    Cic. Att. 15, 4, 4. It is not used with imperative force; cf.:

    quod scribis, putare te... vellem scriberes, cur ita putares... tu tamen velim scribas,

    Cic. Att. 11, 24, 5.—Often quam vellem, how I wish, i. e. I wish very much; and in the same sense: nimium vellem, v. infra.
    1.
    With verb in first person.
    a.
    With inf. pres., I wish, would like, referring to present or future actions:

    videre equidem vos vellem, cum huic aurum darem,

    Plaut. Poen. 3, 3, 68:

    vellem equidem idem posse gloriari quod Cyrus,

    Cic. Sen. 10, 32:

    vellem equidem vobis placere, Quirites, sed, etc.,

    Liv. 3, 68, 9:

    quam fieri vellem meus libellus!

    Mart. 8, 72, 9.—With cuperem and optarem:

    nunc ego Triptolemi cuperem conscendere currus... Nunc ego Medeae vellem frenare dracones... Nunc ego jactandas optarem sumere pennas, etc.,

    Ov. Tr. 3, 8, 1 sqq.— [p. 2010] Rarely, I should have liked:

    tum equidem istuc os tuum inpudens videre nimium vellem!

    Ter. Eun. 3, 5, 49.—And in conditional sense:

    maerorem minui: dolorem nec potui, nec, si possem, vellem (i. e. minuere),

    Cic. Att. 12, 28, 2:

    certe ego, si sineres, titulum tibi reddere vellem,

    Ov. Tr. 4, 5, 13:

    sic nec amari quidem vellem (i. e. if I were in his place),

    Sen. Ira, 1, 20, 4.—
    b.
    With perf. inf., I wish I had:

    abiit, vah! Rogasse vellem,

    I wish I had asked him, Ter. Heaut. 5, 2, 25:

    maxime vellem semper tecum fuisse,

    Cic. Att. 8, 11, D, 5:

    quam vellem petisse ab eo quod audio Philippum impetrasse,

    id. ib. 10, 4, 10:

    non equidem vellem, quoniam nocitura fuerunt, Pieridum sacris imposuisse manum,

    Ov. Tr. 4, 1, 27:

    ante equidem summa de re statuisse, Latini, Et vellem, et fuerat melius,

    Verg. A. 11, 303. —
    c.
    With inf.-clause, the predicate being a perf. part. (v. I. B. 9. b. b, supra):

    virum me natam vellem,

    would I had been born a man! Ter. Phorm. 5, 3, 9.—
    d.
    With subj. imperf. (rare):

    quam vellem, Panaetium nostrum nobiscum haberemus,

    Cic. Rep. 1, 10, 15.—
    2.
    The subject of the dependent verb in the second person.
    a.
    With subj. imperf. (the regular construction):

    hodie igitur me videbit, ac vellem tum tu adesses,

    I wish you could be present, Cic. Att. 13, 7, 2:

    quam vellem de his etiam oratoribus tibi dicere luberet,

    I wish you would please, id. Brut. 71, 248.—
    b.
    With subj. pluperf., I wish you had:

    vellem Idibus Martiis me ad cenam invitasses,

    Cic. Fam. 12, 4, 1:

    quam vellem te ad Stoicos inclinavisses,

    id. Fin. 3, 3, 10:

    vellem suscepisses juvenem regendum,

    id. Att. 10, 6, 2:

    quam vellem Bruto studium tuum navare potuisses,

    id. ib. 15, 4, 5.—
    c.
    With ne and pluperf. subj.:

    tu vellem ne veritus esses ne parum libenter legerem tuas litteras,

    Cic. Fam. 7, 33, 2.—
    d.
    With ellipsis of verb: vera cantas, vana vellem (i. e. cantares). Plaut. Most. 3, 4, 41.—
    3.
    With verb in third person.
    a.
    With imperf. subj. (the regular construction):

    patrem atque matrem viverent vellem tibi (per ecthesin, v. I. E. b.),

    Plaut. Poen. 5, 2, 106:

    vellem adesset Antonius, modo sine advocatis,

    Cic. Phil. 1, 7, 16:

    vellem nobis hoc idem vere dicere liceret,

    id. Off. 3, 1, 1:

    vellem adesse posset Panaetius,

    id. Tusc. 1, 33, 81:

    vellem hoc esset laborare,

    id. Or. 2, 71, 287.—
    b.
    With pluperf. subj.:

    vellem aliqui ex vobis robustioribus hunc male dicendi locum suscepissent,

    Cic. Cael. 3, 7:

    vellem dictum esset ab eodem etiam de Dione,

    id. ib. 10, 23; so id. ib. 31, 74; id. Brut. 44, 163:

    quam vellem Dareus aliquid ex hac indole hausisset!

    Curt. 3, 32 (12), 26.—
    c.
    With inf.-clause.
    (α).
    With inf. pres., I wish he were:

    quam non abesse ab hujus judicio L. Vulsionem vellem!

    Cic. Clu. 70, 198:

    nunc mihi... Vellem, Maeonide, pectus inesse tuum,

    Ov. F. 2, 120.—
    (β).
    With perf. inf. or part., I wish he had, had been:

    quam vellem Menedemum invitatum!

    Ter. Heaut. 1, 2, 11:

    epistulas, quas quidem vellem mihi numquam redditas,

    Cic. Att. 11, 22, 1.—

    With ellipsis of predicate: illud quoque vellem antea (i. e. factum, or factum esse),

    Cic. Att. 11, 23, 3.—
    d.
    With ut, Cic. Sull. 1, 1; id. Fam. 7, 33, 2 (v. I. C. 1. a. supra).—
    4.
    With acc. of a neuter pronoun or of a noun:

    aliquando sentiam us nihil nobis nisi, id quod minime vellem, spiritum reliquum esse,

    Cic. Att. 9, 19, 2: tris eos libros maxime nunc vellem: apti essent ad id quod cogito, I would like to have (cf. I. E. 1. a.), id. ib. 13, 22, 2.—
    5.
    In the other persons of vellem (mostly poet.).
    a.
    Velles.
    (α).
    In optative sentences redundant, Verg. A. 11, 153 (v. II. A. 1. d.).—
    (β).
    Of an indefinite subject:

    velles eum (Senecam) suo ingenio dixisse, alieno judicio,

    Quint. 10, 1, 130.—
    b.
    Vellet.
    (α).
    In the potential sense of vellem: vellet abesse quidem;

    sed adest. Velletque videre, Non etiam sentire canum fera facta suorum,

    Ov. M. 3, 247.—
    (β).
    Conditionally:

    quis vellet tanti nuntius esse mali (i. e. if in this situation)?

    Ov. H. 12, 146.—
    c.
    Vellent.
    (α).
    In the potential sense of vellem:

    quam vellent aethere in alto Nunc of pauperiem et duros perferre labores!

    Verg. A. 6, 436.—
    (β).
    Conditionally: nec superi vellent hoc licuisse sibi, would wish, i. e. if in this situation, Mart. 4, 44, 8.
    D.
    Volam and voluero.
    1.
    In gen.: respiciendus erit sermo stipulationis, utrumne talis sit: quem voluero, an quem volam. Nam si talis fuerit quem voluero, cum semel elegerit, mutare voluntatem non poterit;

    si vero... quem volam, donec judicium dictet, mutandi potestatem habebit,

    Dig. 45, 1, 112.—
    2.
    Volam in principal sentences.
    (α).
    = Engl. future, I shall wish, etc.:

    et commeminisse hoc ego volam te,

    I shall require you to recollect this, Plaut. Curc. 4, 2, 7: cum omnia habueris, tunc habere et sapientiam voles? will you also wish to have wisdom when? etc., Sen. Ep. 17, 8.—
    (β).
    Denoting present probability: et scilicet jam me hoc voles patrem exorare, ut, etc., you doubtless wish me, etc., Ter. Heaut. 4, 3, 27.—
    3.
    In clauses dependent on predicates implying a future, generally rendered by an English present:

    quid si sors aliter quam voles evenerit?

    otherwise than as you wish, Plaut. Cas. 2, 5, 35:

    tum te, si voles, cum patriae quod debes solveris, satis diu vixisse dicito,

    then if you choose, if you will, Cic. Marcell. 9, 27:

    decedes cum voles,

    id. Att. 6, 3, 2:

    qui magis effugies eos qui volent fingere?

    those who are bent upon inventing, who will invent, falsehoods, id. ib. 8, 2, 2; cf. id. ib. 1, 1, 4; id. Verr. 2, 4, 25, § 55; id. Prov. Cons. 9, 24:

    quod voles gratum esse, rarum effice,

    Sen. Ben. 1, 14, 1; cf. id. Brev. Vit. 7, 9: si di volent, the gods permitting, August. ap. Suet. Calig. 8:

    invenies, vere si reperire voles,

    Ov. P. 3, 1, 34; cf. Hor. Ep. 1, 16, 78; Tib. 1, 4, 45.—So, voluero:

    quem (locum) si qui vitare voluerit, sex milium circuitu in oppidum pervenit,

    who wishes to avoid this spot, Caes. B. C. 2, 24.
    E.
    Si vis, parenthetically.
    1.
    If you please (cf. sis, supra init.):

    paulum opperirier, Si vis,

    Ter. Eun. 5, 2, 52:

    audi, si vis, nunc jam,

    id. Ad. 2, 1, 30:

    dic, si vis, de quo disputari velis,

    Cic. Tusc. 2, 5, 13.—
    2.
    If you wish, choose, insist upon it:

    hanc quoque jucunditatem, si vis, transfer in animum,

    Cic. Fin. 2, 4, 14:

    addam, si vis, animi, etc.,

    id. ib. 2, 27, 89:

    concedam hoc ipsum, si vis, etc.,

    id. Div. 2, 15, 34.
    F.
    Quam, with any person of the pres. indic. or subj., or imperf. subj. or future, = quamvis, in a concessive sense, virtually, however, however much.
    1.
    3 d pers. sing.:

    quod illa, quam velit sit potens, numquam impetravisset (= quamvis sit potens),

    however powerful she may be, Cic. Cael. 26, 63:

    C. Gracchus dixit, sibi in somnis Ti. fratrem visum esse dicere, quam vellet cunctaretur, tamen eodem sibi leto... esse pereundum,

    id. Div. 1, 26, 56:

    quam volet jocetur,

    id. N. D. 2, 17, 46.—
    2.
    1 st pers. plur.:

    quam volumus licet ipsi nos amemus, tamen, etc.,

    Cic. Har. Resp. 9, 19.—
    3.
    2 d pers. plur.: exspectate facinus quam vultis improbum, vincam tamen, etc., expect a crime, however wicked ( ever so wicked), etc., Cic. Verr. 2, 5, 5, § 11;

    but: hac actione quam voletis multi dicent,

    as many as you choose, id. ib. 2, 2, 42, § 102.—
    4.
    3 d pers. plur.:

    quam volent illi cedant, tamen a re publica revocabuntur,

    Cic. Phil. 2, 44, 113:

    quam volent in conviviis faceti, dicaces, etc., sint, alia fori vis est, alia triclinii,

    id. Cael. 28, 67;

    but: et ceteri quam volent magnas pecunias capere possint,

    as much money as they choose, id. Verr. 2, 2, 58, § 142.
    G.
    Volo = malo, to prefer, with a comparative clause (rare):

    quodsi in ceteris quoque studiis a multis eligere homines commodissimum quodque, quam sese uni alicui certo vellent addicere, = si se eligere mallent quam se uni addicere,

    Cic. Inv. 2, 2, 5:

    malae rei quam nullius duces esse volunt,

    Liv. 3, 68, 11:

    famaene credi velis quanta urbs a te capta sit, quam posteris quoque eam spectando esse?

    id. 25, 29, 6.
    H.
    With magis and maxime.
    1.
    Magis velle: ut tu illam salvam magis velles quam ego, you wish more than I, etc., Ter. Hec. 2, 2, 17.—
    2.
    With maxime, to wish above all, more than any thing or any one else, to be most agreeable to one, to like best, to prefer (among more than two alternatives):

    quia id maxime volo ut illi istoc confugiant,

    wish above all, Plaut. Most. 5, 1, 49; so id. Trin. 3, 2, 38:

    maxime vellem, judices, ut P. Sulla, etc.,

    Cic. Sull. 1, 1:

    caritate nos capiunt reges, consilio optimates, libertate populi, ut in comparando difficile ad eligendum sit, quid maxime velis,

    which you prefer, like best, id. Rep. 1, 35, 55; so, quemadmodum ego maxime vellem, id. Att. 13, 1, 1:

    tris eos libros maxime nunc vellem,

    above all others, id. ib. 13, 32, 2:

    alia excusanti juveni, alia recipienti futura, ita ut maxime vellet senatus responderi placuit,

    as it was most agreeable to him, Liv. 39, 47:

    si di tibi permisissent quo modo maxime velles experiri animum meum,

    in the manner most convenient to yourself, Curt. 3, 6, 12.
    K.
    In disjunctive co - ordination.
    1.
    With sive... sive:

    tu nunc, sive ego volo, seu nolo, sola me ut vivam facis,

    whether I choose or not, Plaut. Cist. 3, 14:

    itaque Campanos sive velint, sive nolint, quieturos,

    Liv. 8, 2, 13.—
    2.
    Without connectives.
    a.
    Vis tu... vis:

    congredi cum hoste liceat... vis tu mari, vis terra, vis acie, vis urbibus expugnandis experiri virtutem?

    Liv. 25, 6, 22.—
    b.
    Velim nolim.
    (α).
    Interrogatively, = utrum velim nec ne:

    velit nolit scire, difficile est,

    it is difficult to know whether he intends it or not, Cic. Q. Fr. 3, 8, 4.—
    (β).
    = seu velim seu nolim:

    ut mihi, velim nolim, sit certa quaedam tuenda sententia,

    whether I will or not, Cic. N. D. 1, 7, 17:

    velim nolim, in cognomine Scipionum haeream necesse est,

    Val. Max. 3, 7, 3:

    mors interim adest, cui velis nolis vacandum est,

    Sen. Brev. Vit. 8, 5:

    hunc ita fundatum necesse est, velit nolit, sequatur hilaritas continua,

    id. Vit. Beat. 4, 4:

    velint nolint, respondendum est... beate vivere bonum non esse,

    id. Ep. 117, 4:

    praeterea futuri principes, velint nolint, sciant, etc.,

    Plin. Pan. 20 fin. Part. and P. a.: vŏlens, entis.
    A.
    As a part. proper, retaining the meaning and construction of velle, with the force of a relative or adverbial clause.
    1.
    Agreeing with some member of the sentence ( poet. and in post-class. prose;

    rare): neque illum... multa volentem Dicere praeterea vidit (= qui multa voluit dicere),

    Verg. G. 4, 501; id. A. 2, 790:

    nec me vis ulla volentem Avertet (i. e. si adhaerere foederi volo),

    id. ib. 12, 203: decemviri, minuere volentes hujuscemodi violentiam... putaverunt, etc., intending ( who intended) to diminish such a violence, etc., Gell. 20, 1, 34:

    Milo, experiri etiamtunc volens, an ullae sibi reliquae vires adessent... rescindere quercum conatus est,

    id. 15, 16, 3:

    scio quosdam testatores, efficere volentes ne servi sui umquam ad libertatem venirent, etc., hactenus scribere solitos,

    Dig. 40, 4, 61:

    si te volentem ad prohibendum venire, deterruerit aliquis, etc.,

    ib. 43, 24, 1, § 10.—
    2.
    Abl. absol. (not ante-Aug.):

    ne cujus militis scripti nomen nisi ipso volente deleretur,

    except with his consent, Liv. 7, 41, 4; so,

    Teum ex medio cursu classem repente avertit, aut volentibus iis usurus commeatu parato hostibus, aut ipsos pro hostibus habiturus,

    with their consent, id. 37, 27, 3:

    ponuntque ferocia Poeni Corda, volente deo,

    since the god willed it, Verg. A. 1, 303: Thrasippo supplicium a se voluntaria morte exigere volente, while he was about to inflict punishment on himself, etc., Val. Max. 5, 1, ext. 2: scire volentibus immortalibus dis an Romana virtus imperium orbis mereretur, it being the will of the gods to know, etc., Flor. 1, 13, 3 (1, 7, 3): qui sciente aut volente eo ad quem res pertinet, possessionem nanciscitur, with the knowledge and consent of the person who, etc., Dig. 41, 2, 6. —
    B.
    As adj., willing, voluntary, and hence, favorably disposed (opp. invitus).
    1.
    Attributively.
    a.
    In the phrase cum dis volentibus, lit. with the willing or favoring gods, i. e. with the will, permission, or favor of the gods: dono ducite doque volentibu' cum magnis dis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 208 Vahl.):

    sequere hac, mea gnata, me cum dis volentibus,

    Plaut. Pers. 3, 1, 4:

    cum dis volentibus quodque bene eveniat mando tibi Mani uti illaec suovetaurilia, etc.,

    Cato, R. R. 141 (142).— And without cum, abl. absol.:

    virtute ac dis volentibus magni estis et opulenti,

    Sall. J. 14, 19.—
    b.
    Volenti animo.
    (α).
    = cupide, eagerly:

    Romae plebes litteris quae de Metello ac Mario missae erant, volenti animo de ambobus acceperant,

    Sall. J. 73, 3. —
    (β).
    On purpose, intentionally:

    consilio hanc omnes animisque volentibus urbem Adferimur,

    Verg. A. 7, 216.—
    2.
    Predicatively.
    a.
    Agreeing with the subject-nom. or subject - acc.
    (α).
    Voluntarily, willingly, [p. 2011] gladly (class.):

    (hi) divini generis appellentur... vobisque jure et lege volentes pareant,

    Cic. Univ. 11 fin.:

    quas victi ab hostibus poenas metuerant, eas ipsi volentes pendere,

    Sall. J. 76, 6:

    quia volentes in amicitiam non veniebant,

    Liv. 21, 39, 4:

    si volentes ac non coacti mansissent in amicitia,

    id. 24, 37, 7:

    quocunque loco seu volens seu invitus constitisti,

    id. 7, 40, 13:

    itaque se numquam volentem parte qua posset rerum consilio gerendarum cessurum,

    id. 22, 27, 9:

    (virtus), quidquid evenerit, feret, non patiens tantum, sed etiam volens,

    Sen. Vit. Beat. 15, 5:

    non est referre gratiam quod volens acceperis nolenti reddere,

    id. Ben. 4, 40, 4:

    volens vos Turnus adoro,

    Verg. A. 10, 677; 3, 457; 6, 146;

    12, 833: date vina volentes,

    id. ib. 8, 275: ipsa autem macie tenuant armenta volentes ( on purpose), id. G. 3, 129.—And referring to subjects denoting things: quos rami fructus, quos ipsa volentia rura Sponte tulere sua, carpsit ( spontaneously and willingly), Verg. G. 2, 500.—
    (β).
    Favorably; with propitius, favorably and kindly, referring to the gods:

    precantes Jovem ut volens propitius praebeat sacra arma pro patria,

    Liv. 24, 21, 10:

    precantibus ut volens propitiaque urbem Romanam iniret,

    id. 29, 14, 13:

    in ea arce (Victoriam) sacratam, volentem propitiamque, firmam ac stabilem fore populo Romano,

    id. 22, 37, 12; 1, 16, 3; 7, 26, 3; 24, 38, 8; Inscr. Orell. 2489 sq.—Parodied by Plautus:

    agite, bibite, festivae fores! fite mihi volentes propitiae,

    Plaut. Curc. 1, 1, 89.— Abl. absol.:

    omnia diis propitiis volentibusque ea faciemus,

    with the favor and help of the gods, Liv. 39, 16, 11 Weissenb. ad loc.:

    si (Jovem) invocem ut dexter ac volens assit,

    Quint. 4, prooem. 5.—
    b.
    Agreeing with other terms of the sentence (rare): volenti consuli causa in Pamphyliam devertendi oblata est, a welcome cause was offered to the consul, etc., Liv. 38, 15, 3:

    quod nobis volentibus facile continget,

    if we wish, Quint. 6, 2, 30:

    is Ariobarzanem volentibus Armeniis praefecit,

    to their satisfaction, Tac. A. 2, 4:

    gemis... hominem, Urse, tuum, cui dulce volenti servitium... erat,

    to whom his servitude was sweet, since he liked it, Stat. S. 2, 6, 15:

    me mea virtus, etc., fatis egere volentem,

    Verg. A. 8, 133:

    saepe ille volentem castigabat erum,

    administered kindly received rebukes, Stat. S. 2, 6, 50.—
    c.
    In the phrase aliquid mihi volenti est or putatur, etc., something is welcome, acceptable to me, pleases me (= volens habeo or accipio aliquid; cf. the Gr. Humin tauta boulomenois estin, and, mihi aliquid cupienti est; v. cupio;

    rare but class.): uti militibus exaequatus cum imperatore labos volentibus esset,

    that the equalization of labor was acceptable to the soldier, Sall. J. 100, 4:

    quia neque plebei militia volenti putabatur,

    id. ib. 84, 3 Dietsch:

    grande periculum maritumis civitatibus esse, et quibusdam volentibus novas res fore,

    that to some a change of the government would be welcome, Liv. 21, 50, 10:

    quibus bellum volentibus erat, probare exemplum,

    Tac. Agr. 18.— Impers. with subject - inf.: ceterisque remanere et in verba Vespasiani adigi volentibus fuit, to the rest it was acceptable to remain, etc., Tac. H. 3, 43.—With subject-inf. understood:

    si volentibus vobis erit, in medium profero quae... legisse memini,

    Macr. S. 7, 13, 11:

    si volentibus vobis erit, diem fabulis et epulis exigamus,

    id. ib. 1, 7; 2, 3 fin.; 6, 6 init.
    3.
    As subst. (mostly post-Aug.).
    a.
    vŏlens, entis, m., = is qui vult, in the different meanings, and often with the construction of the verb.
    (α).
    One who wishes:

    nunc cis Hiberum castra Romana esse, arcem tutam perfugiumque novas volentibus res,

    Liv. 22, 22, 11:

    consulere se volentibus vacuas aures accommodavit,

    Val. Max. 5, 8, 3:

    quid opus libertate si volentibus luxu perire non licet,

    id. 2, 9, 5:

    discere meliora volentibus promptum est,

    i. e. it depends on our own will to learn better things, Quint. 11, 11, 12:

    nec sum in hoc sollicitus, dum res ipsa volentibus discere appareat,

    to the students, id. 8, 4, 15:

    mori volentibus vis adhibita vivendi,

    Suet. Tib. 61.—
    (β).
    One who intends, is about:

    juris ignorantia non prodest acquirere volentibus,

    i. e. in the acquisition of property, Dig. 22, 6, 7:

    si quis volentem incipere uti frui prohibuit,

    one who is about to enter upon a usufruct, ib. 43, 16, 3, § 14. —
    (γ).
    One who is willing:

    non refert quid sit quod datur, nisi a volente volenti datur,

    unless it is both willingly given and received, Sen. Ben. 2, 18, 8:

    ducunt volentem fata, nolentem trahunt,

    those willing to follow, id. Ep. 107, 11.—
    (δ).
    One who consents:

    tutiusque rati volentibus quam coactis imperitare,

    to rule men with their consent, Sall. J. 102, 6:

    quippe rempublicam si a volentibus nequeat ab invitis jus expetituram,

    peaceably if they could, forcibly if they must, Liv. 3, 40, 4:

    si quis aliam rem pro alia volenti solverit,

    if one pays with the consent of the receiver, Dig. 46, 3, 46:

    nulla injuria est quae in volentem fiat,

    ib. 47, 10, 1, § 5.—
    (ε).
    One who does a thing voluntarily:

    pecuniam etiam a volentibus acceperant,

    the contributions of money were voluntary, Vell. 2, 62, 3:

    parce, puer, stimulis... (solis equi) Sponte sua properant. Labor est inhibere volentis (i. e. properare),

    Ov. M. 2, 128.—
    (ζ).
    Volens = bene volens: munificus nemo habebatur nisi pariter volens, unless he was just as kindly disposed, sc. as he was liberal, Sall. J. 103, 6.—Often referring to a previously mentioned noun:

    hunc cape consiliis socium et conjunge volentem,

    and unite with him, since he wishes it, Verg. A. 5, 712; so may be taken Ov. M. 2, 128 (v. e).—
    b.
    In the neutr. plur. (volentia) rare, always with dat., things pleasing, acceptable:

    Pompeius multis suspitionibus volentia plebi facturus habebatur,

    that he would do what pleased the common people, Sall. H. 4, 31 Dietsch:

    haec atque talia plebi volentia fuere,

    Tac. A. 15, 36 Draeg. ad loc. al.:

    iique Muciano volentia rescripsere,

    id. H. 3, 52.—Hence, adv.: vŏlenter, willingly, App. M. 6, p. 178, 4.
    2.
    vŏlo, āvi, ātum ( part. gen. plur. volantūm, Verg. A. 6, 728; Lucr. 2, 1083), 1, v. n. [Sanscr. val-, to turn one's self, etc.; cf.: vŏlucer, vēlox, and vol- in velivolus], to fly.
    I.
    Lit.: ex alto... laeva volavit avis, Enn. ap. Cic. Div. 1, 48, 107 (Ann. v. 95 Vahl.):

    aves,

    Lucr. 6, 742:

    accipitres,

    id. 4, 1010:

    corvi,

    id. 2, 822:

    altam supra volat ardea nubem,

    Verg. G. 1, 364:

    volat ille per aëra magnum Remigio alarum,

    id. A. 1, 300:

    columbae venere volantes,

    id. ib. 6, 191; Prop. 2, 30 (3, 28), 30; Juv. 8, 251:

    apes,

    Ov. A. A. 1, 96; cf. Plin. 10, 38, 54, § 112:

    volasse eum (Antonium), non iter fecisse diceres,

    Cic. Phil. 10, 5, 11.—Prov.:

    sine pennis volare haud facile est,

    Plaut. Poen. 4, 2, 49.—
    2.
    P. a. as subst.: vŏlantes, ĭum, comm., the birds ( poet.), Lucr. 2, 1083; Verg. A. 6, 239; 6, 728.—
    II.
    Transf., to fly, i. e. to move swiftly like one flying, to fleet, speed, hasten along:

    i sane... vola curriculo,

    Plaut. Pers. 2, 2, 17; cf.:

    per summa levis volat aequora curru,

    Verg. A. 5, 819:

    medios volat ecce per hostes Vectus equo spumante Saces,

    id. ib. 12, 650:

    illa (Argo) volat,

    Ov. H. 6, 66:

    currus,

    Verg. G. 3, 181:

    axis,

    id. ib. 3, 107:

    nubes,

    Lucr. 5, 254:

    fulmina,

    id. 2, 213:

    tempestates,

    id. 6, 612:

    telum,

    id. 1, 971; cf. Sall. J. 60, 2; Verg. A. 9, 698; Liv. 26, 44, 7 al.:

    litterae Capuam ad Pompeium volare dicebantur,

    Cic. Att. 2, 19, 3:

    volat aetas,

    id. Tusc. 1, 31, 76:

    hora,

    Sen. Hippol. 1141:

    fama,

    Verg. A. 3, 121:

    et semel emissum volat irrevocabile verbum,

    Hor. Ep. 1, 18, 71.— Poet., with inf.:

    ast Erebi virgo ditem volat aethere Memphim Praecipere et Phariā venientem pellere terrā,

    Val. Fl. 4, 407.
    3.
    vŏlo, ōnis, m. [1. volo], a volunteer, first applied to the slaves who, after the battle at Cannæ, were enrolled upon their own expressed desire to serve (cf. Liv. 22, 57, 11; Val. Max. 7, 6, 1):

    volones dicti sunt milites, qui post Cannensem cladem usque ad octo milia, cum essent servi, voluntarie se ad militiam obtulere,

    Paul. Diac. p. 370:

    volones, quia sponte hoc voluerunt, appellati,

    Macr. S. 1, 11, 30:

    vetus miles tironi, liber voloni sese exaequari sineret,

    Liv. 23, 35, 6; 23, 32, 1; Capitol. Anton. Phil. 21, 6; Macr. S. 1, 11, 30.

    Lewis & Short latin dictionary > volo

  • 8 attollo

    at-tollo (ad-tollo), ere, emporheben, in die Höhe heben, aufheben, aufrichten, erheben, empor-, aufnehmen, emporhalten (Ggstz. demittere, summittere, premere, deprimere), I) eig.: 1) im engern Sinne: pueros, Quint.: parvum natum, Ov.: fracto crure planum (den Gaukler), Hor.: partus suos (v. Tieren), Plin.: attollere alqm mersum (im Bade), Ggstz. deprimere alqm, Cels.: Germanos fluminibus suetos levitas armorum et proceritas corporum attollit, Tac. – alteram fasciam (Ggstz. alteram fasciam premere), Cels.: pallium, Ter. – caput, Ov. u. (im Bilde) Liv.: oculos, Cels.: vix prae lacrimis oculos, Liv.: pedem, Quint.: crus in urina (vom männl. Hunde, Ggstz. sidere in urina, v. weibl.), Plin.: frontem (Ggstz. demittere), Quint.: brachia, Verg.: manus (Ggstz. summittere), Quint.: att. iras, minas, mit emporgehobenem Haupte eine zornige, drohende Stellung nehmen (v. der Schlange), Verg. Aen. 2, 381. Col. 8, 2, 11. – alqm umeris, Verg.: cubitum alcis cum umero dextrā manu, Cels.: super adstantium manibus in murum attolli, Sall. fr.: att. cornua e mari, Plin.: oculos vix humo, Ov. – manus ad caelum, Liv.: pedes super limen, Plaut.: timidum ad lumina lumen (Auge), Ov.: oculos ad virginem, Ps. Quint. decl.: ocellos contra solem, Prop.; vgl. (im Bilde) adversus dictatoriam vim attollere oculos non audere, sein Auge kühn zu erheben, Liv.: u. so contra fortunam audere attollere oculos, Sen. (vgl. Bentley Hor. carm. 1, 3, 18. p. 11 ed. 3). – refl. se attollere u. medial attolli, sich emporheben, sich aufrichten, sich emporhalten, ter sese, Verg.: att. se tam deformiter (Ggstz. abicere se tam suppliciter), Val. Max.: subito navis coepit et regere se et attollere, Sen. rhet.: venae nostrae modo summittunt se, modo attollunt, Cels.: periti imperitique nandi perinde attolluntur, Tac.: miscent se maria et nigrae attolluntur arenae, Verg. – att. se recto trunco, sich aufrecht in die Höhe richten, Ov. – se a gravi casu, Liv.: se in femur, Verg. – 2) im weitern Sinne = etw. sich hoch erheben machen oder lassen, etw. emporheben, emporsteigen machen, hoch emporrichten, aufrichten, molem, Verg.: arcem tectis, Verg.: malos (Mastbäume), Verg.: globos flammarum, emporwirbeln lassen (v. Ätna), Verg. – mare ne ventis quidem attollitur, Tac. – refl. attollere se u. medial attolli, sich erheben, emporsteigen, aufsteigen, emporwachsen, v. Pers., mox se attollit in auras, Verg.: modo se sublimis in auras attollit, modo subdit aquis, Ov.: simul visum eundem iuvenem in caelum igne plurimo attolli, Tac. – v. Flüssen, Euphratem nullā imbrium vi sponte et in immensum attolli, Tac. – v. Pflanzen, a terra se non att., Plin. – v. Bergen, ex mediis arenis in caelum attolli, Plin.: Taurus a Cappadocia se attolens, Curt. – v. Bauten, turres in LX pedes attollebantur, Tac.: columnarum ratio erat attolli super ceteros mortales, Plin. – u. v. Örtl., denen man sich nähert, sich erheben, quarto terra die primum se attollere tandem visa, Verg. Aen. 3, 205: attollit se diva Lacinia contra, ibid. 3, 552. – II) übtr., 1) erheben = aus dem Munde aufsteigen lassen, clamorem, Veget. mil. 3, 18 (auch Variante bei Frontin. 3, 9, 5): prägn., favorem, einen Beifallsruf ertönen lassen, Dict. 2, 52 (dazu Ded.); 3, 18. – 2) heben, erheben = steigen machen, a) extensiv, vocem (Ggstz. vocem summittere), Quint.: vox attollitur (Ggstz. descendit), Quint. – v. Redner, supra modum sermonis attolli, sich (mit der Stimme) über den Gesprächston erheben (stärker als im G. reden), Quint. – b) intensiv: α) körperlich u. geistig emporheben, aufrichten, erhöhen, heben, erheben, vires in milite (Ggstz. frangere), Prop.: animos civium (Ggstz. deprimere), Plin. pan.; vgl. animum nec attollant fortuita nec deprimant, Sen.: att. animos ad spem consulatus, Liv. – refl., Punica se quantis attollet gloria rebus, wird so gewaltig der p. R. sich erheben, Verg. – insbes., orationem att., die Rede heben, ihr einen höhern Schwung geben (Ggstz. orat. summittere), Quint. – u. refl. se attollere u. medial attolli v. Redner u. Dichter im Affekt = einen Aufschwung nehmen, modo nimis se attollit, modo nimis deprimit, Sen. rhet.: debet enim orator erigi, attolli, Plin. ep.: nunc attollebatur, nunc residebat, Plin. ep. – β) politisch emporheben, erhöhen, auszeichnen, rem publicam bello armisque, Tac.: suum sanguinem, Tac.: alqm insignibus triumphi, Tac.: alqm ordinibus altis et praemiis, Tac.: u. alcis progeniem super cunctos, Tac. ann. 11, 16. – γ) rednerisch heben, erheben, hervorheben, res per similitudinem, Quint.: cuncta in maius, Tac.: haec tu quā miseratione, quā copiā deflebis, ornabis, attolles! Plin. ep. – eine Pers., alqm adulationibus, Tac.: studio Ciceronis attolli, Vell.

    lateinisch-deutsches > attollo

  • 9 attollo

    at-tollo (ad-tollo), ere, emporheben, in die Höhe heben, aufheben, aufrichten, erheben, empor-, aufnehmen, emporhalten (Ggstz. demittere, summittere, premere, deprimere), I) eig.: 1) im engern Sinne: pueros, Quint.: parvum natum, Ov.: fracto crure planum (den Gaukler), Hor.: partus suos (v. Tieren), Plin.: attollere alqm mersum (im Bade), Ggstz. deprimere alqm, Cels.: Germanos fluminibus suetos levitas armorum et proceritas corporum attollit, Tac. – alteram fasciam (Ggstz. alteram fasciam premere), Cels.: pallium, Ter. – caput, Ov. u. (im Bilde) Liv.: oculos, Cels.: vix prae lacrimis oculos, Liv.: pedem, Quint.: crus in urina (vom männl. Hunde, Ggstz. sidere in urina, v. weibl.), Plin.: frontem (Ggstz. demittere), Quint.: brachia, Verg.: manus (Ggstz. summittere), Quint.: att. iras, minas, mit emporgehobenem Haupte eine zornige, drohende Stellung nehmen (v. der Schlange), Verg. Aen. 2, 381. Col. 8, 2, 11. – alqm umeris, Verg.: cubitum alcis cum umero dextrā manu, Cels.: super adstantium manibus in murum attolli, Sall. fr.: att. cornua e mari, Plin.: oculos vix humo, Ov. – manus ad caelum, Liv.: pedes super limen, Plaut.: timidum ad lumina lumen (Auge), Ov.: oculos ad virginem, Ps. Quint. decl.: ocellos contra solem, Prop.; vgl. (im Bilde) adversus dictatoriam vim attollere oculos non audere, sein Auge kühn zu erheben,
    ————
    Liv.: u. so contra fortunam audere attollere oculos, Sen. (vgl. Bentley Hor. carm. 1, 3, 18. p. 11 ed. 3). – refl. se attollere u. medial attolli, sich emporheben, sich aufrichten, sich emporhalten, ter sese, Verg.: att. se tam deformiter (Ggstz. abicere se tam suppliciter), Val. Max.: subito navis coepit et regere se et attollere, Sen. rhet.: venae nostrae modo summittunt se, modo attollunt, Cels.: periti imperitique nandi perinde attolluntur, Tac.: miscent se maria et nigrae attolluntur arenae, Verg. – att. se recto trunco, sich aufrecht in die Höhe richten, Ov. – se a gravi casu, Liv.: se in femur, Verg. – 2) im weitern Sinne = etw. sich hoch erheben machen oder lassen, etw. emporheben, emporsteigen machen, hoch emporrichten, aufrichten, molem, Verg.: arcem tectis, Verg.: malos (Mastbäume), Verg.: globos flammarum, emporwirbeln lassen (v. Ätna), Verg. – mare ne ventis quidem attollitur, Tac. – refl. attollere se u. medial attolli, sich erheben, emporsteigen, aufsteigen, emporwachsen, v. Pers., mox se attollit in auras, Verg.: modo se sublimis in auras attollit, modo subdit aquis, Ov.: simul visum eundem iuvenem in caelum igne plurimo attolli, Tac. – v. Flüssen, Euphratem nullā imbrium vi sponte et in immensum attolli, Tac. – v. Pflanzen, a terra se non att., Plin. – v. Bergen, ex mediis arenis in caelum attolli, Plin.: Taurus a Cappadocia se attolens, Curt. – v. Bauten, turres in LX pedes attollebantur,
    ————
    Tac.: columnarum ratio erat attolli super ceteros mortales, Plin. – u. v. Örtl., denen man sich nähert, sich erheben, quarto terra die primum se attollere tandem visa, Verg. Aen. 3, 205: attollit se diva Lacinia contra, ibid. 3, 552. – II) übtr., 1) erheben = aus dem Munde aufsteigen lassen, clamorem, Veget. mil. 3, 18 (auch Variante bei Frontin. 3, 9, 5): prägn., favorem, einen Beifallsruf ertönen lassen, Dict. 2, 52 (dazu Ded.); 3, 18. – 2) heben, erheben = steigen machen, a) extensiv, vocem (Ggstz. vocem summittere), Quint.: vox attollitur (Ggstz. descendit), Quint. – v. Redner, supra modum sermonis attolli, sich (mit der Stimme) über den Gesprächston erheben (stärker als im G. reden), Quint. – b) intensiv: α) körperlich u. geistig emporheben, aufrichten, erhöhen, heben, erheben, vires in milite (Ggstz. frangere), Prop.: animos civium (Ggstz. deprimere), Plin. pan.; vgl. animum nec attollant fortuita nec deprimant, Sen.: att. animos ad spem consulatus, Liv. – refl., Punica se quantis attollet gloria rebus, wird so gewaltig der p. R. sich erheben, Verg. – insbes., orationem att., die Rede heben, ihr einen höhern Schwung geben (Ggstz. orat. summittere), Quint. – u. refl. se attollere u. medial attolli v. Redner u. Dichter im Affekt = einen Aufschwung nehmen, modo nimis se attollit, modo nimis deprimit, Sen. rhet.: debet enim orator erigi, attolli, Plin. ep.: nunc attollebatur, nunc
    ————
    residebat, Plin. ep. – β) politisch emporheben, erhöhen, auszeichnen, rem publicam bello armisque, Tac.: suum sanguinem, Tac.: alqm insignibus triumphi, Tac.: alqm ordinibus altis et praemiis, Tac.: u. alcis progeniem super cunctos, Tac. ann. 11, 16. – γ) rednerisch heben, erheben, hervorheben, res per similitudinem, Quint.: cuncta in maius, Tac.: haec tu quā miseratione, quā copiā deflebis, ornabis, attolles! Plin. ep. – eine Pers., alqm adulationibus, Tac.: studio Ciceronis attolli, Vell.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > attollo

  • 10 ante

    antĕ (old form anti, whence antidea, antideo, antidhac; v. antea, anteeo, and antehac) [Gr. anti, over against, facing, anta, antên; Sanscr. anti = over against; Germ. ant- in Ant-wort = Goth. anda-vaurdi, an answer, anda-nahti, the night before], prep. and adv. (acc. to Max. Victor. p. 1953, as prep. with the grave accent; as adv. with the acute on the last syl.).
    I.
    Prep. with acc., before (syn.: prae, pro).
    A.
    In space, or trop. in regard to estimation, judgment, or rank (usu. only of objects at rest. while prae is used of those in motion; cf. Herz. ad Caes. B. G. 1, 21; v. exceptions infra).
    1.
    In space:

    quem ante aedīs video,

    Plaut. Am. 1, 1, 136:

    ante ostium Me audivit stare,

    Ter. And. 3, 1, 16; so Vulg. Lev. 1, 5:

    Ornatas paulo ante fores,

    Juv. 6, 227; so Vulg. Num. 3, 26:

    ante meum limen,

    Juv. 11, 190:

    ante suum fundum,

    Cic. Mil. 10:

    ut ante suos hortulos postridie piscarentur,

    id. Off. 3, 14, 58:

    ante sepulcrales infelix adstitit aras,

    Ov. M. 8, 480; so Verg. A. 1, 344; 3, 545; Juv. 10, 268:

    ante altaria,

    id. 8, 155; so Vulg. Deut. 26, 4; ib. Matt. 5, 24. —Of persons:

    ante hosce deos erant arulae,

    Cic. Verr. 2, 4, 3:

    quīs ante ora patrum contigit oppetere,

    Verg. A. 1, 95; id. G. 4, 477:

    ipsius unam (navem) ante oculos pontus in puppim ferit,

    id. A. 1, 114; 2, 531; 2, 773:

    ante se statuit funditores,

    Liv. 42, 58:

    Flos Asiae ante ipsum,

    Juv. 5, 56; Vulg. Matt. 17, 2:

    si luditur alea pernox Ante Numantinos,

    Juv. 8, 11.— Trop.:

    ante oculos collocata,

    Cic. de Or. 1, 43, 192:

    ante oculos errat domus,

    Ov. Tr. 3, 4, 57: [p. 128] causam ante eum diceret, before him as judge, Cic. Verr. 1, 3, 9:

    donec stet ante judicium,

    Vulg. Josh. 20, 6; ib. Marc. 13, 9.—And in eccl. Lat., after the Heb. and Hel. Gr., before, in the sight of, in the judgment of:

    ante Dominum vilior fiam,

    Vulg. 2 Reg. 6, 21 sq.:

    non te justifices ante Deum,

    ib. Eccli. 7, 5:

    justi ambo ante Deum,

    ib. Luc. 1, 6;

    and fully: fecit Asa rectum ante conspectum Domini,

    ib. 3 Reg. 15, 11; ib. Apoc. 12, 10.—Hence, homines ante pedes (in later Lat.), servants; cf. the annotators upon Juv. 7, 143.—With verbs of motion:

    ante me ito,

    Plaut. As. 3, 3, 70:

    equitatum omnem ante se mittit,

    Caes. B. G. 1, 21:

    ante ceteras cohortes extra aciem procurrere,

    id. B. C. 1, 55:

    praecurrit ante omnes,

    id. ib. 2, 34; so Nep. Dat. 3, 2; Liv. 7, 41; 45, 40 al.; Vulg. Lev. 27, 11; ib. 1 Reg. 12, 2.—
    2.
    Trop. of preference in judgment, or regulations in respect to rank, before (this is properly the signification of prae, q. v.; hence more rare than that, and never used by Cic.): quem ante me diligo, before myself, more than myself, Balbus ap. Cic. Att. 8, 15.—So ante aliquem esse, to surpass, excel any one:

    facundiā Graecos, gloriā belli Gallos ante Romanos fuisse,

    Sall. C. 53, 3, ubi v. Corte and Kritz:

    tum me vero et ante Alexandrum et ante Pyrrhum et ante omnes alios imperatores esse,

    superior to, Liv. 35, 14:

    necessitas ante rationem est,

    necessity knows no law, Curt. 7, 7, 10.—Hence very freq. (but mostly poet. and post-class.),
    a.
    Ante alios, ante omnes, ante ceteros, etc., before others, before all, etc., to designate a comparative relation;

    also sometimes, for the sake of emphasis, with comparatives and superlatives: tibi, Neptune, ante alios deos gratias ago,

    Plaut. Trin. 4, 1, 5; so Ov. M. 10, 120:

    scito illum ante omnīs minumi mortalem preti,

    Plaut. As. 5, 2, 8:

    tua ante omnes experientia,

    Tac. A. 2, 76; 1, 27; Liv. 1, 9:

    Junoni ante omnīs candentis vaccae media inter cornua (pateram) fundit,

    Verg. A. 4, 59:

    Ipse est ante omnes,

    Vulg. Col. 1, 17:

    O felix una ante alias Priameïa virgo,

    Verg. A. 3, 321:

    ante omnes furor est insignis equarum,

    id. G. 3, 266:

    scelere ante alios immanior omnīs,

    id. A. 1, 347; Liv. 5, 42:

    ante alios pulcherrimus omnīs Turnus,

    Verg. A. 7, 55; so Nep. Att. 3, 3; Liv. 1, 15; cf. Rudd. II. p. 82; II. p. 101; II. p. 305.—
    b.
    Ante omnia.
    (α).
    Before all things, first of all:

    alvus ante omnia ducitur,

    Cels. 7, 30:

    oportet autem ante omnia os nudare,

    id. 8, 2:

    Ante omnia instituit, ut etc.,

    Suet. Ner. 32; id. Calig. 21:

    Ante omnia autem, fratres, etc.,

    Vulg. Jac. 5, 12; ib. 1 Petr. 4, 8.—
    (β).
    Comparatively, above all, especially, chiefty:

    publica maestitia eo ante omnia insignis, quia matronae annum, ut parentem, eum luxerunt,

    Liv. 2, 7; 7, 4:

    quae natura multis et ante omnia ursis,

    Plin. 8, 35, 53, § 125:

    dulces ante omnia Musae,

    the Muses pleasing above all things, Verg. G. 2, 475; id. E. 2, 72:

    deformem et taetrum ante omnia vultum,

    Juv. 10, 191.—
    (γ).
    In entering upon the discussion of several particulars, or in adducing arguments, first of all, in the first place (similar to ac primum quidem, kai prôton men oun; cf. Spald. ad Quint. 4, 2, 4):

    ante omnia quid sit rhetorice,

    Quint. 2, 15, 1:

    ante omnia igitur imitatio per se ipsa non sufficit,

    id. 10, 2, 4; so id. 1, 2, 9; 4, 2, 40; 4, 2, 52; 5, 13, 6; 9, 1, 23.—
    B.
    Of time.
    1.
    Before: ANTE MERIDIEM CAVSAM CONICITO, Fragm. XII. Tab. ap. Auct. ad Her. 2, 13; cf.

    Dirks. Transl. 177 sq.: ante lucem a portu me praemisisti domum,

    Plaut. Am. 2, 1, 55; so Cic. de Or. 2, 64, 259; id. Inv. 2, 4, 15; Suet. Galb. 22; Vulg. Luc. 24, 22:

    ante diem caupo sciet,

    Juv. 9, 108:

    ante brumam,

    Ter. Phorm. 4, 4, 28:

    ante noctem,

    Hor. S. 1, 4, 51:

    pereundum erit ante lucernas,

    Juv. 10, 339:

    ante haec omnia,

    Vulg. Luc. 21, 12.— The designation of time is often expressed paraphrastically.
    a.
    By a person who lived at the time:

    jam ante Socratem,

    before the time of, Cic. Ac. 1, 12, 44:

    qui honos togato habitus ante me est nemini,

    before me, before my time, id. Cat. 4, 3:

    ante Jovem nulli subigebant arva coloni,

    Verg. G. 1, 125:

    vixere fortes ante Agamemnona Multi,

    Hor. C. 4, 9, 25:

    ante Helenam,

    id. S. 1, 3, 107:

    ante se,

    Tac. H. 1, 50:

    quod ante eum nemo,

    Suet. Caes. 26 al. —
    b.
    By other objects pertaining to a particular time: ante hoc factum, Plaut. Mil. 4, 8, 64:

    ante has meas litteras,

    i. e. before the receipt of this letter, Cic. Fam. 13, 17:

    per hunc castissimum ante regiam injuriam sanguinem juro,

    Liv. 1, 59:

    ante mare et terras, et quod tegit omnia, caelum,

    Ov. M. 1, 5:

    ante sidus fervidum,

    Hor. Epod. 1, 27:

    ante cibum,

    id. S. 1, 10, 61, and Juv. 6, 428:

    Hoc discunt omnes ante alpha et beta,

    before their A B C, id. 14, 209:

    cur ante tubam tremor occupat artus?

    Verg. A. 11, 424:

    Tecum prius ergo voluta Haec ante tubas,

    Juv. 1, 169.—Also by the designation of the office of a person:

    ante aedilitatem meam,

    Cic. Att. 12, 17:

    ante sceptrum Dictaei regis,

    Verg. G. 2, 536:

    ante imperium ducis,

    Flor. 4, 2, 66:

    relictis multis filiis et in regno et ante regnum susceptis,

    Just. 2, 10.—And by the designation of office in app. to the person:

    mortuus est ante istum praetorem,

    Cic. Verr. 1, 45, 115:

    docuerant fabulas ante hos consules,

    id. Brut. 18, 73:

    cum ante illum imperatorem clipeis uterentur,

    Nep. Iphicr. 1, 3:

    quos ante se imperatorem nemo ausus sit aspicere,

    id. Epam. 8, 3.—A part. perf. or fut. pass. is freq. added to such substantives for the sake of explanation:

    ante hanc urbem conditam,

    before the founding of this city, Cic. Tusc. 5, 3, 7 (opp. post urbem conditam):

    non multo ante urbem captam,

    id. Div. 1, 45:

    ante Epaminondam natum,

    Nep. Epam. 10, 4:

    ante te cognitum multis orantibus opem tuli,

    Sall. J. 110, 2:

    ante decemviros creatos,

    Liv. 3, 53 al. —
    2.
    Hence particular phrases.
    a.
    Ante tempus,
    (α).
    Before the right time:

    ante tempus excitatis suis,

    Liv. 31, 36.—
    (β).
    Before the appointed, proper, or lawful time:

    factus est consul bis, primum ante tempus,

    Cic. Lael. 3:

    honores et ante tempus et quosdam novi generis cepit,

    Suet. Aug. 26:

    venisti ante tempus torquere nos?

    Vulg. Matt. 8, 29 (cf. annus, II. D.).—
    b.
    Ante diem, poet.,
    (α).
    Before the time:

    Caesaribus virtus contigit ante diem,

    Ov. A. A. 1, 184:

    ante diem vultu gressuque superbo Vicerat aequales,

    Stat. S. 2, 1, 108.—
    (β).
    Before the time destined by fate:

    filius ante diem patrios inquirit in annos,

    Ov. M. 1, 148:

    hic dolor ante diem Pandiona misit ad umbras,

    id. ib. 6, 675; id. A. A. 3, 739:

    sed misera ante diem subitoque accensa furore, etc.,

    Verg. A. 4, 697 (cf. Soph. Antig. 461: ei de tou chronou prosthen thanoumai). —
    c.
    Ante hunc diem, with a negative:

    istunc hominem numquam audivi ante hunc diem,

    never before this day, never until now, Plaut. Ep. 3, 4, 60; 4, 2, 7:

    neque umquam ante hunc diem,

    Ter. Hec. 4, 4, 19; 5, 4, 23:

    Novum crimen et ante hunc diem inauditum ad te Q. Tubero detulit,

    Cic. Lig. 1, 1 (cf. Plaut. Trin. 5, 2, 17: neque eum ante usquam conspexi prius). —
    3.
    Ante diem (abbrev. a. d.) with an ordinal number gives the date, not of the foregoing, but of the present day; e. g. ante diem quintum (a. d. V.) Kalendas Apriles, the fifth day before the calends of April. Orig. the ante belonged to Kalendas, and they said either, ante die quinto Kalendas (i. e. die quinto ante Kalendas), or ante diem quintum Kalendas; the latter phraseology became the prevailing one, and ante diem, being considered as one word, the prepp. in and ex could be prefixed; cf. Manut. ad Cic. Fam. 3, 12; Duker ad Liv. 27, 23; Rudd. II. p. 291; Madv. Gr. Suppl. I.; Drak. ad Liv. 45, 2, 12: me ante diem XIII. Kalendas Januarias principem revocandae libertatis fuisse, the thirteenth before the calends of January, i. e. the 20 th of Dec., Cic. Phil. 14, 7, 20: ante diem XII. Kalendas Novembres, the 21 st of Oct.: ante diem VI. Kalendas Novembres, the 27 th of Oct., id. Cat. 1, 3: ante diem VIII. Kalendas Decembres, the 24 th of Nov., id. Phil. 3, 8: a. d. IV. Id. Mart. (ante diem quartum Idus Martias), i. e. the 12 th of March, Liv. 40, 59: ante diem III. Non. Jan. M. Cicero natus est, i. e. on the 3 d of Jan., Gell. 15, 28 al.:

    in ante diem quartum Kal. Dec. distulit,

    Cic. Phil. 3, 8: caedem te optimatium contulisse in ante diem V. Kal. Nov., to the 28 th of Oct., id. Cat. 1, 3:

    ex ante diem VII. Id. Febr.,

    Varr. R. R. 1, 28, 1: nuntii venerant ex ante diem Non. Jun. usque ad prid. Kal. Sept., from the 3 d of June, Cic. Att. 3, 17:

    supplicatio indicta est ante diem V. Id. Oct. cum eo die in quinque dies,

    Liv. 45, 2, 12.—
    4.
    Sometimes to designate the whole time until the passing moment:

    ante id tempus et mari et terrā duces erant Lace daemonii,

    Nep. Arist. 2, 3:

    qui honos huic uni ante id tempus contigit,

    id. Timoth. 2, 3:

    invictus ante eam diem fuerat,

    Curt. 5, 3, 22.—
    5.
    Ante annos, before the destined time:

    Ante suos annos occidit,

    Ov. Am. 2, 2, 46:

    Ante annos animumque gerens curamque virilem,

    beyond his years, Verg. A. 9, 311 (cf.:

    suos annos praeterire,

    Sil. 4, 428; and:

    annos transcendere factis,

    id. 2, 348). —
    6.
    Ante hoc, for antea, antehac, belongs to the later Latin:

    ante hoc incognita,

    Luc. 6, 116:

    ante hoc domūs pars videntur,

    Tac. G. 13.
    II.
    Adv., of space and time (the latter most freq.).
    A.
    Of space, before, in front, forwards: post me erat Aegina, ante Megara, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 9:

    fluvius ab tergo, ante circaque velut ripa praeceps oram ejus omnem cingebat,

    Liv. 27, 18; 22, 5:

    coronatus stabit et ante calix,

    Tib. 2, 5, 98:

    plena oculis et ante et retro,

    Vulg. Apoc. 4, 6.—Of motion (cf. supra, I. A. 1.):

    si aut manibus ingrediatur quis aut non ante, sed retro,

    Cic. Fin. 5, 12, 35:

    pallida Tisiphone morbos agit ante metumque,

    Verg. G. 3, 552.—
    B.
    1.. Of time, before, previously (always in reference to another past time, while ante as prep. is used in reference to the present).
    a.
    With verbs:

    nonne oportuit Praescīsse me ante,

    Ter. And. 1, 5, 4:

    id te oro, ut ante eamus,

    id. ib. 3, 3, 24;

    very freq. in Cic.: quod utinam illi ante accidisset,

    Cic. Phil. 11, 14:

    quae ante acta sunt,

    id. Verr. 1, 109:

    sicut ante fecimus,

    Vulg. Jos. 8, 5; ib. Jud. 16, 20:

    fructus omnis ante actae vitae,

    Cic. Marcell. 3; so Ov. M. 12, 115, and Tac. A. 6, 16:

    apud vos ante feci mentionem,

    Cic. Agr. 3, 4:

    faciam hoc non novum, sed ab eis ante factum,

    id. Verr. 1, 55; Verg. E. 9, 63; Juv. 3, 243; 15, 320:

    illud de quo ante dixi,

    Cic. Sex. Rosc. 116:

    quos ante dixi,

    id. Off. 2, 14, 50:

    ut ante dixi,

    id. Imp. Pomp. 16; id. Mil. 45:

    quem ad modum ante dixi,

    id. Sex. Rosc. 91:

    additis, quae ante deliquerant,

    Tac. A. 6, 9:

    filium ante sublatum brevi amisit,

    id. Agr. 6; id. G. 10; id. A. 11, 7; id. H. 2, 43.—And often accomp. by jam:

    acceperam jam ante Caesaris litteras, ut etc.,

    Cic. Phil. 2, 49; id. Marcell. 12; id. Verr. 2, 23.—Rarely accomp. by saepe.:

    ut saepe ante fecerant,

    Cic. Balb. 40; id. Rab. Post. 13.—
    b.
    Rarely with adjj.:

    non filius ante pudicus,

    Juv. 3, 111:

    quos acciverat, incertum, experiens an et ante gnavos,

    Tac. A. 14, 7.—
    c.
    Often with substt. in the abl. or acc. for a more accurate designation of time (cf. also abhinc with the abl. and acc.; in these cases ante was considered by the ancient critics as a prep., which could also govern the abl.; cf. Charis. p. 209 P.; Serv. ad Verg. E. 1, 30. The position of ante is sometimes before and sometimes after the subst., and sometimes between the numeral and the subst.):

    illos septem et multis ante saeculis Lycurgum accepimus fuisse sapientes,

    Cic. Tusc. 5, 3, 7:

    etsi perpaucis ante diebus (i. e. before the departure of Theophilus, of whom mention is afterwards made) dederam Q. Mucio litteras ad te,

    id. Fam. 4, 9:

    paucis diebus ante,

    id. Phil. 2, 40:

    viginti annis ante,

    id. Lael. 12, 42:

    voverat eam annis undecim ante,

    Liv. 40, 52, 4 (cf. id. 40, 51:

    quae bello Ligustico ante annis octo vovisset): optimum erit ante annum scrobes facere,

    a year before, Col. 4, 2; Plin. Ep. 8, 23, 7:

    Tyron urbem ante annum Trojanae cladis condiderunt,

    a year before the fall of Troy, Just. 18, 3, 5:

    ante quadriennium amissus es,

    four years previously, Tac. Agr. 45:

    aliquot ante annos,

    Suet. Caes. 12; v. id. ib. 81 al.—
    d.
    With the advv. multo, paulo, aliquanto, tanto, quanto, and rarely permultum:

    multo ante prospexi tempestatem futuram,

    Cic. Fam. 4, 3, 3:

    haud multo ante adventum,

    Tac. Agr. 18.—And in the order ante multo:

    ante multo a te didicerimus,

    Cic. Sen. 2, 6:

    Venisti paulo ante in senatum,

    id. Cat. 1, 7, 16; id. Marcell. 7; id. Mil. 7; Tac. G. 41; id. H. 3, 68; Suet. Caes. 21; Vulg. Sap. 15, 8; ib. 2 Macc. 3, 30;

    6, 29 et saep.—And in the order ante paulo: quae ante paulo perbreviter attigi,

    Cic. Rep. 2, 4:

    profectus est aliquanto ante furorem Catilinae,

    id. Sull. 20, 56 bis; id. Verr. 1, 149.—And in the order ante aliquanto: ante aliquanto quam tu natus es, Cic. Fam. [p. 129] 10, 4; id. Vatin. 25; id. Verr. 2, 46:

    tanto ante praedixeras,

    id. Phil. 2, 33:

    quod si Cleomenes non tanto ante fugisset,

    id. Verr. 2, 5, 34; 5, 78, 89; id. Cat. 3, 17; id. de Or. 1, 7, 26; so Quint. 2, 4, 28:

    quanto ante providerit,

    Cic. Sest. 8:

    permultum ante certior factus eram litteris,

    id. Fam. 3, 11; cf. Prisc. p. 1191 P.—
    2.
    Followed by quam (written also as one word, antequam; the form prius quam was more freq. in archaic Latin), sooner than; before.
    a.
    With ind. pres.:

    ante quam doceo id factum non esse, libet mihi,

    Cic. Quinct. 48:

    ante quam ad sententiam redeo, de me pauca dicam,

    id. Cat. 4, 20; id. Mil. 7; id. Deiot. 7; id. Clu. 6.—
    b.
    With ind. perf.:

    memini Catonem anno ante quam est mortuus mecum disserere,

    Cic. Lael. 3, 11:

    anno ipso ante quam natus est Ennius,

    id. Brut. 18, 72:

    ante aliquanto quam tu natus es,

    id. Fam. 10, 3:

    neque ante dimisit eum quam fidem dedit,

    Liv. 39, 10:

    ante quam ille est factus inimicus,

    Cic. Phil. 12, 9.—
    c.
    Rarely with fut. perf.:

    ante provinciam sibi decretam audiet quam potuerit tempus ei rei datum suspicari,

    Cic. Phil. 11, 24:

    neque defatigabor ante quam... percepero,

    id. de Or. 3, 36, 145.—
    d.
    With subj. pres.:

    ante quam veniat in Pontum, litteras ad Cn. Pompeium mittet,

    Cic. Agr. 2, 53:

    hac lege ante omnia veniunt, quam gleba una ematur,

    id. ib. 2, 71; id. Sest. 15; id. Phil. 1, 1; Verg. E. 1, 60 sqq.; Vulg. Gen. 11, 4; ib. 4 Reg. 2, 9; ib. Matt. 6, 8.—
    e.
    With subj. imperf.:

    Romae et ad urbem, ante quam proficisceretur, quaerere coepit,

    Cic. Verr. 2, 167:

    qui (sol) ante quam se abderet, fugientem vidit Antonium,

    id. Phil. 14, 27; 8, 1; id. Verr. 4, 147; Vulg. Gen. 2, 5; 13, 10; ib. Matt. 1, 18; ib. Joan. 8, 58.—
    f.
    With subj. perf.:

    ante vero quam sit ea res adlata, laetitiā frui satis est,

    Cic. Phil. 14, 1:

    domesticum malum opprimit ante quam prospicere potueris,

    id. Verr. 1, 39; id. Sull. 44; id. Planc. 40:

    nec ante vincere desierint quam Rubro mari inclusis quod vincerent defuerit,

    Liv. 42, 52:

    nec ante (barbam capillumque) dempserit quam vindicāsset,

    Suet. Caes. 67.—
    g.
    With subj. pluperf.:

    se ante quam eam uxorem duxisset domum, sperāsse etc.,

    Ter. Hec. 1, 2, 71:

    qui ante quam de meo adventu audire potuissent, in Macedoniam perrexi,

    Cic. Planc. 98:

    ut consul ante fieret, quam ullum alium magistratum capere licuisset,

    id. Imp. Pomp. 62; id. Quinct. 9; id. Verr. 2, 55; 2, 171.—
    h.
    With inf.:

    dici vix potest quam multa sint quae respondeatis ante fieri oportere, quam ad hanc rationem devenire,

    Cic. Quinct. 54.—
    i.
    With part.:

    armati nullum ante finem pugnae quam morientes fecerunt,

    Liv. 21, 15, 4 (on the use of these different constructions, v. Roby, §§ 1671, 1462, 1672 etc.; Draeger, Hist. Synt. II. pp. 589 sqq.;

    and esp. Fischer, Gr. § 621). —In the poets sometimes with quam before ante: Respice item quam nil ad nos anteacta vetustas Temporis aeterni fuerit, quam nascimur ante,

    Lucr. 3, 972:

    Non ego signatis quicquam mandare tabellis, Ne legat id nemo quam meus ante, velim,

    Tib. 4, 7, 8; Mart. 9, 36, 6.—Also in the poets sometimes pleon. ante—prius—quam:

    sed mihi vel tellus optem prius ima dehiscat Ante, pudor, quam te violo aut tua jura resolvo,

    Verg. A. 4, 24; so,

    prius—quam— ante: Aut prius infecto deposcit praemia cursu, Septima quam metam triverit ante rota?

    Prop. 3, 20, 25.—
    3.
    For the designation of order, foll. by tum, deinde, etc., first, in the first place (only in later Lat. for the class. primum):

    ut ante caput, deinde reliqua pars auferatur,

    Cels. 7, 29:

    et ante dicam de his, quae, etc.: tum, etc.,

    id. 5, 26:

    ante tonderi... deinde... tum, etc.,

    id. 6, 6, 8; so Plin. 34, 13, 34, § 131 dub.—
    4.
    Very rarely used as adj. (in imitation of the Greek):

    neque enim ignari sumus ante malorum,

    earlier, previous ills, Verg. A. 1, 198 (cf. tôn paros kakôn, Soph. O. T. 1423):

    ille elegit, qui recipit ante meliorem,

    Quint. Decl. 1, 14; cf. Liv. 24, 82, 5 (on this use of the adv., v. Kritz ad Sall. J. 76, 5).
    III.
    In composition.
    A.
    Of space, before, in front of, forwards: antepono, antefigo, antefero, antemitto.—
    B.
    Fig. of preference, before, above: antepono.—
    C.
    Of degree, before, above, more: antepotens, antepollens—
    D.
    In designations of time only with adjj. and advv.: antelucanus, antemeridianus, antehac, antelucio.With verbs, ante is more correctly written separately: ante actus, ante factus, ante gestus, ante paro, etc., although editions differ in this respect. V. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 361-390, and pp. 394-402.

    Lewis & Short latin dictionary > ante

  • 11 anti

    antĕ (old form anti, whence antidea, antideo, antidhac; v. antea, anteeo, and antehac) [Gr. anti, over against, facing, anta, antên; Sanscr. anti = over against; Germ. ant- in Ant-wort = Goth. anda-vaurdi, an answer, anda-nahti, the night before], prep. and adv. (acc. to Max. Victor. p. 1953, as prep. with the grave accent; as adv. with the acute on the last syl.).
    I.
    Prep. with acc., before (syn.: prae, pro).
    A.
    In space, or trop. in regard to estimation, judgment, or rank (usu. only of objects at rest. while prae is used of those in motion; cf. Herz. ad Caes. B. G. 1, 21; v. exceptions infra).
    1.
    In space:

    quem ante aedīs video,

    Plaut. Am. 1, 1, 136:

    ante ostium Me audivit stare,

    Ter. And. 3, 1, 16; so Vulg. Lev. 1, 5:

    Ornatas paulo ante fores,

    Juv. 6, 227; so Vulg. Num. 3, 26:

    ante meum limen,

    Juv. 11, 190:

    ante suum fundum,

    Cic. Mil. 10:

    ut ante suos hortulos postridie piscarentur,

    id. Off. 3, 14, 58:

    ante sepulcrales infelix adstitit aras,

    Ov. M. 8, 480; so Verg. A. 1, 344; 3, 545; Juv. 10, 268:

    ante altaria,

    id. 8, 155; so Vulg. Deut. 26, 4; ib. Matt. 5, 24. —Of persons:

    ante hosce deos erant arulae,

    Cic. Verr. 2, 4, 3:

    quīs ante ora patrum contigit oppetere,

    Verg. A. 1, 95; id. G. 4, 477:

    ipsius unam (navem) ante oculos pontus in puppim ferit,

    id. A. 1, 114; 2, 531; 2, 773:

    ante se statuit funditores,

    Liv. 42, 58:

    Flos Asiae ante ipsum,

    Juv. 5, 56; Vulg. Matt. 17, 2:

    si luditur alea pernox Ante Numantinos,

    Juv. 8, 11.— Trop.:

    ante oculos collocata,

    Cic. de Or. 1, 43, 192:

    ante oculos errat domus,

    Ov. Tr. 3, 4, 57: [p. 128] causam ante eum diceret, before him as judge, Cic. Verr. 1, 3, 9:

    donec stet ante judicium,

    Vulg. Josh. 20, 6; ib. Marc. 13, 9.—And in eccl. Lat., after the Heb. and Hel. Gr., before, in the sight of, in the judgment of:

    ante Dominum vilior fiam,

    Vulg. 2 Reg. 6, 21 sq.:

    non te justifices ante Deum,

    ib. Eccli. 7, 5:

    justi ambo ante Deum,

    ib. Luc. 1, 6;

    and fully: fecit Asa rectum ante conspectum Domini,

    ib. 3 Reg. 15, 11; ib. Apoc. 12, 10.—Hence, homines ante pedes (in later Lat.), servants; cf. the annotators upon Juv. 7, 143.—With verbs of motion:

    ante me ito,

    Plaut. As. 3, 3, 70:

    equitatum omnem ante se mittit,

    Caes. B. G. 1, 21:

    ante ceteras cohortes extra aciem procurrere,

    id. B. C. 1, 55:

    praecurrit ante omnes,

    id. ib. 2, 34; so Nep. Dat. 3, 2; Liv. 7, 41; 45, 40 al.; Vulg. Lev. 27, 11; ib. 1 Reg. 12, 2.—
    2.
    Trop. of preference in judgment, or regulations in respect to rank, before (this is properly the signification of prae, q. v.; hence more rare than that, and never used by Cic.): quem ante me diligo, before myself, more than myself, Balbus ap. Cic. Att. 8, 15.—So ante aliquem esse, to surpass, excel any one:

    facundiā Graecos, gloriā belli Gallos ante Romanos fuisse,

    Sall. C. 53, 3, ubi v. Corte and Kritz:

    tum me vero et ante Alexandrum et ante Pyrrhum et ante omnes alios imperatores esse,

    superior to, Liv. 35, 14:

    necessitas ante rationem est,

    necessity knows no law, Curt. 7, 7, 10.—Hence very freq. (but mostly poet. and post-class.),
    a.
    Ante alios, ante omnes, ante ceteros, etc., before others, before all, etc., to designate a comparative relation;

    also sometimes, for the sake of emphasis, with comparatives and superlatives: tibi, Neptune, ante alios deos gratias ago,

    Plaut. Trin. 4, 1, 5; so Ov. M. 10, 120:

    scito illum ante omnīs minumi mortalem preti,

    Plaut. As. 5, 2, 8:

    tua ante omnes experientia,

    Tac. A. 2, 76; 1, 27; Liv. 1, 9:

    Junoni ante omnīs candentis vaccae media inter cornua (pateram) fundit,

    Verg. A. 4, 59:

    Ipse est ante omnes,

    Vulg. Col. 1, 17:

    O felix una ante alias Priameïa virgo,

    Verg. A. 3, 321:

    ante omnes furor est insignis equarum,

    id. G. 3, 266:

    scelere ante alios immanior omnīs,

    id. A. 1, 347; Liv. 5, 42:

    ante alios pulcherrimus omnīs Turnus,

    Verg. A. 7, 55; so Nep. Att. 3, 3; Liv. 1, 15; cf. Rudd. II. p. 82; II. p. 101; II. p. 305.—
    b.
    Ante omnia.
    (α).
    Before all things, first of all:

    alvus ante omnia ducitur,

    Cels. 7, 30:

    oportet autem ante omnia os nudare,

    id. 8, 2:

    Ante omnia instituit, ut etc.,

    Suet. Ner. 32; id. Calig. 21:

    Ante omnia autem, fratres, etc.,

    Vulg. Jac. 5, 12; ib. 1 Petr. 4, 8.—
    (β).
    Comparatively, above all, especially, chiefty:

    publica maestitia eo ante omnia insignis, quia matronae annum, ut parentem, eum luxerunt,

    Liv. 2, 7; 7, 4:

    quae natura multis et ante omnia ursis,

    Plin. 8, 35, 53, § 125:

    dulces ante omnia Musae,

    the Muses pleasing above all things, Verg. G. 2, 475; id. E. 2, 72:

    deformem et taetrum ante omnia vultum,

    Juv. 10, 191.—
    (γ).
    In entering upon the discussion of several particulars, or in adducing arguments, first of all, in the first place (similar to ac primum quidem, kai prôton men oun; cf. Spald. ad Quint. 4, 2, 4):

    ante omnia quid sit rhetorice,

    Quint. 2, 15, 1:

    ante omnia igitur imitatio per se ipsa non sufficit,

    id. 10, 2, 4; so id. 1, 2, 9; 4, 2, 40; 4, 2, 52; 5, 13, 6; 9, 1, 23.—
    B.
    Of time.
    1.
    Before: ANTE MERIDIEM CAVSAM CONICITO, Fragm. XII. Tab. ap. Auct. ad Her. 2, 13; cf.

    Dirks. Transl. 177 sq.: ante lucem a portu me praemisisti domum,

    Plaut. Am. 2, 1, 55; so Cic. de Or. 2, 64, 259; id. Inv. 2, 4, 15; Suet. Galb. 22; Vulg. Luc. 24, 22:

    ante diem caupo sciet,

    Juv. 9, 108:

    ante brumam,

    Ter. Phorm. 4, 4, 28:

    ante noctem,

    Hor. S. 1, 4, 51:

    pereundum erit ante lucernas,

    Juv. 10, 339:

    ante haec omnia,

    Vulg. Luc. 21, 12.— The designation of time is often expressed paraphrastically.
    a.
    By a person who lived at the time:

    jam ante Socratem,

    before the time of, Cic. Ac. 1, 12, 44:

    qui honos togato habitus ante me est nemini,

    before me, before my time, id. Cat. 4, 3:

    ante Jovem nulli subigebant arva coloni,

    Verg. G. 1, 125:

    vixere fortes ante Agamemnona Multi,

    Hor. C. 4, 9, 25:

    ante Helenam,

    id. S. 1, 3, 107:

    ante se,

    Tac. H. 1, 50:

    quod ante eum nemo,

    Suet. Caes. 26 al. —
    b.
    By other objects pertaining to a particular time: ante hoc factum, Plaut. Mil. 4, 8, 64:

    ante has meas litteras,

    i. e. before the receipt of this letter, Cic. Fam. 13, 17:

    per hunc castissimum ante regiam injuriam sanguinem juro,

    Liv. 1, 59:

    ante mare et terras, et quod tegit omnia, caelum,

    Ov. M. 1, 5:

    ante sidus fervidum,

    Hor. Epod. 1, 27:

    ante cibum,

    id. S. 1, 10, 61, and Juv. 6, 428:

    Hoc discunt omnes ante alpha et beta,

    before their A B C, id. 14, 209:

    cur ante tubam tremor occupat artus?

    Verg. A. 11, 424:

    Tecum prius ergo voluta Haec ante tubas,

    Juv. 1, 169.—Also by the designation of the office of a person:

    ante aedilitatem meam,

    Cic. Att. 12, 17:

    ante sceptrum Dictaei regis,

    Verg. G. 2, 536:

    ante imperium ducis,

    Flor. 4, 2, 66:

    relictis multis filiis et in regno et ante regnum susceptis,

    Just. 2, 10.—And by the designation of office in app. to the person:

    mortuus est ante istum praetorem,

    Cic. Verr. 1, 45, 115:

    docuerant fabulas ante hos consules,

    id. Brut. 18, 73:

    cum ante illum imperatorem clipeis uterentur,

    Nep. Iphicr. 1, 3:

    quos ante se imperatorem nemo ausus sit aspicere,

    id. Epam. 8, 3.—A part. perf. or fut. pass. is freq. added to such substantives for the sake of explanation:

    ante hanc urbem conditam,

    before the founding of this city, Cic. Tusc. 5, 3, 7 (opp. post urbem conditam):

    non multo ante urbem captam,

    id. Div. 1, 45:

    ante Epaminondam natum,

    Nep. Epam. 10, 4:

    ante te cognitum multis orantibus opem tuli,

    Sall. J. 110, 2:

    ante decemviros creatos,

    Liv. 3, 53 al. —
    2.
    Hence particular phrases.
    a.
    Ante tempus,
    (α).
    Before the right time:

    ante tempus excitatis suis,

    Liv. 31, 36.—
    (β).
    Before the appointed, proper, or lawful time:

    factus est consul bis, primum ante tempus,

    Cic. Lael. 3:

    honores et ante tempus et quosdam novi generis cepit,

    Suet. Aug. 26:

    venisti ante tempus torquere nos?

    Vulg. Matt. 8, 29 (cf. annus, II. D.).—
    b.
    Ante diem, poet.,
    (α).
    Before the time:

    Caesaribus virtus contigit ante diem,

    Ov. A. A. 1, 184:

    ante diem vultu gressuque superbo Vicerat aequales,

    Stat. S. 2, 1, 108.—
    (β).
    Before the time destined by fate:

    filius ante diem patrios inquirit in annos,

    Ov. M. 1, 148:

    hic dolor ante diem Pandiona misit ad umbras,

    id. ib. 6, 675; id. A. A. 3, 739:

    sed misera ante diem subitoque accensa furore, etc.,

    Verg. A. 4, 697 (cf. Soph. Antig. 461: ei de tou chronou prosthen thanoumai). —
    c.
    Ante hunc diem, with a negative:

    istunc hominem numquam audivi ante hunc diem,

    never before this day, never until now, Plaut. Ep. 3, 4, 60; 4, 2, 7:

    neque umquam ante hunc diem,

    Ter. Hec. 4, 4, 19; 5, 4, 23:

    Novum crimen et ante hunc diem inauditum ad te Q. Tubero detulit,

    Cic. Lig. 1, 1 (cf. Plaut. Trin. 5, 2, 17: neque eum ante usquam conspexi prius). —
    3.
    Ante diem (abbrev. a. d.) with an ordinal number gives the date, not of the foregoing, but of the present day; e. g. ante diem quintum (a. d. V.) Kalendas Apriles, the fifth day before the calends of April. Orig. the ante belonged to Kalendas, and they said either, ante die quinto Kalendas (i. e. die quinto ante Kalendas), or ante diem quintum Kalendas; the latter phraseology became the prevailing one, and ante diem, being considered as one word, the prepp. in and ex could be prefixed; cf. Manut. ad Cic. Fam. 3, 12; Duker ad Liv. 27, 23; Rudd. II. p. 291; Madv. Gr. Suppl. I.; Drak. ad Liv. 45, 2, 12: me ante diem XIII. Kalendas Januarias principem revocandae libertatis fuisse, the thirteenth before the calends of January, i. e. the 20 th of Dec., Cic. Phil. 14, 7, 20: ante diem XII. Kalendas Novembres, the 21 st of Oct.: ante diem VI. Kalendas Novembres, the 27 th of Oct., id. Cat. 1, 3: ante diem VIII. Kalendas Decembres, the 24 th of Nov., id. Phil. 3, 8: a. d. IV. Id. Mart. (ante diem quartum Idus Martias), i. e. the 12 th of March, Liv. 40, 59: ante diem III. Non. Jan. M. Cicero natus est, i. e. on the 3 d of Jan., Gell. 15, 28 al.:

    in ante diem quartum Kal. Dec. distulit,

    Cic. Phil. 3, 8: caedem te optimatium contulisse in ante diem V. Kal. Nov., to the 28 th of Oct., id. Cat. 1, 3:

    ex ante diem VII. Id. Febr.,

    Varr. R. R. 1, 28, 1: nuntii venerant ex ante diem Non. Jun. usque ad prid. Kal. Sept., from the 3 d of June, Cic. Att. 3, 17:

    supplicatio indicta est ante diem V. Id. Oct. cum eo die in quinque dies,

    Liv. 45, 2, 12.—
    4.
    Sometimes to designate the whole time until the passing moment:

    ante id tempus et mari et terrā duces erant Lace daemonii,

    Nep. Arist. 2, 3:

    qui honos huic uni ante id tempus contigit,

    id. Timoth. 2, 3:

    invictus ante eam diem fuerat,

    Curt. 5, 3, 22.—
    5.
    Ante annos, before the destined time:

    Ante suos annos occidit,

    Ov. Am. 2, 2, 46:

    Ante annos animumque gerens curamque virilem,

    beyond his years, Verg. A. 9, 311 (cf.:

    suos annos praeterire,

    Sil. 4, 428; and:

    annos transcendere factis,

    id. 2, 348). —
    6.
    Ante hoc, for antea, antehac, belongs to the later Latin:

    ante hoc incognita,

    Luc. 6, 116:

    ante hoc domūs pars videntur,

    Tac. G. 13.
    II.
    Adv., of space and time (the latter most freq.).
    A.
    Of space, before, in front, forwards: post me erat Aegina, ante Megara, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5, 9:

    fluvius ab tergo, ante circaque velut ripa praeceps oram ejus omnem cingebat,

    Liv. 27, 18; 22, 5:

    coronatus stabit et ante calix,

    Tib. 2, 5, 98:

    plena oculis et ante et retro,

    Vulg. Apoc. 4, 6.—Of motion (cf. supra, I. A. 1.):

    si aut manibus ingrediatur quis aut non ante, sed retro,

    Cic. Fin. 5, 12, 35:

    pallida Tisiphone morbos agit ante metumque,

    Verg. G. 3, 552.—
    B.
    1.. Of time, before, previously (always in reference to another past time, while ante as prep. is used in reference to the present).
    a.
    With verbs:

    nonne oportuit Praescīsse me ante,

    Ter. And. 1, 5, 4:

    id te oro, ut ante eamus,

    id. ib. 3, 3, 24;

    very freq. in Cic.: quod utinam illi ante accidisset,

    Cic. Phil. 11, 14:

    quae ante acta sunt,

    id. Verr. 1, 109:

    sicut ante fecimus,

    Vulg. Jos. 8, 5; ib. Jud. 16, 20:

    fructus omnis ante actae vitae,

    Cic. Marcell. 3; so Ov. M. 12, 115, and Tac. A. 6, 16:

    apud vos ante feci mentionem,

    Cic. Agr. 3, 4:

    faciam hoc non novum, sed ab eis ante factum,

    id. Verr. 1, 55; Verg. E. 9, 63; Juv. 3, 243; 15, 320:

    illud de quo ante dixi,

    Cic. Sex. Rosc. 116:

    quos ante dixi,

    id. Off. 2, 14, 50:

    ut ante dixi,

    id. Imp. Pomp. 16; id. Mil. 45:

    quem ad modum ante dixi,

    id. Sex. Rosc. 91:

    additis, quae ante deliquerant,

    Tac. A. 6, 9:

    filium ante sublatum brevi amisit,

    id. Agr. 6; id. G. 10; id. A. 11, 7; id. H. 2, 43.—And often accomp. by jam:

    acceperam jam ante Caesaris litteras, ut etc.,

    Cic. Phil. 2, 49; id. Marcell. 12; id. Verr. 2, 23.—Rarely accomp. by saepe.:

    ut saepe ante fecerant,

    Cic. Balb. 40; id. Rab. Post. 13.—
    b.
    Rarely with adjj.:

    non filius ante pudicus,

    Juv. 3, 111:

    quos acciverat, incertum, experiens an et ante gnavos,

    Tac. A. 14, 7.—
    c.
    Often with substt. in the abl. or acc. for a more accurate designation of time (cf. also abhinc with the abl. and acc.; in these cases ante was considered by the ancient critics as a prep., which could also govern the abl.; cf. Charis. p. 209 P.; Serv. ad Verg. E. 1, 30. The position of ante is sometimes before and sometimes after the subst., and sometimes between the numeral and the subst.):

    illos septem et multis ante saeculis Lycurgum accepimus fuisse sapientes,

    Cic. Tusc. 5, 3, 7:

    etsi perpaucis ante diebus (i. e. before the departure of Theophilus, of whom mention is afterwards made) dederam Q. Mucio litteras ad te,

    id. Fam. 4, 9:

    paucis diebus ante,

    id. Phil. 2, 40:

    viginti annis ante,

    id. Lael. 12, 42:

    voverat eam annis undecim ante,

    Liv. 40, 52, 4 (cf. id. 40, 51:

    quae bello Ligustico ante annis octo vovisset): optimum erit ante annum scrobes facere,

    a year before, Col. 4, 2; Plin. Ep. 8, 23, 7:

    Tyron urbem ante annum Trojanae cladis condiderunt,

    a year before the fall of Troy, Just. 18, 3, 5:

    ante quadriennium amissus es,

    four years previously, Tac. Agr. 45:

    aliquot ante annos,

    Suet. Caes. 12; v. id. ib. 81 al.—
    d.
    With the advv. multo, paulo, aliquanto, tanto, quanto, and rarely permultum:

    multo ante prospexi tempestatem futuram,

    Cic. Fam. 4, 3, 3:

    haud multo ante adventum,

    Tac. Agr. 18.—And in the order ante multo:

    ante multo a te didicerimus,

    Cic. Sen. 2, 6:

    Venisti paulo ante in senatum,

    id. Cat. 1, 7, 16; id. Marcell. 7; id. Mil. 7; Tac. G. 41; id. H. 3, 68; Suet. Caes. 21; Vulg. Sap. 15, 8; ib. 2 Macc. 3, 30;

    6, 29 et saep.—And in the order ante paulo: quae ante paulo perbreviter attigi,

    Cic. Rep. 2, 4:

    profectus est aliquanto ante furorem Catilinae,

    id. Sull. 20, 56 bis; id. Verr. 1, 149.—And in the order ante aliquanto: ante aliquanto quam tu natus es, Cic. Fam. [p. 129] 10, 4; id. Vatin. 25; id. Verr. 2, 46:

    tanto ante praedixeras,

    id. Phil. 2, 33:

    quod si Cleomenes non tanto ante fugisset,

    id. Verr. 2, 5, 34; 5, 78, 89; id. Cat. 3, 17; id. de Or. 1, 7, 26; so Quint. 2, 4, 28:

    quanto ante providerit,

    Cic. Sest. 8:

    permultum ante certior factus eram litteris,

    id. Fam. 3, 11; cf. Prisc. p. 1191 P.—
    2.
    Followed by quam (written also as one word, antequam; the form prius quam was more freq. in archaic Latin), sooner than; before.
    a.
    With ind. pres.:

    ante quam doceo id factum non esse, libet mihi,

    Cic. Quinct. 48:

    ante quam ad sententiam redeo, de me pauca dicam,

    id. Cat. 4, 20; id. Mil. 7; id. Deiot. 7; id. Clu. 6.—
    b.
    With ind. perf.:

    memini Catonem anno ante quam est mortuus mecum disserere,

    Cic. Lael. 3, 11:

    anno ipso ante quam natus est Ennius,

    id. Brut. 18, 72:

    ante aliquanto quam tu natus es,

    id. Fam. 10, 3:

    neque ante dimisit eum quam fidem dedit,

    Liv. 39, 10:

    ante quam ille est factus inimicus,

    Cic. Phil. 12, 9.—
    c.
    Rarely with fut. perf.:

    ante provinciam sibi decretam audiet quam potuerit tempus ei rei datum suspicari,

    Cic. Phil. 11, 24:

    neque defatigabor ante quam... percepero,

    id. de Or. 3, 36, 145.—
    d.
    With subj. pres.:

    ante quam veniat in Pontum, litteras ad Cn. Pompeium mittet,

    Cic. Agr. 2, 53:

    hac lege ante omnia veniunt, quam gleba una ematur,

    id. ib. 2, 71; id. Sest. 15; id. Phil. 1, 1; Verg. E. 1, 60 sqq.; Vulg. Gen. 11, 4; ib. 4 Reg. 2, 9; ib. Matt. 6, 8.—
    e.
    With subj. imperf.:

    Romae et ad urbem, ante quam proficisceretur, quaerere coepit,

    Cic. Verr. 2, 167:

    qui (sol) ante quam se abderet, fugientem vidit Antonium,

    id. Phil. 14, 27; 8, 1; id. Verr. 4, 147; Vulg. Gen. 2, 5; 13, 10; ib. Matt. 1, 18; ib. Joan. 8, 58.—
    f.
    With subj. perf.:

    ante vero quam sit ea res adlata, laetitiā frui satis est,

    Cic. Phil. 14, 1:

    domesticum malum opprimit ante quam prospicere potueris,

    id. Verr. 1, 39; id. Sull. 44; id. Planc. 40:

    nec ante vincere desierint quam Rubro mari inclusis quod vincerent defuerit,

    Liv. 42, 52:

    nec ante (barbam capillumque) dempserit quam vindicāsset,

    Suet. Caes. 67.—
    g.
    With subj. pluperf.:

    se ante quam eam uxorem duxisset domum, sperāsse etc.,

    Ter. Hec. 1, 2, 71:

    qui ante quam de meo adventu audire potuissent, in Macedoniam perrexi,

    Cic. Planc. 98:

    ut consul ante fieret, quam ullum alium magistratum capere licuisset,

    id. Imp. Pomp. 62; id. Quinct. 9; id. Verr. 2, 55; 2, 171.—
    h.
    With inf.:

    dici vix potest quam multa sint quae respondeatis ante fieri oportere, quam ad hanc rationem devenire,

    Cic. Quinct. 54.—
    i.
    With part.:

    armati nullum ante finem pugnae quam morientes fecerunt,

    Liv. 21, 15, 4 (on the use of these different constructions, v. Roby, §§ 1671, 1462, 1672 etc.; Draeger, Hist. Synt. II. pp. 589 sqq.;

    and esp. Fischer, Gr. § 621). —In the poets sometimes with quam before ante: Respice item quam nil ad nos anteacta vetustas Temporis aeterni fuerit, quam nascimur ante,

    Lucr. 3, 972:

    Non ego signatis quicquam mandare tabellis, Ne legat id nemo quam meus ante, velim,

    Tib. 4, 7, 8; Mart. 9, 36, 6.—Also in the poets sometimes pleon. ante—prius—quam:

    sed mihi vel tellus optem prius ima dehiscat Ante, pudor, quam te violo aut tua jura resolvo,

    Verg. A. 4, 24; so,

    prius—quam— ante: Aut prius infecto deposcit praemia cursu, Septima quam metam triverit ante rota?

    Prop. 3, 20, 25.—
    3.
    For the designation of order, foll. by tum, deinde, etc., first, in the first place (only in later Lat. for the class. primum):

    ut ante caput, deinde reliqua pars auferatur,

    Cels. 7, 29:

    et ante dicam de his, quae, etc.: tum, etc.,

    id. 5, 26:

    ante tonderi... deinde... tum, etc.,

    id. 6, 6, 8; so Plin. 34, 13, 34, § 131 dub.—
    4.
    Very rarely used as adj. (in imitation of the Greek):

    neque enim ignari sumus ante malorum,

    earlier, previous ills, Verg. A. 1, 198 (cf. tôn paros kakôn, Soph. O. T. 1423):

    ille elegit, qui recipit ante meliorem,

    Quint. Decl. 1, 14; cf. Liv. 24, 82, 5 (on this use of the adv., v. Kritz ad Sall. J. 76, 5).
    III.
    In composition.
    A.
    Of space, before, in front of, forwards: antepono, antefigo, antefero, antemitto.—
    B.
    Fig. of preference, before, above: antepono.—
    C.
    Of degree, before, above, more: antepotens, antepollens—
    D.
    In designations of time only with adjj. and advv.: antelucanus, antemeridianus, antehac, antelucio.With verbs, ante is more correctly written separately: ante actus, ante factus, ante gestus, ante paro, etc., although editions differ in this respect. V. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 361-390, and pp. 394-402.

    Lewis & Short latin dictionary > anti

  • 12 curo

    cūro (altlat. coiro u. coero), āvī, ātum, āre (cura), etw. sich angelegen sein lassen, I) im allg., etw. sich angelegen sein lassen, sich um etw. od. jmd. bekümmern, für etw. od. jmd. Sorge (Fürsorge) tragen, sorgen, etw. besorgen (Ggstz. neglegere), α) m. Acc., u. zwar teils m. Acc. einer Sache, c. haec, Ter.: istaec non c., Cic.: sic enim decet, te mea curare, tua me, Cic.: c. domi forisque omnia, Sall.: negat quicquam deos nec alieni curare nec sui, Cic.: c. aliena, Ter.: negotia aliena, Cic.: mandatum, vollziehen, Cic.: sociorum iniurias, Sall.: non c. animi conscientiam, Cic.: c. preces alcis, Hor.: nihil omnino c., ganz indifferent (gegen alles gleichgültig) sein, Cic.: alia od. aliud cura, darum kümmere dich nicht, darum sei außer Sorge, Plaut. u. Ter. (s. Ussing Plaut. asin. 106): neben potin aliam rem ut cures, Plaut. – praeter animum nihil c., alles andere unbeachtet lassen, Cic.: periuria nihil c., sich nichts machen aus usw., Catull.: c. haec diligenter, Cic.: praeceptum diligenter c., einer Vorschrift pünktlich nachkommen, Nep.: eam rem studiose c., Cornif. rhet.: studiosissime omnia diligentissimeque c., Cic.: huic mandes, si quid recte curatum velis, Ter. – rem alienam periculo suo c., Sall. – duabus his artibus... se remque publicam curabant, wahrten sie das eigene u. des Staates Interesse, Sall. Cat. 9, 3. – teils m. Acc. einer Person, quis enim potest, cum existimet, se curari a deo, non et dies et noctes divinum numen horrere? Cic.: etiam hic mihi curandus est? auch um diesen soll ich mich bekümmern? Cic.: curate istam diligenter virginem, nehmt die J. gut in acht, Ter. – β) m. Acc. u. dem Gerundivum, besorgen lassen, in Sicilia frumentum emendum et ad urbem mittendum c., Cic.: epistulam alci referendam c., fasciculum ad alqm perferendum c., Cic.: ex eo auro buculam c. faciendam, Cic.: ex ea pecunia... basilicam faciendam c., Liv.: pontem in Arare faciendum c., Caes.: longis navibus exercitum transportandum c., Caes.: c. alqm docendum equo armisque, Liv.: eum per simulationem colloquii c. interficiendum, Hirt. b. G. – γ) m. Acc. u. Partic. Perf. Pass., inventum tibi curabo et mecum adductum tuum Pamphilum, ich will schon machen, daß ich finde usw., Ter. Andr. 684. – δ) m. Infin. = es sich angelegen sein lassen, dafür sorgen, sich ein Geschäft daraus machen, darauf denken od. bedachtsein, suchen, nihil Romae geritur, quod te putem scire curare, Cic. ep. 9, 10, 1: mando tibi, uti cures lustrare, Cato r. r. 141: tu recte vivis, si curas esse quod audis, Hor.: multa exemplaria contracta emendare curavit, Suet.: curavi equidem abolere orationem, Fronto. – bes. oft non (nec) curare = sich nicht die Mühe nehmen, nicht mögen, sich weigern, in Siciliam ire non curat, Cic.: neque sane redire curavit, Cic.: id ad me referre non curat, Cic.: itaque ea nolui scribere, quae nec indocti intellegere possent nec docti legere curarent, Cic.: qui ista nec didicissent nec omnino scire curassent, Cic.: nec revocare situs aut iungere carmina curat, Verg.: in negativem Sinn, quis ignorat, qui modo umquam mediocriter res istas scire curavit, Cic. Flacc. 64. – tantum abest, ut Antonii suspicionem fugere nunc curem,...ut mihi causa ea sit, cur Romam venire nolim ne illum videam, Cic. – ε) mit Acc. u. Infin. Act., Persium non curo legere (mir liegt nichts daran, daß mich P. liest), Laelium Decumum volo, Lucil. 593 ( bei Cic. de or. 2, 25). – gew. im Acc. u. Infin. Pass., neque vero haec inter se congruere possent, ut natura et procreari vellet et diligi procreatos non curaret, Cic. de fin. 3, 62: symbolos proponi et saxis proscribi curat, Iustin. 2, 12, 2 (u. so auch Iustin. 3, 5, 12). – ζ) m. Nom. u. Infin., ego capitis mei periculo patriam liberavi, vos liberi sine periculo esse non curatis, Cornif. rhet. 4, 66. – η) m. folg. ut od. ne od. ut ne u. Konj. od. m. bl. Konj. (s. Lachm. Lucr. 6, 231), adhuc curavi unum hoc quidem, ut mihi esset fides, Ter.: ex coriis utres uti fierent, curavit, Sall.: pollicitus sum curaturum me Bruti causā, ut ei Salaminii pecuniam solverent, Cic.: curare et perficere, ut etc., Cic.: sic tibi persuade, me dies et noctes nihil aliud agere, nihil curare, nisi ut mei cives salvi liberi-que sint, Cic.: u. so in Briefen, cura, ut valeas, Cic.: tu velim in primis cures, ut valeas, Cic.: tu etiam atque etiam cura, ut valeas, Cic.: cura ergo potissimum, ut valeas, Cic.: cura igitur nihil aliud, nisi ut valeas; cetera ego curabo, Cic.: nec quicquam cures, nisi ut valeas, Cic.: cura igitur, ut quam primum venias, Cic.: cura et effice, ut ab omnibus et laudemur et amemur, Cic. – senatus nobis, qui pro consulibus sumus, negotium de-derat, ut curaremus, ne quid res publica detrimenti caperet, Cic.: curavi, ne quis metueret, Cic.: amari iucundum est, si curetur, ne quid insit amari, Cornif. rhet.: praetor curavit, ut Romae ne essent, Suet. – m. bl. Coni., curare domi sint gerdius, ancillae, pueri, zonarius, textor, Lucil. 1056 sq.: ne illa quidem curo mihi scribas, quae etc., Cic. ep. 2, 8, 1: imprimat his, cura, Maecenas signa tabellis, Hor. sat. 2, 6, 38 (vgl. Hor. carm. 1, 38, 5): iam curabo sentiat, quos attentarit, Phaedr. 5, 2, 6: curabo, iam tibi Iovis iratus sit, Petron. 58, 2: u. so Petr. 58, 7; 69, 1; 74, 17. Fronto de eloqu. 1. p. 145, 1 N. – θ) m. folg. quod (daß) u. Indikativ, nam quod strabonus est, non curo, Petron. 68, 8. – ι) m. folg. Relativsatz od. Fragesatz, cura quae iussi atque abi, Plaut.: ego quae ad tuam dignitatem pertinere arbitror summo studio diligentiāque curabo, Cic.: non curo, an isti suspicionibus relinquantur, Plin. ep. 6, 31, 11. – κ) m. Dat. (s. Brix Plaut. trin. 1057. Dehler Tert. apol. 46 u. die Auslgg. zu Apul. de deo Socr. 2), rebus publicis, rebus alienis, Plaut.: otio hominum, Fronto: rebus eius absentis, Gell.: saluti suae, Tert.: rebus meis, Apul. – λ) m. (gräzisierendem) Genet., corporis curata (Psyche), Apul. 5, 2: virginitatis, Apul. met. 5, 4. – μ) m. pro u. Abl., ego pro me et pro te curabo, Plaut.: non te pro his curasse rebus, ne quid aegre esset mihi? Ter. – ν) m. de u. Abl., Quintus de emendo nihil curat hoc tempore, denkt nicht an das K., Cic.: omnino de tota re, ut mihi videtur, sapientius faceres, si non curares, Cic.: vides, quanto hoc diligentius curem quam aut de rumore aut de Pollione, Cic.: quasi vero curent divina (die Gottheit) de servis, Macr. sat. 1, 11, 1: noli curare de palea, Augustin. serm. 5, 3. – ο) absol., in Briefen, sed amabo te, cura et cogita, tecum loquere etc., Cic.: quia sum Romae et quia curo attendoque, Cic. – und bei den Komik. (s. Spengel Ter. Andr. 171), D. omnia apparata iam sunt intus. S. curasti bene, Ter.: bene curassis, sei ohne Sorge, Plaut.: curabo, Ter.: curabitur, es wird besorgt werden, Ter.: quemadmodum adstitit severā fronte curans (sorgend), cogitans, Plaut.

    II) insbes.: 1) die Pflege von etw. besorgen = etw. mit Sorgfalt behandeln, -ziehen, abwarten, warten, pflegen, putzen (abputzen), griech. θεραπεύειν, a) übh.: c. domos, herausputzen, Petron. 71, 7: vestimenta c. et polire (v. Walker), Ulp. dig. 47, 2, 12 pr. – als t.t. der Landw., vineam, Col.: vitem falce, ausputzen, Plin.: apes, Col. – als mediz. t.t., reinigen, bes. im Partiz. curatus ( wie τεθεραπευμένος und noch heute italien. curato), zB. sevum vitulinum curatum, Cels.: cadmia curata, Cels. – u. als t.t. der Kochkunst, putzen, säubern, ante curatae rapae, Apic. 1, 24. – b) den Körper usw. durch Kämmen, Waschen, Baden, durch Speise u. Trank warten und pflegen, erquicken, bewirten, c. corpus, Lucr. u.a., oft als milit. t.t. mit u. ohne cibo, vino et cibo, cibo somnoque, Liv. u. Curt. (s. Drak. u. Fabri Liv. 21, 54, 2. Mützell Curt. 3, 8 [21], 22): c. membra, cutem, pelliculam, seine Gl., seine H. pflegen = sich gütlich tun, sich's wohl sein lassen, Hor. u.a. (s. Schmid Hor. ep. 1, 2, 29): c. alqm (zB. einen Gast), Tibull. u.a. (s. Dissen Tibull. 1, 5, 33): parentem suum (von Töchtern), Plaut.: dominum, aufmerksam bedienen, Plaut.: amicos suos, bewirten, Plaut.: c. se, nos,Ter. u. Cic.: verb. reficere se et c., Cic.: c. se molliter, Ter.: c. se suamque aetatem, Plaut.: c. genium, s. genius. – Passiv, curari mollius, Komik.: curati cibo, cibo vinoque, Liv.: ut ante lucem viri equique curati pransi essent, Liv.: sic (pulli anserini) curati circiter duobus mensibus pingues fiunt, Varro. – Partiz. Präs. im Zshg. absol., zB. iumentum e manibus curantium (seiner Wärter) elapsum, Liv. – bes. von der Haarpflege, curatus inaequali tonsore capillos, schief geschnitten das Haar, Hor. ep. 1, 1, 94. – c) einen Kranken, ein Übel, eine Krankheit usw. warten, abwarten,pflegen, v. Arzt = behandeln, heilen ( kurieren ), operieren (s. Mützell Curt. 3, 5 [13], 12), c. corpora, Cic.: c. alqm, Cic. u.a.: regis filiam, Sen.: ipsi se curare non possunt, Sulpic. in Cic. ep.: curari non posse, Caes.: is, qui curatur, der Patient, Cels. – c. reduviam, Cic.: ulcus, Cels. u. Sen.: vulnus, Liv.: morbum, febrem, Cels.: curari se pati, Cic.: obligari curarique se pati, Suet.: qui ferrum medici prius quam curetur (operiert wird) aspexit, Cels.: c. alqm od. se diligenter, Cic.: alqm graviter aegrum c. diligentissime, Ter. u. Cic.: alqm magna cum cura, Plaut.: c. alqm leniter, Cic.: curari aegre, aliter, celeriter, commodissime, facile, difficilius, difficillime (v. Übeln), Cels.: curari recte, perperam (v. Pers.), Cels.: curari se fortiter pati (v. Pers.), Liv.: ictus parum bene curatus, Cels.: adulescentes gravius aegrotant, tristius curantur, Cic.: curari arbitrio suo (v. Pers.), Curt.: curari neque manu (durch chirurgische Hilfe) neque medicamentis posse (v. einem Übel), Cels.: curari scalpello, ferro, mit dem Messer operiert werden (von Pers.), Cels.: vinolentis quibusdam medicaminibus solere curari (v. Pers.), Cic.: frigidis (mit kalten Umschlägen) curari se pati (v. Pers.), Suet.: c. morbos victu (durch Diät), Cels.: c. morbos remediis, Cels.: c. graviores morbos asperis remediis, Curt.: c. oculos sanguinis detractione, oculos vino, Cels.: c. alcis valetudinem, Apul.: c. vulnus suturā, Cels. – absol., c.tuto, celeriter, iucunde (v. einem Arzte), Cels.: tertiam esse medicinae partem, quae manu (durch Manualhilfe) curet, Cels.: medicus, qui curandi finem fecerit, Quint. – Partiz. subst., cūrāns, antis, m., der Behandelnde = der Arzt, zB. plurimi sub alterutro curantis errore moriuntur, Cels. 3, 8. – d) jmdm. seine Achtung und Verehrung an den Tag legen, jmd. ehren, verehren, jmdm. huldigen, den Hof machen (griech. θεραπεύειν), c. delicatos, Spart. Hadr. 4, 5: curatur a multis, timetur a pluribus, Plin. ep. 1, 5, 15. – eum ultra Romanorum ac mortalium etiam morem curabant exornatis aedibus per aulaea et signa scaenisque ad ostentationem histrionum fabricatis, Sall. hist. fr. 2, 23, 2 (2, 29, 2).

    2) die Herrichtung von etwas besorgen, etw. herrichten, herrichten lassen, a) als t.t. der Wirtschaftsspr.: c. cibum (v. Koch), Varro LL.: c. cenam, obsonium (v. Hausherrn), Plaut.: cenulam omnibus, Gell.: ludis Martialibus c. triclinium sacerdotum (vom Anordner), Suet. – absol., wie unser schaffen, curate istic vos, Plaut.: bene curasti, Ter. – b) als publiz. t.t., IIII vir viarum curandarum, des Wegebaues, Corp. inscr. Lat. 5, 1874. – c) als t.t. der Religionsspr., sacra (griech. θεραπεύειν τὰ ἱερά), Cic.: non rite id sacrum, Liv.: sacra Cereris per Graecas semper curata sunt sacerdotes, Cic. – c. prodigia, nach den gesetzlichen Vorschriften (durch Anordnung von Hühnopfern usw.), Liv. 1, 20, 7. – d) wie κηδεύειν = eine Leiche (deren Waschung, Einbalsamierung, Bestattung) besorgen, funus, Ter.: corpus exanimum, Curt.: corpus Alexandri suo more (von den Chaldäern), Curt.: cadaver, Suet. Vgl. Ruhnken Ter. Andr. 1, 1, 83.

    3) die Herbeischaffung von etw. besorgen, a) etw. durch Kauf besorgen, signa, quae nobis curasti, ea sunt ad Caietam exposita. Te multum amamus, quod ea abs te diligenter parvoque curata sunt, Cic. ad Att. 1, 3, 2. – b) eine Geldsumme besorgen, ( herbei) schaffen, auszahlen, auszahlen lassen, iube sodes nummos curari, Cic.: Minucium XII sola (nur 12000 Sesterze) curasse scripsi ad te antea; quod superest, velim videas, ut curetur, Cic. – m. Dat. (wem?), Oviae C. Lollii curanda sunt HS C (100000 Sesterze), Cic.: redemptori tuo dimidium pecuniae curavit, Cic.: me, cui iussisset, curaturum, ich würde auf seine Anweisung Zahlung leisten lassen, Cic.: cum aeris alieni aliquantum esset relictum, quibus nominibus (für welche Schuldposten) pecuniam Romae curari oporteret, auctionem se in Gallia facturum esse proscribit earum rerum, quae ipsius erant privatae, Cic. – m. nomine u. Genet., erat enim curata nobis pecunia Valerii mancipis nomine, Cic. – m. pro u. Abl., L. Cincio HS CCIcuro curoCCIcuro curoCCC pro signis Megaricis curavi, Cic.: ut pro eo frumento pecunia Romae legatis eorum curaretur, Liv.

    4) die Verwaltung, Leitung von etwas besorgen, a) übh.: res rationesque eri, Plaut. Pseud. 626 sq.: c. pensa ac domos (vgl. κομίζειν δῶμα, Hom.), v. den Hausfrauen, Mela 1. § 57. – dah. poet., c. alqm, jmd. besorgen = abgeben, machen, pastorem ad baculum possum curare, Prop. 4, 2, 39. – b) als publiz. u. milit. t. t., einen Zivil- od. Militärposten verwalten, leiten, befehligen (kommandieren; vgl. Heräus Tac. hist. 2, 24, 11), res Romae, Liv.: Asiam, Achaiam, Tac.: bellum maritimum, Liv.: superioris Germaniae legiones, Tac. – absol. = die Leitung haben, befehligen (kommandieren), operieren, c. Romae, Tac.: c. in ea parte, in postremo, Sall.: apud dextumos, Sall.: comitate quādam curandi provinciam tenuit, Tac.: ubi quisque legatus aut tribunus curabat, Sall. Vgl. übh. die Auslgg. zu Sall. Cat. 59, 3. – / Archaist. Coni. Perf. curassis, Plaut. most. 526 u.a.: curassint, Plaut. Poen. prol. 27. – Paragog. Infin. Praes. Pass. curarier, Plaut. capt. 737 u. Poen. prol. 80. Hor. ep. 2, 2, 151. Ser. Samm. 98. – arch. Nbf. a) couro, wov. couraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 1419. – b) coero, wov. coeret, Cic. de legg. 3, 10: coeravit, Corp. inscr. Lat. 1, 600. 604 u. 605: coeraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 570 u. 8, 68: coerare, Corp. inscr. Lat. 3, 2. p. 1187: coerari, coerandi, Cic. de legg. 3, 10. – c) coiro, wov. coiravit, Corp. inscr. Lat. 1, 801 u. 1166: coiraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 565 u. 1116: coiravere, Corp. inscr. Lat. 1, 566 u. 567, synk. coirarunt, Corp. inscr. Lat. 1, 1478. – d) coro, wov. coraveront, Corp. inscr. Lat. 1, 73.

    lateinisch-deutsches > curo

  • 13 curo

    cūro (altlat. coiro u. coero), āvī, ātum, āre (cura), etw. sich angelegen sein lassen, I) im allg., etw. sich angelegen sein lassen, sich um etw. od. jmd. bekümmern, für etw. od. jmd. Sorge (Fürsorge) tragen, sorgen, etw. besorgen (Ggstz. neglegere), α) m. Acc., u. zwar teils m. Acc. einer Sache, c. haec, Ter.: istaec non c., Cic.: sic enim decet, te mea curare, tua me, Cic.: c. domi forisque omnia, Sall.: negat quicquam deos nec alieni curare nec sui, Cic.: c. aliena, Ter.: negotia aliena, Cic.: mandatum, vollziehen, Cic.: sociorum iniurias, Sall.: non c. animi conscientiam, Cic.: c. preces alcis, Hor.: nihil omnino c., ganz indifferent (gegen alles gleichgültig) sein, Cic.: alia od. aliud cura, darum kümmere dich nicht, darum sei außer Sorge, Plaut. u. Ter. (s. Ussing Plaut. asin. 106): neben potin aliam rem ut cures, Plaut. – praeter animum nihil c., alles andere unbeachtet lassen, Cic.: periuria nihil c., sich nichts machen aus usw., Catull.: c. haec diligenter, Cic.: praeceptum diligenter c., einer Vorschrift pünktlich nachkommen, Nep.: eam rem studiose c., Cornif. rhet.: studiosissime omnia diligentissimeque c., Cic.: huic mandes, si quid recte curatum velis, Ter. – rem alienam periculo suo c., Sall. – duabus his artibus... se remque publicam curabant, wahrten sie das eigene u. des Staates Interesse, Sall. Cat. 9, 3. – teils m. Acc. einer Person,
    ————
    quis enim potest, cum existimet, se curari a deo, non et dies et noctes divinum numen horrere? Cic.: etiam hic mihi curandus est? auch um diesen soll ich mich bekümmern? Cic.: curate istam diligenter virginem, nehmt die J. gut in acht, Ter. – β) m. Acc. u. dem Gerundivum, besorgen lassen, in Sicilia frumentum emendum et ad urbem mittendum c., Cic.: epistulam alci referendam c., fasciculum ad alqm perferendum c., Cic.: ex eo auro buculam c. faciendam, Cic.: ex ea pecunia... basilicam faciendam c., Liv.: pontem in Arare faciendum c., Caes.: longis navibus exercitum transportandum c., Caes.: c. alqm docendum equo armisque, Liv.: eum per simulationem colloquii c. interficiendum, Hirt. b. G. – γ) m. Acc. u. Partic. Perf. Pass., inventum tibi curabo et mecum adductum tuum Pamphilum, ich will schon machen, daß ich finde usw., Ter. Andr. 684. – δ) m. Infin. = es sich angelegen sein lassen, dafür sorgen, sich ein Geschäft daraus machen, darauf denken od. bedachtsein, suchen, nihil Romae geritur, quod te putem scire curare, Cic. ep. 9, 10, 1: mando tibi, uti cures lustrare, Cato r. r. 141: tu recte vivis, si curas esse quod audis, Hor.: multa exemplaria contracta emendare curavit, Suet.: curavi equidem abolere orationem, Fronto. – bes. oft non (nec) curare = sich nicht die Mühe nehmen, nicht mögen, sich weigern, in Siciliam ire non curat, Cic.: neque sane redire curavit, Cic.: id ad me
    ————
    referre non curat, Cic.: itaque ea nolui scribere, quae nec indocti intellegere possent nec docti legere curarent, Cic.: qui ista nec didicissent nec omnino scire curassent, Cic.: nec revocare situs aut iungere carmina curat, Verg.: in negativem Sinn, quis ignorat, qui modo umquam mediocriter res istas scire curavit, Cic. Flacc. 64. – tantum abest, ut Antonii suspicionem fugere nunc curem,...ut mihi causa ea sit, cur Romam venire nolim ne illum videam, Cic. – ε) mit Acc. u. Infin. Act., Persium non curo legere (mir liegt nichts daran, daß mich P. liest), Laelium Decumum volo, Lucil. 593 ( bei Cic. de or. 2, 25). – gew. im Acc. u. Infin. Pass., neque vero haec inter se congruere possent, ut natura et procreari vellet et diligi procreatos non curaret, Cic. de fin. 3, 62: symbolos proponi et saxis proscribi curat, Iustin. 2, 12, 2 (u. so auch Iustin. 3, 5, 12). – ζ) m. Nom. u. Infin., ego capitis mei periculo patriam liberavi, vos liberi sine periculo esse non curatis, Cornif. rhet. 4, 66. – η) m. folg. ut od. ne od. ut ne u. Konj. od. m. bl. Konj. (s. Lachm. Lucr. 6, 231), adhuc curavi unum hoc quidem, ut mihi esset fides, Ter.: ex coriis utres uti fierent, curavit, Sall.: pollicitus sum curaturum me Bruti causā, ut ei Salaminii pecuniam solverent, Cic.: curare et perficere, ut etc., Cic.: sic tibi persuade, me dies et noctes nihil aliud agere, nihil curare, nisi ut mei cives salvi liberi- que sint, Cic.: u. so in Briefen, cura, ut valeas, Cic.:
    ————
    tu velim in primis cures, ut valeas, Cic.: tu etiam atque etiam cura, ut valeas, Cic.: cura ergo potissimum, ut valeas, Cic.: cura igitur nihil aliud, nisi ut valeas; cetera ego curabo, Cic.: nec quicquam cures, nisi ut valeas, Cic.: cura igitur, ut quam primum venias, Cic.: cura et effice, ut ab omnibus et laudemur et amemur, Cic. – senatus nobis, qui pro consulibus sumus, negotium de-derat, ut curaremus, ne quid res publica detrimenti caperet, Cic.: curavi, ne quis metueret, Cic.: amari iucundum est, si curetur, ne quid insit amari, Cornif. rhet.: praetor curavit, ut Romae ne essent, Suet. – m. bl. Coni., curare domi sint gerdius, ancillae, pueri, zonarius, textor, Lucil. 1056 sq.: ne illa quidem curo mihi scribas, quae etc., Cic. ep. 2, 8, 1: imprimat his, cura, Maecenas signa tabellis, Hor. sat. 2, 6, 38 (vgl. Hor. carm. 1, 38, 5): iam curabo sentiat, quos attentarit, Phaedr. 5, 2, 6: curabo, iam tibi Iovis iratus sit, Petron. 58, 2: u. so Petr. 58, 7; 69, 1; 74, 17. Fronto de eloqu. 1. p. 145, 1 N. – θ) m. folg. quod (daß) u. Indikativ, nam quod strabonus est, non curo, Petron. 68, 8. – ι) m. folg. Relativsatz od. Fragesatz, cura quae iussi atque abi, Plaut.: ego quae ad tuam dignitatem pertinere arbitror summo studio diligentiāque curabo, Cic.: non curo, an isti suspicionibus relinquantur, Plin. ep. 6, 31, 11. – κ) m. Dat. (s. Brix Plaut. trin. 1057. Dehler Tert. apol. 46 u. die Auslgg. zu Apul. de deo Socr. 2), rebus publi-
    ————
    cis, rebus alienis, Plaut.: otio hominum, Fronto: rebus eius absentis, Gell.: saluti suae, Tert.: rebus meis, Apul. – λ) m. (gräzisierendem) Genet., corporis curata (Psyche), Apul. 5, 2: virginitatis, Apul. met. 5, 4. – μ) m. pro u. Abl., ego pro me et pro te curabo, Plaut.: non te pro his curasse rebus, ne quid aegre esset mihi? Ter. – ν) m. de u. Abl., Quintus de emendo nihil curat hoc tempore, denkt nicht an das K., Cic.: omnino de tota re, ut mihi videtur, sapientius faceres, si non curares, Cic.: vides, quanto hoc diligentius curem quam aut de rumore aut de Pollione, Cic.: quasi vero curent divina (die Gottheit) de servis, Macr. sat. 1, 11, 1: noli curare de palea, Augustin. serm. 5, 3. – ο) absol., in Briefen, sed amabo te, cura et cogita, tecum loquere etc., Cic.: quia sum Romae et quia curo attendoque, Cic. – und bei den Komik. (s. Spengel Ter. Andr. 171), D. omnia apparata iam sunt intus. S. curasti bene, Ter.: bene curassis, sei ohne Sorge, Plaut.: curabo, Ter.: curabitur, es wird besorgt werden, Ter.: quemadmodum adstitit severā fronte curans (sorgend), cogitans, Plaut.
    II) insbes.: 1) die Pflege von etw. besorgen = etw. mit Sorgfalt behandeln, -ziehen, abwarten, warten, pflegen, putzen (abputzen), griech. θεραπεύειν, a) übh.: c. domos, herausputzen, Petron. 71, 7: vestimenta c. et polire (v. Walker), Ulp. dig. 47, 2, 12 pr. – als t.t. der Landw., vineam, Col.: vitem falce,
    ————
    ausputzen, Plin.: apes, Col. – als mediz. t.t., reinigen, bes. im Partiz. curatus ( wie τεθεραπευμένος und noch heute italien. curato), zB. sevum vitulinum curatum, Cels.: cadmia curata, Cels. – u. als t.t. der Kochkunst, putzen, säubern, ante curatae rapae, Apic. 1, 24. – b) den Körper usw. durch Kämmen, Waschen, Baden, durch Speise u. Trank warten und pflegen, erquicken, bewirten, c. corpus, Lucr. u.a., oft als milit. t.t. mit u. ohne cibo, vino et cibo, cibo somnoque, Liv. u. Curt. (s. Drak. u. Fabri Liv. 21, 54, 2. Mützell Curt. 3, 8 [21], 22): c. membra, cutem, pelliculam, seine Gl., seine H. pflegen = sich gütlich tun, sich's wohl sein lassen, Hor. u.a. (s. Schmid Hor. ep. 1, 2, 29): c. alqm (zB. einen Gast), Tibull. u.a. (s. Dissen Tibull. 1, 5, 33): parentem suum (von Töchtern), Plaut.: dominum, aufmerksam bedienen, Plaut.: amicos suos, bewirten, Plaut.: c. se, nos,Ter. u. Cic.: verb. reficere se et c., Cic.: c. se molliter, Ter.: c. se suamque aetatem, Plaut.: c. genium, s. genius. – Passiv, curari mollius, Komik.: curati cibo, cibo vinoque, Liv.: ut ante lucem viri equique curati pransi essent, Liv.: sic (pulli anserini) curati circiter duobus mensibus pingues fiunt, Varro. – Partiz. Präs. im Zshg. absol., zB. iumentum e manibus curantium (seiner Wärter) elapsum, Liv. – bes. von der Haarpflege, curatus inaequali tonsore capillos, schief geschnitten das Haar, Hor. ep. 1, 1, 94. – c) einen
    ————
    Kranken, ein Übel, eine Krankheit usw. warten, abwarten,pflegen, v. Arzt = behandeln, heilen ( kurieren ), operieren (s. Mützell Curt. 3, 5 [13], 12), c. corpora, Cic.: c. alqm, Cic. u.a.: regis filiam, Sen.: ipsi se curare non possunt, Sulpic. in Cic. ep.: curari non posse, Caes.: is, qui curatur, der Patient, Cels. – c. reduviam, Cic.: ulcus, Cels. u. Sen.: vulnus, Liv.: morbum, febrem, Cels.: curari se pati, Cic.: obligari curarique se pati, Suet.: qui ferrum medici prius quam curetur (operiert wird) aspexit, Cels.: c. alqm od. se diligenter, Cic.: alqm graviter aegrum c. diligentissime, Ter. u. Cic.: alqm magna cum cura, Plaut.: c. alqm leniter, Cic.: curari aegre, aliter, celeriter, commodissime, facile, difficilius, difficillime (v. Übeln), Cels.: curari recte, perperam (v. Pers.), Cels.: curari se fortiter pati (v. Pers.), Liv.: ictus parum bene curatus, Cels.: adulescentes gravius aegrotant, tristius curantur, Cic.: curari arbitrio suo (v. Pers.), Curt.: curari neque manu (durch chirurgische Hilfe) neque medicamentis posse (v. einem Übel), Cels.: curari scalpello, ferro, mit dem Messer operiert werden (von Pers.), Cels.: vinolentis quibusdam medicaminibus solere curari (v. Pers.), Cic.: frigidis (mit kalten Umschlägen) curari se pati (v. Pers.), Suet.: c. morbos victu (durch Diät), Cels.: c. morbos remediis, Cels.: c. graviores morbos asperis remediis, Curt.: c. oculos sanguinis detractione, oculos vino, Cels.: c.
    ————
    alcis valetudinem, Apul.: c. vulnus suturā, Cels. – absol., c.tuto, celeriter, iucunde (v. einem Arzte), Cels.: tertiam esse medicinae partem, quae manu (durch Manualhilfe) curet, Cels.: medicus, qui curandi finem fecerit, Quint. – Partiz. subst., cūrāns, antis, m., der Behandelnde = der Arzt, zB. plurimi sub alterutro curantis errore moriuntur, Cels. 3, 8. – d) jmdm. seine Achtung und Verehrung an den Tag legen, jmd. ehren, verehren, jmdm. huldigen, den Hof machen (griech. θεραπεύειν), c. delicatos, Spart. Hadr. 4, 5: curatur a multis, timetur a pluribus, Plin. ep. 1, 5, 15. – eum ultra Romanorum ac mortalium etiam morem curabant exornatis aedibus per aulaea et signa scaenisque ad ostentationem histrionum fabricatis, Sall. hist. fr. 2, 23, 2 (2, 29, 2).
    2) die Herrichtung von etwas besorgen, etw. herrichten, herrichten lassen, a) als t.t. der Wirtschaftsspr.: c. cibum (v. Koch), Varro LL.: c. cenam, obsonium (v. Hausherrn), Plaut.: cenulam omnibus, Gell.: ludis Martialibus c. triclinium sacerdotum (vom Anordner), Suet. – absol., wie unser schaffen, curate istic vos, Plaut.: bene curasti, Ter. – b) als publiz. t.t., IIII vir viarum curandarum, des Wegebaues, Corp. inscr. Lat. 5, 1874. – c) als t.t. der Religionsspr., sacra (griech. θεραπεύειν τὰ ἱερά), Cic.: non rite id sacrum, Liv.: sacra Cereris per Graecas semper curata sunt sacerdotes, Cic. – c. prodigia, nach den gesetzli-
    ————
    chen Vorschriften (durch Anordnung von Hühnopfern usw.), Liv. 1, 20, 7. – d) wie κηδεύειν = eine Leiche (deren Waschung, Einbalsamierung, Bestattung) besorgen, funus, Ter.: corpus exanimum, Curt.: corpus Alexandri suo more (von den Chaldäern), Curt.: cadaver, Suet. Vgl. Ruhnken Ter. Andr. 1, 1, 83.
    3) die Herbeischaffung von etw. besorgen, a) etw. durch Kauf besorgen, signa, quae nobis curasti, ea sunt ad Caietam exposita. Te multum amamus, quod ea abs te diligenter parvoque curata sunt, Cic. ad Att. 1, 3, 2. – b) eine Geldsumme besorgen, ( herbei) schaffen, auszahlen, auszahlen lassen, iube sodes nummos curari, Cic.: Minucium XII sola (nur 12000 Sesterze) curasse scripsi ad te antea; quod superest, velim videas, ut curetur, Cic. – m. Dat. (wem?), Oviae C. Lollii curanda sunt HS C (100000 Sesterze), Cic.: redemptori tuo dimidium pecuniae curavit, Cic.: me, cui iussisset, curaturum, ich würde auf seine Anweisung Zahlung leisten lassen, Cic.: cum aeris alieni aliquantum esset relictum, quibus nominibus (für welche Schuldposten) pecuniam Romae curari oporteret, auctionem se in Gallia facturum esse proscribit earum rerum, quae ipsius erant privatae, Cic. – m. nomine u. Genet., erat enim curata nobis pecunia Valerii mancipis nomine, Cic. – m. pro u. Abl., L. Cincio HS CCI CCI CCC pro signis
    ————
    Megaricis curavi, Cic.: ut pro eo frumento pecunia Romae legatis eorum curaretur, Liv.
    4) die Verwaltung, Leitung von etwas besorgen, a) übh.: res rationesque eri, Plaut. Pseud. 626 sq.: c. pensa ac domos (vgl. κομίζειν δῶμα, Hom.), v. den Hausfrauen, Mela 1. § 57. – dah. poet., c. alqm, jmd. besorgen = abgeben, machen, pastorem ad baculum possum curare, Prop. 4, 2, 39. – b) als publiz. u. milit. t. t., einen Zivil- od. Militärposten verwalten, leiten, befehligen (kommandieren; vgl. Heräus Tac. hist. 2, 24, 11), res Romae, Liv.: Asiam, Achaiam, Tac.: bellum maritimum, Liv.: superioris Germaniae legiones, Tac. – absol. = die Leitung haben, befehligen (kommandieren), operieren, c. Romae, Tac.: c. in ea parte, in postremo, Sall.: apud dextumos, Sall.: comitate quādam curandi provinciam tenuit, Tac.: ubi quisque legatus aut tribunus curabat, Sall. Vgl. übh. die Auslgg. zu Sall. Cat. 59, 3. – Archaist. Coni. Perf. curassis, Plaut. most. 526 u.a.: curassint, Plaut. Poen. prol. 27. – Paragog. Infin. Praes. Pass. curarier, Plaut. capt. 737 u. Poen. prol. 80. Hor. ep. 2, 2, 151. Ser. Samm. 98. – arch. Nbf. a) couro, wov. couraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 1419. – b) coero, wov. coeret, Cic. de legg. 3, 10: coeravit, Corp. inscr. Lat. 1, 600. 604 u. 605: coeraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 570 u. 8, 68: coerare, Corp. inscr. Lat. 3, 2. p. 1187: coerari, coerandi, Cic. de legg. 3, 10. – c) coiro, wov.
    ————
    coiravit, Corp. inscr. Lat. 1, 801 u. 1166: coiraverunt, Corp. inscr. Lat. 1, 565 u. 1116: coiravere, Corp. inscr. Lat. 1, 566 u. 567, synk. coirarunt, Corp. inscr. Lat. 1, 1478. – d) coro, wov. coraveront, Corp. inscr. Lat. 1, 73.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > curo

  • 14 moror

    [st1]1 [-] mŏror, āri, ātus sum: a - intr. - s'attarder, agir avec lenteur, tarder à; s’arrêter, séjourner, demeurer, rester.    - eamus ergo ad cenam: quid stas? Thr. ubi vis: non moror, Ter. Eun. 3, 2, 6: eh bien, allons dîner: qu'attends-tu? Thr. quand tu voudras; je ne te retiens pas.    - quid multis moror? Ter. And. 1, 1, 87: pourquoi tarder à parler davantage? (= abrégeons).    - ne multis morer, Cic. Verr. 2, 4: bref!    - Brundisii moratus es, Cic. Fam. 15: tu as fait une halte à Brindes.    - haud multa moratus, Virg. En. 3: sans tarder, aussitôt.    - nec plura moratus, Virg. En. 5: sans tarder, aussitôt.    - rosa quo locorum Sera moretur, Hor.: où se trouve encore la rose tardive.    - Corycia semper qui puppe moraris, Juv. 14: toi qui restes toujours sur un navire corycien.    - ab omnibus sciscitor qui ex ista regione veniunt quid agas, ubi et cum quibus moreris, Sen. Ep. 32: à tous ceux qui viennent de ta région, je demande ce que tu fais, où et avec qui tu demeures.    - nec morati sunt quin decurrerent ad castra, Liv. 40, 31, 8: et ils ne tardèrent pas à fondre sur le camp.    - morati, ōrum, m. Liv.: les soldats laissés en arrière.    - ad sexcentos moratorum in citeriore ripā cepit, Liv.: il fit prisonniers environ six cents hommes, qui étaient restés sur l'autre bord.    - ad duo milia aut moratorum aut palantium per agros, Liv. 24: environ deux mille hommes, restés en arrière ou qui erraient dans les campagnes. b - tr. - retarder, retenir, empêcher, différer, s'opposer à.    - praemittit equites, qui primum impetum sustineant ac morentur, Caes. B. C. 2, 26: il envoya au-devant la cavalerie pour soutenir le premier choc et ralentir (l'attaque).    - morari ab itinere hostem, Liv. 23, 28, 9: retarder l'ennemi dans sa marche.    - argentum non morabor quin feras, Plaut. As.: je ne t'empêche pas d'emmener tout de suite l'argent.    - tribunos appellavit et, nullo morante arreptus a viatore, Liv. 3: il en appela aux tribuns et, personne n'intervenant, il fut arrêté par l'huissier.    - nihil morari aliquem: ne pas retenir qqn, le laisser partir.    - nihil amplius vos moramur, Capitol.: nous ne vous retenons plus (formule par laquelle le président congédiait l'assemblée).    - C. Sempronium nihil moror, Liv. 4: je ne retiens plus C. Sempronius ( = je retire mon accusation contre C. Sempronius). c - tr. - avec une négation ne pas s'opposer (à une chose), pas être attaché (à une chose), ne pas y tenir, ne pas s'en soucier (non moror, nihil moror...).    - aliquid nihil morari (aliquid non morari): ne pas être attaché à qqch, ne pas se soucier de qqch, ne pas faire cas de qqch.    - vina nihil moror illius orae, Hor. Ep. 1, 15, 16: je n'estime pas les vins de ce canton.    - nec dona moror, Virg. En. 5: et je n'attends pas de récompenses.    - nil ego istos moror faeceos mores, Plaut. Trin. 2: je n'ai aucun goût pour ces moeurs ignobles.    - nihil moror barbarico ritu esse, Plaut.: je ne me soucie pas de la nourriture des barbares.    - nihil moror mihi istius modi clientes, Plaut.: je ne me soucie pas des clients de cette espèce.    - i quo properabas, nihil moror, Plaut.: va où tu courais, je m'y oppose pas (= cela m'est égal).    - nihil moror eos salvos esse, Cic. Phil. 13: il m'est bien égal qu'ils aient la vie sauve.    - nil moror eum tibi esse amicum, Plaut. Trin. 2: il m'est bien égal que tu l'aies pour ami.    - nihil ego moror quominus decemviratu abeam, Liv. 3: ce n'est pas moi qui mettrai du retard à quitter le décemvirat. d - tr. - retenir l'attention de, intéresser, captiver, charmer.    - morari populum, Hor.: intéresser le peuple.    - morari oculos auresque, Hor.: charmer les yeux et les oreilles. [st1]2 [-] mōror, āri: Plaut. Suet. être fou, extravaguer, déraisonner.    - cf. grec. μωρός: sot, fou, insensé.
    * * *
    [st1]1 [-] mŏror, āri, ātus sum: a - intr. - s'attarder, agir avec lenteur, tarder à; s’arrêter, séjourner, demeurer, rester.    - eamus ergo ad cenam: quid stas? Thr. ubi vis: non moror, Ter. Eun. 3, 2, 6: eh bien, allons dîner: qu'attends-tu? Thr. quand tu voudras; je ne te retiens pas.    - quid multis moror? Ter. And. 1, 1, 87: pourquoi tarder à parler davantage? (= abrégeons).    - ne multis morer, Cic. Verr. 2, 4: bref!    - Brundisii moratus es, Cic. Fam. 15: tu as fait une halte à Brindes.    - haud multa moratus, Virg. En. 3: sans tarder, aussitôt.    - nec plura moratus, Virg. En. 5: sans tarder, aussitôt.    - rosa quo locorum Sera moretur, Hor.: où se trouve encore la rose tardive.    - Corycia semper qui puppe moraris, Juv. 14: toi qui restes toujours sur un navire corycien.    - ab omnibus sciscitor qui ex ista regione veniunt quid agas, ubi et cum quibus moreris, Sen. Ep. 32: à tous ceux qui viennent de ta région, je demande ce que tu fais, où et avec qui tu demeures.    - nec morati sunt quin decurrerent ad castra, Liv. 40, 31, 8: et ils ne tardèrent pas à fondre sur le camp.    - morati, ōrum, m. Liv.: les soldats laissés en arrière.    - ad sexcentos moratorum in citeriore ripā cepit, Liv.: il fit prisonniers environ six cents hommes, qui étaient restés sur l'autre bord.    - ad duo milia aut moratorum aut palantium per agros, Liv. 24: environ deux mille hommes, restés en arrière ou qui erraient dans les campagnes. b - tr. - retarder, retenir, empêcher, différer, s'opposer à.    - praemittit equites, qui primum impetum sustineant ac morentur, Caes. B. C. 2, 26: il envoya au-devant la cavalerie pour soutenir le premier choc et ralentir (l'attaque).    - morari ab itinere hostem, Liv. 23, 28, 9: retarder l'ennemi dans sa marche.    - argentum non morabor quin feras, Plaut. As.: je ne t'empêche pas d'emmener tout de suite l'argent.    - tribunos appellavit et, nullo morante arreptus a viatore, Liv. 3: il en appela aux tribuns et, personne n'intervenant, il fut arrêté par l'huissier.    - nihil morari aliquem: ne pas retenir qqn, le laisser partir.    - nihil amplius vos moramur, Capitol.: nous ne vous retenons plus (formule par laquelle le président congédiait l'assemblée).    - C. Sempronium nihil moror, Liv. 4: je ne retiens plus C. Sempronius ( = je retire mon accusation contre C. Sempronius). c - tr. - avec une négation ne pas s'opposer (à une chose), pas être attaché (à une chose), ne pas y tenir, ne pas s'en soucier (non moror, nihil moror...).    - aliquid nihil morari (aliquid non morari): ne pas être attaché à qqch, ne pas se soucier de qqch, ne pas faire cas de qqch.    - vina nihil moror illius orae, Hor. Ep. 1, 15, 16: je n'estime pas les vins de ce canton.    - nec dona moror, Virg. En. 5: et je n'attends pas de récompenses.    - nil ego istos moror faeceos mores, Plaut. Trin. 2: je n'ai aucun goût pour ces moeurs ignobles.    - nihil moror barbarico ritu esse, Plaut.: je ne me soucie pas de la nourriture des barbares.    - nihil moror mihi istius modi clientes, Plaut.: je ne me soucie pas des clients de cette espèce.    - i quo properabas, nihil moror, Plaut.: va où tu courais, je m'y oppose pas (= cela m'est égal).    - nihil moror eos salvos esse, Cic. Phil. 13: il m'est bien égal qu'ils aient la vie sauve.    - nil moror eum tibi esse amicum, Plaut. Trin. 2: il m'est bien égal que tu l'aies pour ami.    - nihil ego moror quominus decemviratu abeam, Liv. 3: ce n'est pas moi qui mettrai du retard à quitter le décemvirat. d - tr. - retenir l'attention de, intéresser, captiver, charmer.    - morari populum, Hor.: intéresser le peuple.    - morari oculos auresque, Hor.: charmer les yeux et les oreilles. [st1]2 [-] mōror, āri: Plaut. Suet. être fou, extravaguer, déraisonner.    - cf. grec. μωρός: sot, fou, insensé.
    * * *
        Moror, moraris, moratus sum, morari. Quintil. Retarder, Detenir, Amuser de parolles, Faire muser.
    \
        Gladium educere conantis dextram moratur manum. Caesar. Retient et arreste.
    \
        Egomet conuiuas moror. Terent. Je fay trop attendre ceulx que j'ay invité.
    \
        Longius morari in loco aliquo. Propert. Demeurer long temps.
    \
        Morari emori. Catull. Tarder de mourir.
    \
        Carmina morantur oculos alicuius, auresque. Horat. Retiennent.
    \
        Eamus intro. PH. non moror. Plaut. Il ne tient pas à moy que nous n'allions.
    \
        - ne affinem morer, Quin vt accersat me, meam, etc. Plaut. Que je ne le retarde, ou Que je ne le face trop attendre.
    \
        Ac ne pluribus moremur in re confessa, in regione Italiae octaua, etc. Plin. Que ne nous arrestions en, etc.
    \
        Diutius morari aut expectare praesidium, non necesse habui. Lentulus. Attendre.
    \
        Morari. Brutus ad Ciceronem. Demourer et s'arrester en quelque lieu.
    \
        Morari apud aliquem. Pomponius. Demeurer, Habiter.
    \
        Clamores, imperia, purpuram nihil moror. Plau. Je n'ay que faire, Il ne me chault, Je ne fay compte de, etc.
    \
        Mihi negauit eius operam se morarier. Plaut. Elle m'a dict qu'elle n'avoit que faire de son aide.
    \
        Nihil ne ego quidem moror quominus Decemuiratu abeam. Liu. Je n'empesche point, Je ne suis point delayant, Je ne refuse point.
    \
        Morari solutionem. Paulus. Differer, ou Delayer de payer.
    \
        Morandi, morando, morandum, Gerundium. Virgil. - ipsumque morando Sustinuit. En la retenant.

    Dictionarium latinogallicum > moror

  • 15 refero

    re-fero, rettulī, relātum, ferre, I) zurücktragen, zurückbringen, zurückschaffen, oft m. rursus (rursum), retro, iterum verb., 1) wieder an Ort und Stelle: a) übh. zurücktragen, tragend zurückbringen, tegulas, Liv.: candelabrum, Cic.: arma, aus dem Kriege, Plaut., aus der Mitte der Feinde, Ov.: pallam domum, Plaut.: anulum ad alqm, Plaut.: pecunias in templum, Caes.: aquilam a moriente signifero traditam suis umeris in castra, Flor.: corpus patris familiae in monumentum (Grab), Petron.: rursus enses vaginae, wieder in die Sch. stecken, Sil. – persönl. Obj., lecticae impositum ref. domum, Suet.: alqm in Palatium, Suet. – collapsa membra thalamo, Verg. – so bes. Verwundete aus dem Kampfe zurücktragen, corpora sua, Tac.: umero saucium in armis, Flor.: alqm in castra, Liv.: impositum scuto Pallantem, Verg. – b) Geliehenes, Geraubtes zurückerstatten, wieder zustellen, wiedergeben, wieder erstatten, scyphos, Plaut.: alci argentum, Plaut.: pannum, Hor.: pateram, Cic.: pretium suum (domino), Suet.: v. Boden, ibi caespite terra fecundo dominici seminis puritate centeno fructu refert, trägt hundertfältig, Hieron. epist. 15, 1. – bildl., ad equestrem ordinem iudicia, Cic. Verr. 3, 223. – c) wieder von sich geben, zurückgeben, α) wieder ausspeien, cum sanguine mixta vina, Verg. Aen. 9, 350. – β) wieder von sich zurücktönen-, zu rückschallen (widerhallen) lassen, im Passiv = wieder zurücktönen, zurückschallen, widerhallen, quod (tectum) resonando mutum flebiles voces refert, Acc. tr. bei Cic. Tusc. 2, 33: voces refert (spricht nach) iteratque quod audit (v. der Fama), Ov.: ex tortuosis locis et inclusis soni referuntur ampliores, Cic.: theatri natura ita resonans, ut usque Romam signilicationes vocesque referantur, Cic. – d) wohin zurücktragen = zurückkehren lassen, α) v. der Rückkehr: sed nescio quomodo οικος φίλος (behaglich lebt man doch nur zu Haus): itaqua me referunt pedes in Tusculanum, ziehen mich meine Füße nach dem T. wieder hin, zuckt mir's in den Füßen, auf mein T. zurückzuwandern, Cic. ad Att. 15, 16. litt. b.: unde aliquoties in altum provectum cum venti adversi rettulissent (zurückverschlagen hatten), Liv. fr. 50 (bei Sen. suas. 6, 17). – bes. ref. pedem od. ref. se od. Passiv referri medial, sich zurückwenden, sich zurückbegeben, sich wieder begeben, zurückkehren, zurückziehen, heimkehren, pedem retro, pedem ad alqm, Plaut.: pedes dextros, glücklich zurückkehren, Petron.: vestigia retro, Verg.: u. bildl., spes retro refertur, Verg. – se de Britannis ovantem, Tac.: se ab Argis, Verg.: se e pastu (v. Tieren), Verg.: se iterum Romam, Cic.: se domum ad porci catinum, Hor.: se ad urbem, Verg.: cubiculo (Dat.) te refer, Apul.: u. v. Lebl., causam affert, cur se sol referat (umkehre) nec longius progrediatur, Cic.: u. (im Bilde) ut eo, unde egressa est, se referat oratio, Cic. – u. classem relatam nuntio, sei zurückgekehrt, wieder gelandet, Verg. Aen. 1, 390. – übtr., αα) eine Zeit zurückkehren lassen, zurückführen, zurückbringen, o mihi praeteritos referat si Iuppiter annos! Verg.: nec Coae tibi referunt purpurae tempora, quae etc., Hor.: dies siccos (v. der Sonne), Hor.: festas luces (v. neuen Jahrhundert), Hor.: hiems cecĭdit (ist verschwunden), referent illam sui menses, Sen. ep. 36, 11. – ββ) Blicke, Geist, Tätigkeit auf einen Ggstd. zurückwenden, wieder hinwenden, wieder hinrichten, oculos animumque ad alqm, Cic.: animum ad studia, Cic.: animum ad veritatem (Wirklichkeit, das wirkliche Leben), Cic.: se a scientiae delectatione ad efficiendi utilitatem, Cic.: se ad philosophiam, Cic. – γγ) in einen Zustand zurückwenden, animum ad firmitudinem, dem Geiste wieder eine feste Haltung geben, Tac.: multa in melius, wieder zum Besseren wenden (v. der Zeit), Verg.: consilia in melius, die bösen Gedanken (böse Gesinnung) wieder in günstige umändern (von der Juno), Verg. – δδ) als gerichtl. t. t., wieder vor Gericht bringen, rem iudicatam, Cic. de domo 78. – εε) einen Ggstd. auf etw. zurückführen, nach etw. bemessen, richten, beurteilen, auf etw. beziehen, einer Sache zuschreiben, omnia ad voluptatem, Cic.: omnia consilia atque facta ad dignitatem et ad virtutem, Ehre und T. zum Prinzip alles Denkens und Handelns machen, Cic.: alienos mores ad suos, Nep.: cuncta ad rem publicam referri, richte sich nach dem Staate, Tac. ann. 2, 33. – quidquid ubique magnificum est, in claritatem Herculis ref., auf den weltberühmten H. zurückführen, Tac. – cuius adversa pravitati ipsius, prospera ad fortunam referebat (schrieb zu), Tac. ann. 14, 38 extr.: Romanae rei publicae clades in religionem nostram, Augustin. de civ. dei 1, 36. – tuum est, quid mihi nunc animi sit, ad te ipsum referre, wie mir jetzt zumute ist, von dir selbst abzunehmen, Cic. Dei. 7: quisquis ad se rettulerit (richte doch jeder an sich selbst die Frage), quotiens ipse in suspicionem falsam incĭderit, Sen. de ira 2, 28, 6: quo referentes, worauf bezugnehmend, uns stützend, Lucr. 1, 424; vgl. 1, 699. – absol., referens ad fructum, wer Rücksicht nimmt auf usw., Varro r. r. 1, 40, 6. – β) v. Rückzuge = zurückziehen, castra, zurückverlegen, Liv.: u. so ad Tyneta rursus castra, Liv. – bes. ref. pedem oder vestigia oder gradum (gradus) u. refl. se ref. u. Passiv referri medial = sich zurückziehen, eine rückgängige Bewegung machen, zurückweichen, ref. pedem, Ov. u. Curt.: pedem retro, Phaedr.: vestigia retro Verg.: u. (im Bilde) vestigia in decimum annum, sich verziehen, sich verzögern (v. einem Siege), Verg.: gradus, Ov. – bes. als milit. t. t. (Ggstz. insistere), paulatim cedere ac pedem referre, Caes.: pedem ref. et loco excedere, Caes.: tum primum referri pedem atque inclinari rem in fugam apparuit, Liv.: r. gradum, Liv.: u. se huc, se in castra, Caes.: a prima acie ad triarios sensim referri, Liv.: penitus datis referri habenis, Verg. – γ) als naut. t. t., zurückführen, zurückverschlagen, aestus alqm in portum refert, Plaut.: auster adversus maximo flatu me ad tribules tuos Regium rettulit, Cic.: auster alqm in Italiam refert, Cic.: ut naves eodem, unde erant profectae, referrentur, Caes.

    2) v. einem Orte als Fund, Errungenschaft, Geschenk, Siegesbeute usw. zurückbringen, mit zurücknehmen, davontragen, a) übh.: tabulas repertas ad Caesarem, Caes.: pro re certa falsam spem domum, Cic.: in domum non repulsam solum, sed ignominiam et calamitatem, Cic.: qui ad convivium magnum invitantur, apophoreta secum referre consueverunt, Ambros. exhort. virg. 1. – bes. als milit. t. t., opima spolia, Liv.: signa militaria sex, Caes.: signa militaria ex proelio ad Caesarem CLXXX et aquilas VIIII, Caes.: victoriam potius ex Volscis quam pacem infidam, Liv.: non incruentam victoriam, Liv.: victoriam, Frontin.: gloriosam victoriam et speciosa spolia, Val. Max.: serum veteremque triumphum, Ov.: navalem triumphum ex Poenis, Val. Max.: regi aut victoriam de Romanis aut aequas pacis condiciones, Iustin.: hoc proelio servati civis decus, Tac. – b) mündlich mit zurückbringen, mit zurücknehmen, zurückmelden, als Rückmeldung hinterbringen, alcis orationem domum, Caes.: hanc legationem (Erfolg der Gesandtschaft) Romam, Liv.: trepidum nuntium, Iustin.: responsum, responsa, Cic.: atrox od. triste responsum, Liv.: mandata alci od. ad alqm, Caes.: responsa ad alqm, Caes.: rumores Africanos excipere et celeriter ad alqm referre, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., imminere Volscum bellum, Liv.: m. folg. indir. Fragesatz, equites expeditos mittendos (esse), qui referant, quae fortuna consulum atque exercituum sit, Liv.

    3) gegen etw. als Entgelt zurückbringen, zurückerstatten, dagegenbringen, wiedergeben, erwidern, vergelten, a) übh.: par pari, Gleiches mit Gleichem vergelten, Ter.: carmen carmini, mit einem Gedichte auf ein Gedicht antworten, Aur. Vict.: vicem, Ov.: alci plurimam salutem, Cic. – b) mündlich erwidern, entgegnen, versetzen, alcis defensioni, Cic.: ego tibi refero m. folg. direkter Rede, Cic.: u. so et referret aliquis, Cic.: Anna refert, Verg.: tandem pauca refert, Verg.: cum talia rettulit hospes, Ov.

    4) rückwärts-, nach hinten bringen, a) Körperteile zurückbewegen, zurückwenden, zurückziehen, ad nomen (bei Nennung des N.) caput, Ov.: in alqm ora, oculos, Verg.: oculos ad terram identidem, Cic.: os in se (in sich), Ov.: manus, Ov.: parvulas manus ad ora, Petr. poët.: manus ad capulum, an der Seite an den D. legen, Tac. u. Petron.: digitos ad se, Quint.: digitos saepe ad frontem, Ov. – b) eine Örtl. od. eine Zeit zurückverlegen, α) eine Örtl.: fines benignitatis introrsus ref., die Gr. der W. beengen, Sen. de ben. 1, 15, 2: Seleucia... ab mari relata, entlegen, Plin. 5, 93. – β) eine Zeit (Ggstz. proferre), diem, Ulp. dig. 4, 8, 33: diem prodictam, Fest. 289 (a), 21.

    5) wiederholend zurückbringen, zurückführen, wiederholen, erneuern, wiederherstellen, a) übh. (zuw. verb. referre ac renovare, repetere ac referre): fabulam iterum, noch einmal auf die Bühne bringen, wiederholen, Ter.: consuetudinem antiquam, Suet.; vgl. haec maiorum consuetudo longo intervallo repetita ac relata, Cic.: ref. antiquum morem, ut etc., Suet. (u. so relatus olim inconditae vitae mos, ut etc., Sall. fr.): hunc morem cursus, Verg.: eandem totius caeli descriptionem, Cic.: eas artes, Tac.: mysteria, Cic.: quasdam caerimonias ex magno intervallo, Liv.: idem responsum, Liv. – b) der Beschaffenheit, dem Wesen nach zurückführen, wiedergeben, abspiegeln, das Ebenbild sein von etw. od. jmd., maiorum vultus vocesque comasque, Lucr.: mores, os vultumque patris, Plin. ep.: alqm ore, Verg.: alqm sermone vultuque, Tac.: nomine avum, animo manibusque parentes, Verg.: matrem reddit ac refert nobis, Plin. ep.

    II) von sich weggebend darbringen, 1) für jmd. Bestimmtes, jmdm. Gebührendes überbringen, ab liefern, überliefern, frumentum omne ad se referri iubet, Caes.: als publiz. t. t., hanc ex fenore pecuniam populo, ans Volk, an die Staatskasse, Cic.: pecuniam in aerarium, in publicum, Liv. (s. Drak. Liv. 37, 57, 12): u. so mille et ducenta talenta in publicum, Nep.: pecuniam venditorum ad fiscum, Eutr.: rationes ad aerarium, Cic.: u. so bl. rationes, Cic. ep. 5, 20, 1 sqq.: ad Caesarem publicas cum fide rationes, Caes.: senatus consulta falsa (sc. in aerarium), Cic. ep. 12, 1, 1 (vgl. aerarium unter aerarius, Bd. 1. S. 197).So nun bes.: a) abtragen, entrichten, octonos referentes Idibus aeris, jeder seine acht As Schulgeld, Hor. sat. 1, 6, 75: bes. ref. gratiam s. grātia, no. I, B, 2, Band 1. S. 2965. – b) als Opfer, Weihgeschenk darbringen, weihen, variis tumulo sollemnia Iudis, Verg.: lauream Capitolino Iovi, Suet.: opima de eo spolia Iovi Feretrio, Val. Max. – c) jmdm. zuwenden, übertragen, consulatum ad patrem suum, Cic. de fin. 2, 62. – d) durch Rede od. Schrift überbringen, überliefern, berichten, angeben, melden, mitteilen, certorum hominum sermones ad alqm, Cic.: capitum numerum ad alqm milium LIII, Caes.: nihil ad eum, ut solebat, referre coepit, teilte ihm nun nichts mehr mit, Iustin.: ad se explorata, Liv.: haec mandata Caesari, Caes.: ref. in epistulis haec Bruti verba, Quint.: paternos maiores suos a Cyro Darioque, Iustin.: hanc cladem, Lampr. – alqm in deorum numero, unter den G. aufführen, Cic. de nat. deor. 1, 29. – se ex ea civitate oriundum, Iustin. – de quibus referam, de quo rettuli, Suet.: cuius de virtutibus maxime dilucide Q. Hortensius in annalibus suis rettulit, Vell. – mit folg. Acc. u. Infin., referunt Suebos ad extremos fines se recepisse, Caes.: scribe, quaeso, quid referat Celer egisse Caesarem cum candidatis, Cic.: haec eum dixisse refert, Suet.: consuli referunt excessum (esse) urbe, Liv.: quem ovasse de Britannis rettuli, Tac. – absol., refero ad Scaptium, Cic.: ut M. Brutus refert, Suet. – impers., in quo saepe aliter est dictum, aliter ad nos relatum, Cic.: im Supin. incredibilia relatu, Sen. nat. quaest. 7, 16, 1. – e) vor jmd. zur Beurteilung, zur Beschlußnahme bringen, jmdm. etw. vorlegen, vortragen, eine Anfrage oder einen Antrag stellen, consultationem ad amicos, Iustin.: omnia ad oracula, Nep.: ad Apollinem semper publice de maioribus rebus, Cic.: ad C. Aquilium (als Rechtsgelehrten), Cic. – ad consilium (Kriegsrat) de alqo, Nep.: de signo Concordiae dedicando ad pontificum collegium, Cic. – id ad populum, Cic. Clu. 137 (vgl. dazu Classen S. 196).m. folg. Fragesatz, referre se, quid etc., Liv. 34, 24, 6: refero ad vos, utrum... an etc., Liv. 34, 22, 10. – bes. referre ad senatum u. im Zshg. bl. referre, etwas vor den Senat bringen, an den Senat eine Anfrage, einen Antrag stellen, rem od. rem ex integro ad senatum, Sall. u. Liv.: ad senatum de legibus abrogandis, Cic.: refer ad senatum, Cic. – de ea re postulant ut referatur, Sall.: referre de legatis ad Cn. Marcium coëgit, Liv.: abnuentibus consulibus ea de re relatum, Tac.: consul convocato senatu refert, quid de his fieri placeat, Sall.: rettulit, quid de nexis fieri placeret, Liv.: petendum a consulibus, ut referrent, an etc., Plin. ep. 6, 5, 2: nemo refert, quod Italia externae opis indiget, niemand berührt in seinem Antrage die Tatsache, daß usw., Tac. ann. 3, 54. – 2) etw. eintragen, aufnehmen, einschreiben, vormerken, buchen, iudicium in tabulas publicas, Cic.: r. in tabulas, nomen in tabulas, in codicem, Cic.: r. in censum (in die Zensuslisten), Liv.: r. in album, Cic. u. Liv.: alqd in commentarium, in libellum, Cic.: alqd in annales, Capit.: r. epistulas in volumina, aufnehmen, Cic.: orationem in Origines, Cic.: alqm ex quaestura in iudices, Liv.: alqm in deos od. inter divos, Suet. u. Eutr.: alqm in reos, Cic. u. Auct. b. Alex.: alqm in proscriptos, Cic., od. inter proscriptos, Suet. – bes. ins Rechnungsbuch eintragen, buchen, verrechnen, acceptas pecunias, Auct. b. Alex.: pecuniam multae nomine, Auct. b. Afr.: pecuniam operi publico, unter der Rubrik »für ein öffentliches Gebäude« eintragen, verrechnen, Cic.: illam pecuniam nominatim Flacco datam, als namentlich dem Fl. ausgezahlt verrechnen, Cic.: alqd in acceptum referre u. alqd (alci) acceptum referre, s. ac-cipiono. I, A, a, α (Bd. 1. S. 61).übtr., r. alqm (alqd) in m. Akk., jmd. (etw.) worunter rechnen, zählen, alqm in oratorum numerum, Cic.: alqm in numerum deorum, Suet.: terram et caelum in deos, Cic. – eodem Q. Caepionem referre, in dieselbe Gattung bringen, Cic. Brut. 223.

    / Perf. rettuli, nicht retuli, s. Elendt zu Cic. de or. 2, 100 not. cr., auch in Inschriften, zB. Corp. inscr. Lat. 9, 2628 u. 10, 1786. lin. 14/15. – Partiz. rellatus, Corp. inscr. Lat. 1, 200, 81. Ter. Phorm. prol. 21. – Partiz. Fut. Pass. arch. auch referundus, Corp. inscr. Lat. 1, 203, 7; 1, 206, 14 u. ö. Plaut. Pers. 428. Sall. Cat. 50, 4.

    lateinisch-deutsches > refero

  • 16 refero

    re-fero, rettulī, relātum, ferre, I) zurücktragen, zurückbringen, zurückschaffen, oft m. rursus (rursum), retro, iterum verb., 1) wieder an Ort und Stelle: a) übh. zurücktragen, tragend zurückbringen, tegulas, Liv.: candelabrum, Cic.: arma, aus dem Kriege, Plaut., aus der Mitte der Feinde, Ov.: pallam domum, Plaut.: anulum ad alqm, Plaut.: pecunias in templum, Caes.: aquilam a moriente signifero traditam suis umeris in castra, Flor.: corpus patris familiae in monumentum (Grab), Petron.: rursus enses vaginae, wieder in die Sch. stecken, Sil. – persönl. Obj., lecticae impositum ref. domum, Suet.: alqm in Palatium, Suet. – collapsa membra thalamo, Verg. – so bes. Verwundete aus dem Kampfe zurücktragen, corpora sua, Tac.: umero saucium in armis, Flor.: alqm in castra, Liv.: impositum scuto Pallantem, Verg. – b) Geliehenes, Geraubtes zurückerstatten, wieder zustellen, wiedergeben, wieder erstatten, scyphos, Plaut.: alci argentum, Plaut.: pannum, Hor.: pateram, Cic.: pretium suum (domino), Suet.: v. Boden, ibi caespite terra fecundo dominici seminis puritate centeno fructu refert, trägt hundertfältig, Hieron. epist. 15, 1. – bildl., ad equestrem ordinem iudicia, Cic. Verr. 3, 223. – c) wieder von sich geben, zurückgeben, α) wieder ausspeien, cum sanguine mixta vina, Verg. Aen. 9, 350. – β) wieder von sich zurücktönen-, zu-
    ————
    rückschallen (widerhallen) lassen, im Passiv = wieder zurücktönen, zurückschallen, widerhallen, quod (tectum) resonando mutum flebiles voces refert, Acc. tr. bei Cic. Tusc. 2, 33: voces refert (spricht nach) iteratque quod audit (v. der Fama), Ov.: ex tortuosis locis et inclusis soni referuntur ampliores, Cic.: theatri natura ita resonans, ut usque Romam signilicationes vocesque referantur, Cic. – d) wohin zurücktragen = zurückkehren lassen, α) v. der Rückkehr: sed nescio quomodo οικος φίλος (behaglich lebt man doch nur zu Haus): itaqua me referunt pedes in Tusculanum, ziehen mich meine Füße nach dem T. wieder hin, zuckt mir's in den Füßen, auf mein T. zurückzuwandern, Cic. ad Att. 15, 16. litt. b.: unde aliquoties in altum provectum cum venti adversi rettulissent (zurückverschlagen hatten), Liv. fr. 50 (bei Sen. suas. 6, 17). – bes. ref. pedem od. ref. se od. Passiv referri medial, sich zurückwenden, sich zurückbegeben, sich wieder begeben, zurückkehren, zurückziehen, heimkehren, pedem retro, pedem ad alqm, Plaut.: pedes dextros, glücklich zurückkehren, Petron.: vestigia retro, Verg.: u. bildl., spes retro refertur, Verg. – se de Britannis ovantem, Tac.: se ab Argis, Verg.: se e pastu (v. Tieren), Verg.: se iterum Romam, Cic.: se domum ad porci catinum, Hor.: se ad urbem, Verg.: cubiculo (Dat.) te refer, Apul.: u. v. Lebl., causam affert, cur se sol referat (umkehre) nec
    ————
    longius progrediatur, Cic.: u. (im Bilde) ut eo, unde egressa est, se referat oratio, Cic. – u. classem relatam nuntio, sei zurückgekehrt, wieder gelandet, Verg. Aen. 1, 390. – übtr., αα) eine Zeit zurückkehren lassen, zurückführen, zurückbringen, o mihi praeteritos referat si Iuppiter annos! Verg.: nec Coae tibi referunt purpurae tempora, quae etc., Hor.: dies siccos (v. der Sonne), Hor.: festas luces (v. neuen Jahrhundert), Hor.: hiems cecĭdit (ist verschwunden), referent illam sui menses, Sen. ep. 36, 11. – ββ) Blicke, Geist, Tätigkeit auf einen Ggstd. zurückwenden, wieder hinwenden, wieder hinrichten, oculos animumque ad alqm, Cic.: animum ad studia, Cic.: animum ad veritatem (Wirklichkeit, das wirkliche Leben), Cic.: se a scientiae delectatione ad efficiendi utilitatem, Cic.: se ad philosophiam, Cic. – γγ) in einen Zustand zurückwenden, animum ad firmitudinem, dem Geiste wieder eine feste Haltung geben, Tac.: multa in melius, wieder zum Besseren wenden (v. der Zeit), Verg.: consilia in melius, die bösen Gedanken (böse Gesinnung) wieder in günstige umändern (von der Juno), Verg. – δδ) als gerichtl. t. t., wieder vor Gericht bringen, rem iudicatam, Cic. de domo 78. – εε) einen Ggstd. auf etw. zurückführen, nach etw. bemessen, richten, beurteilen, auf etw. beziehen, einer Sache zuschreiben, omnia ad voluptatem, Cic.: omnia consilia atque facta ad dignitatem et ad virtu-
    ————
    tem, Ehre und T. zum Prinzip alles Denkens und Handelns machen, Cic.: alienos mores ad suos, Nep.: cuncta ad rem publicam referri, richte sich nach dem Staate, Tac. ann. 2, 33. – quidquid ubique magnificum est, in claritatem Herculis ref., auf den weltberühmten H. zurückführen, Tac. – cuius adversa pravitati ipsius, prospera ad fortunam referebat (schrieb zu), Tac. ann. 14, 38 extr.: Romanae rei publicae clades in religionem nostram, Augustin. de civ. dei 1, 36. – tuum est, quid mihi nunc animi sit, ad te ipsum referre, wie mir jetzt zumute ist, von dir selbst abzunehmen, Cic. Dei. 7: quisquis ad se rettulerit (richte doch jeder an sich selbst die Frage), quotiens ipse in suspicionem falsam incĭderit, Sen. de ira 2, 28, 6: quo referentes, worauf bezugnehmend, uns stützend, Lucr. 1, 424; vgl. 1, 699. – absol., referens ad fructum, wer Rücksicht nimmt auf usw., Varro r. r. 1, 40, 6. – β) v. Rückzuge = zurückziehen, castra, zurückverlegen, Liv.: u. so ad Tyneta rursus castra, Liv. – bes. ref. pedem oder vestigia oder gradum (gradus) u. refl. se ref. u. Passiv referri medial = sich zurückziehen, eine rückgängige Bewegung machen, zurückweichen, ref. pedem, Ov. u. Curt.: pedem retro, Phaedr.: vestigia retro Verg.: u. (im Bilde) vestigia in decimum annum, sich verziehen, sich verzögern (v. einem Siege), Verg.: gradus, Ov. – bes. als milit. t. t. (Ggstz. insistere), paulatim cedere ac pedem referre,
    ————
    Caes.: pedem ref. et loco excedere, Caes.: tum primum referri pedem atque inclinari rem in fugam apparuit, Liv.: r. gradum, Liv.: u. se huc, se in castra, Caes.: a prima acie ad triarios sensim referri, Liv.: penitus datis referri habenis, Verg. – γ) als naut. t. t., zurückführen, zurückverschlagen, aestus alqm in portum refert, Plaut.: auster adversus maximo flatu me ad tribules tuos Regium rettulit, Cic.: auster alqm in Italiam refert, Cic.: ut naves eodem, unde erant profectae, referrentur, Caes.
    2) v. einem Orte als Fund, Errungenschaft, Geschenk, Siegesbeute usw. zurückbringen, mit zurücknehmen, davontragen, a) übh.: tabulas repertas ad Caesarem, Caes.: pro re certa falsam spem domum, Cic.: in domum non repulsam solum, sed ignominiam et calamitatem, Cic.: qui ad convivium magnum invitantur, apophoreta secum referre consueverunt, Ambros. exhort. virg. 1. – bes. als milit. t. t., opima spolia, Liv.: signa militaria sex, Caes.: signa militaria ex proelio ad Caesarem CLXXX et aquilas VIIII, Caes.: victoriam potius ex Volscis quam pacem infidam, Liv.: non incruentam victoriam, Liv.: victoriam, Frontin.: gloriosam victoriam et speciosa spolia, Val. Max.: serum veteremque triumphum, Ov.: navalem triumphum ex Poenis, Val. Max.: regi aut victoriam de Romanis aut aequas pacis condiciones, Iustin.: hoc proelio servati civis decus, Tac. – b) mündlich mit
    ————
    zurückbringen, mit zurücknehmen, zurückmelden, als Rückmeldung hinterbringen, alcis orationem domum, Caes.: hanc legationem (Erfolg der Gesandtschaft) Romam, Liv.: trepidum nuntium, Iustin.: responsum, responsa, Cic.: atrox od. triste responsum, Liv.: mandata alci od. ad alqm, Caes.: responsa ad alqm, Caes.: rumores Africanos excipere et celeriter ad alqm referre, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., imminere Volscum bellum, Liv.: m. folg. indir. Fragesatz, equites expeditos mittendos (esse), qui referant, quae fortuna consulum atque exercituum sit, Liv.
    3) gegen etw. als Entgelt zurückbringen, zurückerstatten, dagegenbringen, wiedergeben, erwidern, vergelten, a) übh.: par pari, Gleiches mit Gleichem vergelten, Ter.: carmen carmini, mit einem Gedichte auf ein Gedicht antworten, Aur. Vict.: vicem, Ov.: alci plurimam salutem, Cic. – b) mündlich erwidern, entgegnen, versetzen, alcis defensioni, Cic.: ego tibi refero m. folg. direkter Rede, Cic.: u. so et referret aliquis, Cic.: Anna refert, Verg.: tandem pauca refert, Verg.: cum talia rettulit hospes, Ov.
    4) rückwärts-, nach hinten bringen, a) Körperteile zurückbewegen, zurückwenden, zurückziehen, ad nomen (bei Nennung des N.) caput, Ov.: in alqm ora, oculos, Verg.: oculos ad terram identidem, Cic.: os in se (in sich), Ov.: manus, Ov.: parvulas manus ad ora, Petr. poët.: manus ad capulum, an der Seite
    ————
    an den D. legen, Tac. u. Petron.: digitos ad se, Quint.: digitos saepe ad frontem, Ov. – b) eine Örtl. od. eine Zeit zurückverlegen, α) eine Örtl.: fines benignitatis introrsus ref., die Gr. der W. beengen, Sen. de ben. 1, 15, 2: Seleucia... ab mari relata, entlegen, Plin. 5, 93. – β) eine Zeit (Ggstz. proferre), diem, Ulp. dig. 4, 8, 33: diem prodictam, Fest. 289 (a), 21.
    5) wiederholend zurückbringen, zurückführen, wiederholen, erneuern, wiederherstellen, a) übh. (zuw. verb. referre ac renovare, repetere ac referre): fabulam iterum, noch einmal auf die Bühne bringen, wiederholen, Ter.: consuetudinem antiquam, Suet.; vgl. haec maiorum consuetudo longo intervallo repetita ac relata, Cic.: ref. antiquum morem, ut etc., Suet. (u. so relatus olim inconditae vitae mos, ut etc., Sall. fr.): hunc morem cursus, Verg.: eandem totius caeli descriptionem, Cic.: eas artes, Tac.: mysteria, Cic.: quasdam caerimonias ex magno intervallo, Liv.: idem responsum, Liv. – b) der Beschaffenheit, dem Wesen nach zurückführen, wiedergeben, abspiegeln, das Ebenbild sein von etw. od. jmd., maiorum vultus vocesque comasque, Lucr.: mores, os vultumque patris, Plin. ep.: alqm ore, Verg.: alqm sermone vultuque, Tac.: nomine avum, animo manibusque parentes, Verg.: matrem reddit ac refert nobis, Plin. ep.
    II) von sich weggebend darbringen, 1) für jmd. Bestimmtes, jmdm. Gebührendes überbringen, ab-
    ————
    liefern, überliefern, frumentum omne ad se referri iubet, Caes.: als publiz. t. t., hanc ex fenore pecuniam populo, ans Volk, an die Staatskasse, Cic.: pecuniam in aerarium, in publicum, Liv. (s. Drak. Liv. 37, 57, 12): u. so mille et ducenta talenta in publicum, Nep.: pecuniam venditorum ad fiscum, Eutr.: rationes ad aerarium, Cic.: u. so bl. rationes, Cic. ep. 5, 20, 1 sqq.: ad Caesarem publicas cum fide rationes, Caes.: senatus consulta falsa (sc. in aerarium), Cic. ep. 12, 1, 1 (vgl. aerarium unter aerarius, Bd. 1. S. 197).So nun bes.: a) abtragen, entrichten, octonos referentes Idibus aeris, jeder seine acht As Schulgeld, Hor. sat. 1, 6, 75: bes. ref. gratiam s. gratia, no. I, B, 2, Band 1. S. 2965. – b) als Opfer, Weihgeschenk darbringen, weihen, variis tumulo sollemnia Iudis, Verg.: lauream Capitolino Iovi, Suet.: opima de eo spolia Iovi Feretrio, Val. Max. – c) jmdm. zuwenden, übertragen, consulatum ad patrem suum, Cic. de fin. 2, 62. – d) durch Rede od. Schrift überbringen, überliefern, berichten, angeben, melden, mitteilen, certorum hominum sermones ad alqm, Cic.: capitum numerum ad alqm milium LIII, Caes.: nihil ad eum, ut solebat, referre coepit, teilte ihm nun nichts mehr mit, Iustin.: ad se explorata, Liv.: haec mandata Caesari, Caes.: ref. in epistulis haec Bruti verba, Quint.: paternos maiores suos a Cyro Darioque, Iustin.: hanc cladem, Lampr. – alqm in deorum numero, unter den
    ————
    G. aufführen, Cic. de nat. deor. 1, 29. – se ex ea civitate oriundum, Iustin. – de quibus referam, de quo rettuli, Suet.: cuius de virtutibus maxime dilucide Q. Hortensius in annalibus suis rettulit, Vell. – mit folg. Acc. u. Infin., referunt Suebos ad extremos fines se recepisse, Caes.: scribe, quaeso, quid referat Celer egisse Caesarem cum candidatis, Cic.: haec eum dixisse refert, Suet.: consuli referunt excessum (esse) urbe, Liv.: quem ovasse de Britannis rettuli, Tac. – absol., refero ad Scaptium, Cic.: ut M. Brutus refert, Suet. – impers., in quo saepe aliter est dictum, aliter ad nos relatum, Cic.: im Supin. incredibilia relatu, Sen. nat. quaest. 7, 16, 1. – e) vor jmd. zur Beurteilung, zur Beschlußnahme bringen, jmdm. etw. vorlegen, vortragen, eine Anfrage oder einen Antrag stellen, consultationem ad amicos, Iustin.: omnia ad oracula, Nep.: ad Apollinem semper publice de maioribus rebus, Cic.: ad C. Aquilium (als Rechtsgelehrten), Cic. – ad consilium (Kriegsrat) de alqo, Nep.: de signo Concordiae dedicando ad pontificum collegium, Cic. – id ad populum, Cic. Clu. 137 (vgl. dazu Classen S. 196).m. folg. Fragesatz, referre se, quid etc., Liv. 34, 24, 6: refero ad vos, utrum... an etc., Liv. 34, 22, 10. – bes. referre ad senatum u. im Zshg. bl. referre, etwas vor den Senat bringen, an den Senat eine Anfrage, einen Antrag stellen, rem od. rem ex integro ad senatum, Sall. u. Liv.: ad senatum
    ————
    de legibus abrogandis, Cic.: refer ad senatum, Cic. – de ea re postulant ut referatur, Sall.: referre de legatis ad Cn. Marcium coëgit, Liv.: abnuentibus consulibus ea de re relatum, Tac.: consul convocato senatu refert, quid de his fieri placeat, Sall.: rettulit, quid de nexis fieri placeret, Liv.: petendum a consulibus, ut referrent, an etc., Plin. ep. 6, 5, 2: nemo refert, quod Italia externae opis indiget, niemand berührt in seinem Antrage die Tatsache, daß usw., Tac. ann. 3, 54. – 2) etw. eintragen, aufnehmen, einschreiben, vormerken, buchen, iudicium in tabulas publicas, Cic.: r. in tabulas, nomen in tabulas, in codicem, Cic.: r. in censum (in die Zensuslisten), Liv.: r. in album, Cic. u. Liv.: alqd in commentarium, in libellum, Cic.: alqd in annales, Capit.: r. epistulas in volumina, aufnehmen, Cic.: orationem in Origines, Cic.: alqm ex quaestura in iudices, Liv.: alqm in deos od. inter divos, Suet. u. Eutr.: alqm in reos, Cic. u. Auct. b. Alex.: alqm in proscriptos, Cic., od. inter proscriptos, Suet. – bes. ins Rechnungsbuch eintragen, buchen, verrechnen, acceptas pecunias, Auct. b. Alex.: pecuniam multae nomine, Auct. b. Afr.: pecuniam operi publico, unter der Rubrik »für ein öffentliches Gebäude« eintragen, verrechnen, Cic.: illam pecuniam nominatim Flacco datam, als namentlich dem Fl. ausgezahlt verrechnen, Cic.: alqd in acceptum referre u. alqd (alci) acceptum referre, s. accipio no. I, A, a, α (Bd. 1.
    ————
    S. 61).übtr., r. alqm (alqd) in m. Akk., jmd. (etw.) worunter rechnen, zählen, alqm in oratorum numerum, Cic.: alqm in numerum deorum, Suet.: terram et caelum in deos, Cic. – eodem Q. Caepionem referre, in dieselbe Gattung bringen, Cic. Brut. 223.
    Perf. rettuli, nicht retuli, s. Elendt zu Cic. de or. 2, 100 not. cr., auch in Inschriften, zB. Corp. inscr. Lat. 9, 2628 u. 10, 1786. lin. 14/15. – Partiz. rellatus, Corp. inscr. Lat. 1, 200, 81. Ter. Phorm. prol. 21. – Partiz. Fut. Pass. arch. auch referundus, Corp. inscr. Lat. 1, 203, 7; 1, 206, 14 u. ö. Plaut. Pers. 428. Sall. Cat. 50, 4.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > refero

  • 17 circumfero

    circum-fero, tulī, lātum, ferre, rings herumtragen, I) im Kreise: a) übh., medial, sol ut circumferatur, sich umdreht, ihre Kreisbahn zurücklegt, Cic. de or. 3, 178: u. so linea circumferens, Kreislinie, Umkreis, Gromat. vet. 5, 10 u.a. – u. übtr., oratio deducta atque circumlata, entwickelte u. periodisch abgerundete (Ggstz. oratio simplex atque illaborata), Quint. 4, 1, 60 – b) prägn. (als t. t. der Religionsspr.), jmd. od. etw. mit etw. zur Sühnung umtragen, mit etw. sühnen (vgl. Bücheler Popul. Iguv. lustr. p. 11), purā undā, Verg. Aen. 6, 229: ohne Ang. womit? facta omnia, Lucil. sat. 2, 16 (nach Büchelers Herstellung): alqm ter pro larvato, Plaut. fr. b. Serv. Verg. Aen. 6, 229: u. so alqam pro cerrita, Plaut. Amph. 776. – II) in einem Umkreise bei dem und jenem umher- od. herumtragen, herumbewegen, a) übh.: α) eig.: caput alcis praefixum hastae, Suet.: arma, sich im Kampfe bald hier-, bald dorthin wenden (vgl. no. β, αα), Curt. 6, 1, 4: clamor circumlatus, d. rings ertönende, Liv. – filium suis manibus, Quint.: laevā clipeum ad ictus, herumfahren lassen, den Streichen bald hier, bald dort entgegenhalten, Curt. – alqm per celeberrimos vicos, Suet.: circa ea omnia templa infestos ignes, Liv.: per pectus et clunes certis ductibus eruditam manum, in geschickten Wendungen herumführen (v. Transchierer), Sen. – ad nutum licentium (der Meistbietenden) circumferri, als Parteigänger sich bald dahin, bald dorthin wenden, umherziehen, Curt. – β) übtr.: αα) handelnd ringsumher od. bald dahin, bald dorthin tragen, -spielen, -verbreiten, incendia et caedes et terrorem, Tac.: terrorem nominis sui late, Flor. – bes. bellum, arma, Liv.: bellum passim, bellum vicatim, Liv.: arma late per orbem terrarum, Flor.: bellum od. arma ad singulas urbes, Liv.: arma orbe toto, Flor. Vgl. Mützell Curt. 6, 1, 4. – ββ) im Munde herumtragen, unter die Leute bringen, verbreiten, Philippi factum atque dictum, Col.: meritum alcis verā praedicatione, Plin. ep.: cum interim illud quidem ingens fama, haec nulla circumfert, Plin. ep. – m. folg. Acc. u. Infin., quae se circumferat esse Corinnam, Ov. am. 2, 17, 29. – b) ein Glied des Körpers, bes. die Augen, herumbewegen, herumdrehen, -wenden, herumfahren-, herumschießen-, herum- oder hinschweifen lassen, tacitos tamquam sua brachia vultus, Ov.: oculos, sich umsehen, umhersehen, Plin. ep.: superbos oculos, Ov.: huc atque huc acies, Verg.: quocumque circumtuli oculos, wohin ich rings meine Augen wendete, Liv.: oculos ad templa deûm, Liv.: dextrā laevāque ad circumstantia agmina oculos manusque, rings hinrichten, Curt.: minaciter truces oculos ad proceres Etruscorum, Liv.: oculos per omnes subiectorum aedificiorum partes, Val. Max.: oculos per totam civitatem, sich im g. St. umsehen, Plin. pan. – c) wie περιφέρειν, zu anderer An- und Einsicht, Gebrauch, Genuß herumtragen, herumgeben, herumreichen, herumgehen lassen, im Passiv = herumgehen, zur An- u. Einsicht, cedo codicem, circumfer, ostende, Cic.: circumferuntur tabulae inspiciendi nominis causā, Cic.: circumfertur sub nomine Caesaris tabula (Verzeichnis) ingens rerum venalium, Plin. pan.: SCtum per omnes Peloponnesi urbes, Liv. – zum Gebrauch, lyra circumfertur in conviviis, Quint. – zum Genuß, mulsum, Plaut.: merum largius, Curt.: poculum circumfertur, Liv.: reliquias (cenae) circumferri iubere, Suet.: c. humani corporis sanguinem in pateris, Sall.: hisce (poculis) etiamnunc in publico convivio potio circumfertur, Varr. LL. – übtr., Caesar circumferens terrarum orbi praesentiā suā pacis suae bona, nach allen Seiten der Welt austeilend (spendend), Vell. 2, 92, 2. – prägn., circumferri, im Publikum umhergehen = allgemein (gewöhnlich) im Gebrauch sein, v. Schriften, Quint. 2, 13, 15; 2, 15, 4. – d) zum eigenen Gebrauch an od. bei od. mit sich herumtragen, bei sich führen, signa Corinthia secum, Plin.: depictum orbem terrarum in membrana contionesque regum ac ducum ex Tito Livio, Suet.: semper et ubique pellem vituli marini, Suet.: pavimenta in expeditionibus, Suet.: capite uniones, gemmas digitis, Plin.: spolia devictarum gentium profundo ventre (v. dem, der den Ertrag der Beute vergeudet hat), Curt. – / Parag. Infin. circumferrier, Prud. c. Symm. 1, 423.

    lateinisch-deutsches > circumfero

  • 18 circumfero

    circum-fero, tulī, lātum, ferre, rings herumtragen, I) im Kreise: a) übh., medial, sol ut circumferatur, sich umdreht, ihre Kreisbahn zurücklegt, Cic. de or. 3, 178: u. so linea circumferens, Kreislinie, Umkreis, Gromat. vet. 5, 10 u.a. – u. übtr., oratio deducta atque circumlata, entwickelte u. periodisch abgerundete (Ggstz. oratio simplex atque illaborata), Quint. 4, 1, 60 – b) prägn. (als t. t. der Religionsspr.), jmd. od. etw. mit etw. zur Sühnung umtragen, mit etw. sühnen (vgl. Bücheler Popul. Iguv. lustr. p. 11), purā undā, Verg. Aen. 6, 229: ohne Ang. womit? facta omnia, Lucil. sat. 2, 16 (nach Büchelers Herstellung): alqm ter pro larvato, Plaut. fr. b. Serv. Verg. Aen. 6, 229: u. so alqam pro cerrita, Plaut. Amph. 776. – II) in einem Umkreise bei dem und jenem umher- od. herumtragen, herumbewegen, a) übh.: α) eig.: caput alcis praefixum hastae, Suet.: arma, sich im Kampfe bald hier-, bald dorthin wenden (vgl. no. β, αα), Curt. 6, 1, 4: clamor circumlatus, d. rings ertönende, Liv. – filium suis manibus, Quint.: laevā clipeum ad ictus, herumfahren lassen, den Streichen bald hier, bald dort entgegenhalten, Curt. – alqm per celeberrimos vicos, Suet.: circa ea omnia templa infestos ignes, Liv.: per pectus et clunes certis ductibus eruditam manum, in geschickten Wendungen herumführen (v. Transchierer), Sen. – ad
    ————
    nutum licentium (der Meistbietenden) circumferri, als Parteigänger sich bald dahin, bald dorthin wenden, umherziehen, Curt. – β) übtr.: αα) handelnd ringsumher od. bald dahin, bald dorthin tragen, -spielen, -verbreiten, incendia et caedes et terrorem, Tac.: terrorem nominis sui late, Flor. – bes. bellum, arma, Liv.: bellum passim, bellum vicatim, Liv.: arma late per orbem terrarum, Flor.: bellum od. arma ad singulas urbes, Liv.: arma orbe toto, Flor. Vgl. Mützell Curt. 6, 1, 4. – ββ) im Munde herumtragen, unter die Leute bringen, verbreiten, Philippi factum atque dictum, Col.: meritum alcis verā praedicatione, Plin. ep.: cum interim illud quidem ingens fama, haec nulla circumfert, Plin. ep. – m. folg. Acc. u. Infin., quae se circumferat esse Corinnam, Ov. am. 2, 17, 29. – b) ein Glied des Körpers, bes. die Augen, herumbewegen, herumdrehen, -wenden, herumfahren-, herumschießen-, herum- oder hinschweifen lassen, tacitos tamquam sua brachia vultus, Ov.: oculos, sich umsehen, umhersehen, Plin. ep.: superbos oculos, Ov.: huc atque huc acies, Verg.: quocumque circumtuli oculos, wohin ich rings meine Augen wendete, Liv.: oculos ad templa deûm, Liv.: dextrā laevāque ad circumstantia agmina oculos manusque, rings hinrichten, Curt.: minaciter truces oculos ad proceres Etruscorum, Liv.: oculos per omnes subiectorum aedificiorum partes, Val. Max.: oculos per totam civitatem,
    ————
    sich im g. St. umsehen, Plin. pan. – c) wie περιφέρειν, zu anderer An- und Einsicht, Gebrauch, Genuß herumtragen, herumgeben, herumreichen, herumgehen lassen, im Passiv = herumgehen, zur An- u. Einsicht, cedo codicem, circumfer, ostende, Cic.: circumferuntur tabulae inspiciendi nominis causā, Cic.: circumfertur sub nomine Caesaris tabula (Verzeichnis) ingens rerum venalium, Plin. pan.: SCtum per omnes Peloponnesi urbes, Liv. – zum Gebrauch, lyra circumfertur in conviviis, Quint. – zum Genuß, mulsum, Plaut.: merum largius, Curt.: poculum circumfertur, Liv.: reliquias (cenae) circumferri iubere, Suet.: c. humani corporis sanguinem in pateris, Sall.: hisce (poculis) etiamnunc in publico convivio potio circumfertur, Varr. LL. – übtr., Caesar circumferens terrarum orbi praesentiā suā pacis suae bona, nach allen Seiten der Welt austeilend (spendend), Vell. 2, 92, 2. – prägn., circumferri, im Publikum umhergehen = allgemein (gewöhnlich) im Gebrauch sein, v. Schriften, Quint. 2, 13, 15; 2, 15, 4. – d) zum eigenen Gebrauch an od. bei od. mit sich herumtragen, bei sich führen, signa Corinthia secum, Plin.: depictum orbem terrarum in membrana contionesque regum ac ducum ex Tito Livio, Suet.: semper et ubique pellem vituli marini, Suet.: pavimenta in expeditionibus, Suet.: capite uniones, gemmas digitis, Plin.: spolia devictarum gentium profundo ventre (v. dem, der den
    ————
    Ertrag der Beute vergeudet hat), Curt. – Parag. Infin. circumferrier, Prud. c. Symm. 1, 423.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > circumfero

  • 19 incido [1]

    1. in-cido, cidī, ere (in u. cado), hineinfallen, -stürzen, in-, auf etw. fallen, stürzen, I) von ungefähr: A) eig.: in foveam, Cic.: in flammas, Mart.: incidit saxum in crura, Cic.: si qua in oculos inciderint, Plin.: incidit turris super agmina, Verg.: ad terram (v. Pers.), Verg. – mit folg. Dat., capitibus nostris, Liv.: quoties aut cassidi tuae aut clipeo gravior ictus incideret, Tac. – mit Acc., ballista obruit quos inciderat, Plin.: accidit noctibus, ut (coturnices) vela incidant, Solin. – B) übtr.: 1) wohin fallen = wohin geraten, von ungefähr gelangen, kommen, in insidias, Cic.: in hos inexplicabiles laqueos, Quint.: fortuito in sermonem vestrum, zu eurem Gespräch hinzukommen, Cic.: in alcis manus, Cic.: inter catervas armatorum, Liv.: incidere alci od. in alqm, auf jmd. stoßen, jmdm. zufällig begegnen, Cic. – qui (oculi) quocumque inciderunt, Cic. u.a.: tot divitum paupertas subita in oculos incidit, Sen.: circumlatis oculis, ut incidēre (= inciderunt, sc. oculi) in Calin quendam, Curt. – m. bl. Acc., meas potissimum manus, Apul. met. 6, 8: proximam convallem, Apul. met. 6, 14: fatales laqueos, Vulcat. Gallic. Avid. Cass. 2. § 2; vgl. Lact. epit. 29, 1 u. dazu Bünem. – 2) der Zeit nach wohin fallen, treffen, in hunc diem incidunt mysteria, Cic.: quorum aetas in eorum tempora, quos nominavi, incidit, Cic. – mit bl. Acc., nonnumquam accidebat, ut menses qui fuerant transacti hieme, modo aestivum modo autumnale tempus inciderent, Solin. 1. § 44. – 3) in eine Krankheit, in ein Übel, in einen Gemütszustand usw. fallen, verfallen, in morbum, Cic.: in morbum de integro, Cic.: ex partu in febrem, Cels.: in febriculam, Planc. in Cic. ep. – in aes alienum, Cic.: in fraudem, Ter.: in errorem, Iustin.: in eadem vitia, Iustin. (u. so dum alterum vitium devitabat, incidebat – in alterum, Sen. rhet.): in imperiorum, honorum, gloriae cupiditatem, Cic.: in furorem et insaniam, Cic.: in amorem, Hyg. – m. bl. Acc., caecitatem, Ambros. de Tobia 2: repente hunc morbum, Plin. Val. 3, 7: infirmitatem contractam [ex laboribus], Corp. inscr. Lat. 8, 2728, 84 (wo von Wilmanns ohne Not [in] infirmitatem geschrieben wird): offensam, Auson. sept. sap. 7 (Pittac.), 10. p. 116, 6 Schenkl.: iram, Lact. Plac. narr. fab. 1, 10: amorem, ibid.14, 1. – 4) von ungefähr in oder auf etwas fallen, geraten, in etwas hineingeraten, in od. auf etw. kommen, auf etw. verfallen, a) v. Pers.: quod in id rei publicae tempus non incideris, sed veneris, Cic.: in eam ipsam mentionem, Cic.: casu in eorum mentionem, Cic.: in eum sermonem (auf das G. kommen), qui tum fere multis erat in ore, Cic.; vgl. quae res tandem inciderat? worauf war denn das Gespräch gekommen? Cic.: aber inc. in sermonem (sc. hominum), in das Gerede der Leute kommen, Cic.: u. so inc. in varios sermones, Cic. Vgl. oben no. B, 1. – in huiusmodi amicitias casu, Cic.: in alterum (genus iniustitiae), Cic. – in Diodorum, der Meinung des D. beitreten, Cic. – b) v. Lebl.: quae cogitatio si non incidisset, wäre ich nicht auf diesen G. verfallen, Cic.: incidit mihi in mentem, kommt mir in den Sinn, fällt mir ein, Ter. u. Cic.: so auch incidit mihi suspicio, Ter. (s. Spengel Ter. Andr. 359): dicam verum, ut aliud ex alio incidit, einfällt, Ter. – 5) vorfallen, sich zutragen, sich begeben, sich ereignen, eintreten, hereinbrechen, dazwischenkommen, quorum ubi aliquid incidit, Cels.: quorum si quid forte incidit, Cels.: navigabo, nisi si quid inciderit, Sen.: malle frustra operam insumptam quam quicquam incidisse, etwas passiert sei, Liv.: si cum dolore oculorum et cervicis iste casus incidit, Cels.: cum dolor intus incidit-, Cels.: incidit bellum, Nep.: si qua clades incidisset, Liv.: ne quod periculum incideret, Nep.: incidunt saepe tempora, cum etc., Cic.: quaestio incidit de alqa re, Eccl.: consultatio incidit de alqa re, Liv.: incidit de uxoribus mentio, es kam das Gespräch auf die Fr., Liv.: so incidit sermo de Catullo Messalino, Plin. ep.: u. nuper cum incidisset mentio M. Catonis, das G. auf M. K. kam, Sen. – forte ita incidit m. folg. ut u. Konj., Liv. 6, 34, 6; 26, 23, 1; 28, 17, 13; 38, 58, 9. Auct. b. Afr. 1, 3. Auct. b. Hisp. 3, 5 u. 6, 4; od. m. folg. ne u. Konj., Liv. 1, 46, 5. – m. Dat. pers. od. rei = begegnen, widerfahren, ei derepente tantus morbus incidit, Plaut.: multis tales casus inciderunt, Cic.: si quid durius tibi inciderit, Prop.: incidit amori calamitas, Ter.: narrationes incidentes (Ggstz. ipsius causae et negotii), nebenher sich darbietende, nebensächliche, Mart. Cap. 5. § 551: so status incidentes (Ggstz. principales), Mart. Cap. 5. § 443 u. § 450 u. § 459. – II) absichtlich: A) eig.: 1) in einen Ort hineinstürzen, mit Dat., patentibus portis, Liv.: castris, Liv. – v. Flüssen, sich ergießen in usw., hi duo amnes confluentes incidunt Oriundi flumini, Liv. – 2) feindlich jmd. anfallen, überfallen, angreifen, in hostem, Liv.: m. Dat., ultimis, Liv. – B) übtr., v. Zuständen usw., in etw. einfallen, jmd. überfallen, eo anno pestilentia gravis incidit in urbem agrosque, Liv.: terror incidit exercitui, Caes.: bellator deus animo incidit, ergreift, Verg. – / Partic. Fut. act. incāsūrus, Plin. 2, 97.

    lateinisch-deutsches > incido [1]

  • 20 a

    a, f., n., indécl., [première lettre de l’alphabet] Cic. Div. 1, 23 II abréviations diverses: A. = Aulus [prénom] II = antiquo, je rejette [la proposition sur les bulletins de vote dans les comices] II = absolvo, j’absous [sur les bulletins des juges] ; [d’où l’appellation] littera salutaris Cic. Mil. 15 II A. U. C. = anno urbis conditae ; a. u. c. = ab urbe condita ; a. d. VIII Kal. Nov. = ante diem octavum Kalendas Novembres II [dans les inscr.] A. = Augustus ; A.A. = Augusti duo ; A.A.A. = Augusti tres ; III viri A.A.A.F.F. = triumviri auro, argento, aeri flando, feriundo. ā, ou āh, interj., v. ah. ā, ăb, abs, prép. avec abl. (ἀπό). [ABCR]I [point de départ] [zapst]¶1 [avec des v. de mouvement, tr. ou int., simples ou composés] de: a) a signo Vortumni in Circum Maximum venire Cic. Verr. 1, 154: venir de la statue de Vertumne au Cirque Maxime, v. proficiscor, discedo, arcesso, etc ; b) [avec noms de pers.] de chez, d’auprès: a Caesare redire, Cic. Q. 2, 4, 6: revenir de chez César ; c) [sans verbe] non ille Serranus ab aratro, Cic. Sest. 72: non pas le fameux Serranus venu de sa charrue; quid tu, inquit, huc? a villa enim, credo, Cic. Fin. 3, 8: eh! dit-il, pourquoi toi ici? c’est de ta maison de campagne que tu viens, sans doute; d) [en parl de lettres] de la part de: litterae adlatae ab L. Porcio praetore, Liv. 26, 39, 1: une lettre apportée de la part du préteur L. Porcius, cf. Cic. Att. 7, 15, 5 ; 1, 15, 2; e) [avec adesse, marquant résultat du mouvement] adest a milite, Plaut. Ps. 924: il est là venant de la part du militaire, cf. Mil. 958, 1046; Ter. And. 268; Virg. En. 7, 454; dona adsunt tibi a Phaedria, Ter. Eun. 465: il y a là pour toi des présents de la part de Phaedria. f) [avec les noms de ville] de = des environs de [et non pas de l’intérieur de]: Cic., Caes. [zapst]¶2 [pour marquer la provenance] petere, postulare, quaerere, demander à; impetrare, obtenir de; accipere, recevoir de; habere, tenir de, etc.; emere, acheter à; sumere, haurire, prendre à, puiser à; trahere, tirer de; ducere, faire venir de, etc.; discere, audire, apprendre de, entendre de, etc. [zapst]¶3 [idée d’origine] a) oriri, prendre naissance à; fluere, découler de; nasci, naître de; proficisci, partir de, provenir de; ea sunt omnia non a natura, verum a magistro, Cic. Mur. 61: ces imperfections proviennent toutes non pas de la nature, mais du maître, cf. Har. 39; Fin. 1, 21; Off. 2, 69; sed haec et vetera et a Graecis, Cic. Tusc. 1, 74: mais tout cela c'est ancien et aussi tiré de l’histoire grecque, cf. Fam. 3, 13, 1; 5, 3, 1; 9, 16, 7; Par. 11; Sest. 122; b) [idée de naissance, de descendance] a Deucalione ortus, Tusc. 1, 21: né de Deucalion; a M. Tullio esse, Cic. Br. 62: descendre de M. Tullius II [filiation philosophique, littéraire, etc.] ab his oratores exstiterunt, Cic. Fin. 5, 7: d’eux (Péripatéticiens) sortirent des orateurs; erat ab isto Aristotele, Cic. de Or. 2, 160: il était de l’école de votre Aristote, cf. Or. 113; Mur. 63; c) Turnus Herdonius ab Aricia, Liv. l, 50, 3 [= Aricinus]: Turnus Herdonius d’Aricie, cf. 6, 13, 8; 6, 17, 7; pastor ab Amphryso, Virg. G. 3, 2: le berger Amphrysien [du fleuve Amphrysus] II de la maison de, [en parl. d’un esclave] Plaut. Ps. 616; Mil. 160; Curc. 407; Ter. And. 756; d) [étymologie] mater autem est a gerendis fructibus Ceres tamquam "Geres", Cic. Nat. 2, 67: quant à sa mère, son nom, Cérès, qui est comme Gérès, vient de gerere fructus, porter, produire les fruits, cf. 2, 64; 68; 2, 111; Leg. 2, 55; Varr. R. 1, 46; 2, 4, 17; 3, 12, 6, etc.; L. 5, 20; 5, 66 II maerere a marcere, Varr. L. 6, 50: maerere, s’affliger, vient de marcere, être affaissé; aures ab aveo, Varr. L. 6, 83: le mot aures, oreilles, vient de aveo, désirer [ABCR]II [mots grecs au datif ] L. 5, 103, etc. [zapst]¶4 [avec dare, possidere, promittere]: aliquid ab aliquo, donner, posséder, promettre qqch en le tenant de qqn, provenant de qqn, cf. Plaut. Cap. 449; Ps. 735; Cic. Flac. 44; Verr. 3, 177; a me argentum dedi, Plaut. Trin. 182: j’ai donné l’argent de ma poche, cf. 1144; Men. 545; aliquid a me promisi, Cic. de Or. 1, 111: j’ai promis qqch de mon fonds, cf. Pis. 84; Lucr. 4, 468; Suet. Caes. 84 II Antoni edictum legi a Bruto, Cic. Att. 16, 7, 7: l’édit d’Antoine, je l’ai lu de Brutus, le tenant de Brutus. [ABCR]II [éloignement, séparation, au pr. et fig.] de, loin de: [zapst]¶1 v. les verbes: dimittere, renvoyer de (loin de); excludere, deterrere, chasser de, détourner de, etc.; abhorrere, distare, differre, être éloigné de, différer de, etc.; de turba et a subselliis in otium se conferre, Cic. de Or, 2, 143: se retirer du milieu de la foule et loin des bancs du tribunal pour prendre du repos; ab oppido castra movere, Caes. BC. 3, 80, 7: en levant le camp s’éloigner de la ville; v. solvo, fugo, ejicio, aufero, etc. II [sans aucun verbe] a Chrysippo pedem numquam, Cic. Ac. 2, 143: de Chrysippe il ne s’éloigne jamais d’une semelle, cf. Att. 7, 3, 11; Fam. 7, 25, 2; nunc quidem paululum, inquit, a sole, Cic. Tusc. 5, 92: pour le moment, dit-il, écarte-toi un tant soit peu de mon soleil II [nuances] unde dejecti Galli? a Capitolio? unde, qui cum Graccho fuerunt? ex Capitolio, Cic. Caec. 88: d’où furent rejetés les Gaulois? de l’accès au Capitole: d’où les partisans de Gracchus? du Capitole, cf. 86 [zapst]¶2 avec les verbes defendere, tueri, munire, tegere, prohibere, arcere, etc. défendre, protéger, garantir contre, écarter de II stabula a ventis hiberno opponere soli, Virg. G. 3, 302: placer l’écurie à l’abri des vents [en face de] exposée au soleil d’hiver. [zapst]¶3 [expression] ab re, contrairement à l’intérêt: Plaut. Cap. 338; As. 224; Trin. 239; haud ab re duxi referre, Liv. 8, 11, 1: j’ai cru qu’il n’était pas inopportun de rapporter. [ABCR]III du côté de [zapst]¶1 [sens local] a tergo, a latere, a fronte, de dos, de franc, de front [de face]: a decumana porta, Caes. BG. 6, 37, 1: du côté de la porte décumane; ab ea parte, Caes. BG. 6, 37, 2: de ce côté; ab terra ingens labor succedentibus erat, Liv. 26, 46, 1: du côté de la terre, il y avait d’énormes difficultés pour les assaillants, cf. Sall. J. 17, 4; Plin. Ep. 2, 17, 21; surgens a puppi ventus, Virg. En. 5, 777: le vent s’élevant en poupe II ab Opis, Cic. Att. 6, 1, 17 [s.-ent. aede]: du côté du temple d’Ops (comp. ad Castoris), cf. Liv. 10, 47, 4 II Magnetes ab Sipylo, Cic. Q. 2, 9, 2: les Magnésiens qui habitent près du mont Sipyle, les Magnésiens du mont Sipyle, cf. Tac. An. 2, 47. [zapst]¶2 [point de départ, point d’attache]: stipites ab infimo revincti, Caes. BG. 7, 73, 3: troncs solidement attachés à la partie inférieure, par la base; cornua ab labris argento circumcludere, Caes. BG. 6, 28, 6: entourer d'argent les cornes sur les bords de la partie évasée. [zapst]¶3 [fig.] du côté de, du parti de, en faveur de: abs te stat, Plaut. Rud. 1100: il se tient de ton bord, cf. Cic. Inv. 1, 4; Br. 273; ab reo dicere, Cic. Clu. 93: parler en faveur de l'accusé; vide ne hoc totum sit a me, Cic. de Or. 1, 55: prends garde que cela ne soit tout en ma faveur; a petitore, a possessore agere, Plin. Ep. 6, 2, 2: plaider pour le compte du demandeur, du défendeur. [zapst]¶4 du côté de, sous le rapport de: a materno genere, Cic. Sull. 25: du côté maternel, par sa mère, cf. Ov. M. 2, 368; a re frumentaria laborare, Caes. BC. 3, 9, 5: souffrir de l'approvisionnement en blé; a mitilibus, a pecunia imparati, Cic. Att. 7, 15, 3: pris au dépourvu sous le rapport des troupes, de l'argent; ab exemplis copiose aliquid explicare, Cic. Br. 198: développer qqch avec une grande richesse d'exemples; tempus mutum a litteris, Cic. Att. 8, 14, 1: époque silencieuse sous le rapport des lettres [où l'on n'écrit point]; eorum impunitas fuit a judicio, a sermone, Cic. Post. 27: ils ont agi impunément au regard de la justice, au regard de l'opinion publique; mons vastus ab natura et humano cultu, Sall. J. 48, 3: montagne désolée sous le rapport de la nature du sol et de sa culture par l'homme [stérile et inculte]; ab omni parte, Hor. O. 2, 16, 27: sous tous les rapports. [zapst]¶5 servus a pedibus meis, Cic. Att. 8, 5, 1 [mss]: esclave qui me sert du point de vue de mes pieds [qui fait mes courses] II [puis ab suivi du nom de l'objet confié à la garde, à la surveillance] servus ab argento, a frumento, a veste, a vinis, esclave préposé à l'argenterie, à l'approvisionnement, à la garde-robe, aux vins; a bibliotheca, bibliothécaire; a valetudinario, infirmier; liberti ab epistulis et libellis et rationibus, Tac. An. 15, 35: affranchis chefs du secrétariat, maîtres des requêtes, chefs de la comptabilité; libertus et a memoria ejus, Suet. Aug. 79: son affranchi en même temps que son historiographe; novum officium instituit a voluptatibus, Suet. Tib. 42: il créa une nouvelle charge, l'intendance des plaisirs. [ABCR]IV à partir de: [zapst]¶1 de, à partir de, depuis: a porta Esquilina video... Cic. de Or. 2, 276: de la porte Esquiline je vois..., cf. Caes. BG. 2, 24, 2; ut erat a Gergovia despectus in castra, Caes. BG. 7, 45, 4: étant donné que de Gergovie la vue plongeait dans le camp; a vestibulo curiae, Liv. 1, 48, 1: dès le vestibule de la curie; gemere ab ulmo, Virg. B. 1, 58: gémir au sommet de l'orme; ab equo oppugnare, Prop. 3, 11, 13: assaillir à cheval; contra sensus ab sensibus repugnat, Lucr. 1, 693: il va à l'encontre des sens en s'appuyant sur les sens; ab summo, Caes. BG. 2, 18, 1: à partir du sommet, cf. 7, 73, 6; a medio ad summum, Cic. Tim. 20: du centre aux extrémités; da ab Delphio cantharum circum, Plaut. Most. 347: fais circuler la coupe en commençant par Delphium, cf. As. 891; orae maritimae praesum a Formiis, Cic. Fam. 16, 12, 5: je commande le littoral à partir de Formies; ab eo loco, Fam. 7, 25, 2: à partir de ce passage, de ces mots... [zapst]¶2 [évaluation d'une distance]: septumas esse aedes a porta, Plaut. Ps. 597: [il m'a dit] que c'était la septième maison à partir de la porte, cf. Varr. R. 3, 2, 14; Caes. BG. 2, 7, 3; 4, 22, 4; 5, 32, 1; quod tanta machinatio ab tanto spatio instrueretur, Caes. BG. 2, 20, 3: (ils se moquaient) de la construction à une si grande distance d'une si grande machine; v. longe, prope, procul avec ab; ultima stella a caelo, Cic. Rep. 6, 16: étoile la plus éloignée du firmament II [limites d'un espace] ab... ad, depuis... jusqu'à: Caes. BG. l, 1, 7; Liv. 1, 2, 5, ab imo ad summum totus moduli bipedalis, Hor. S. 2, 3, 308: de la base au sommet haut en tout de deux pieds; a Vestae ad Tabulam Valeriam, Cic. Fam. 14, 2, 2: du temple de Vesta à la Table Valérienne. [zapst]¶3 à partir de = y compris, avec: teneram ab radice ferens cupressum, Virg. G. 1, 20: portant un tendre cyprès avec ses racines; ab radicibus imis, Virg. G. 1, 319: [épis arrachés] avec toutes leurs racines. [ABCR]V [point de départ d'un jugement, d'une opinion, etc.] [zapst]¶1 d'après: aliquid ab aliqua re cognoscere, Caes. BG 1, 22, 2: reconnaître qqch d'après tel détail; a certo sensu et vero judicare de aliquo, Br. d. Fam. 11, 10, 1: juger qqn avec un sentiment sûr et vrai; ab annis spectare, Virg. En. 9, 235: considérer d'après l'âge; populum ab annis digerere, Ov. F. 6, 83: partager l'ensemble des citoyens d'après l'âge, cf. M. 14, 323; Tr. 4, 6, 39; Ep. 2, 86 II ab arte inexperta, Tib. 2, 1, 56: avec un art inexpérimenté, cf. 1, 5, 4; Ov. Tr. 2, 462. [zapst]¶2 [point de départ d'un sentiment], d'après, par suite de, du fait de: v. metuere, timere ab aliquo, craindre du fait de qqn, cf. Cic. Amer. 8; Fam. 5, 6, 2; Sul. 59; Phil. 7, 2; Liv.22, 36, 1; 24, 38, 9; v. sperare ab aliquo Cic. Off. 1, 49; Phil. 12, 26; Pis. 12; Liv. 21, 13, 3; metus omnis a vi atque ira deorum pulsus esset, Cic. Nat. 1, 45: toute crainte de la puissance et de la colère des dieux serait chassée, cf. Liv. 23, 15, 7; 23, 36, 1; 25, 33, 5, etc. [ABCR]VI à partir de [temps], depuis [zapst]¶1 a primo, a principio, dès le début; a principiis, dès les débuts; ab initio, dès le commencement; a puero, a pueritia, dès l'enfance; ab ineunte adulescentia, dès le commencement de la jeunesse II [à la prépos. se joignent souvent inde, jam, jam inde, statim, protinus] II longo spatio temporis a Dyrrachinis prœliis intermisso, Caes. BC. 3, 84, 1: un long intervalle de temps s'étant écoulé depuis les combats de Dyrrachium; ab hoc tempore anno sescentesimo rex erat, Cic. Rep. 1, 58: il était roi il y a six cents ans à compter de notre époque, cf. CM 19; ponite ante oculos unum quemque veterum; voltis a Romulo? voltis post liberam civitatem ab iis ipsis qui liberaverunt? Cic. Par. 11: évoquez la vie de chacun des anciens; voulez-vous remonter à Romulus? voulez-vous remonter, après la fondation de la liberté, à ceux précisément qui l'ont fondée? lex a sexagesimo anno senatorem non citat, Sen. Brev. 20, 4: la loi ne convoque pas le sénateur après soixante ans aux séances. [zapst]¶2 [noms de pers.] jam inde a Pontiano, Cic. Att. 12, 44, 2: depuis Pontianus [l'affaire de Pontianus]; exspecto te, a Peducaeo utique, Cic. Att. 12, 51, 1: je t'attends, en tout cas sans faute après Péducaeus [après l'affaire réglée avec Péducaeus] [zapst]¶3 [évaluation d'un laps de temps]: ab... ad (usque ad), depuis... jusqu'à: Cic. Br. 328; de Or. 2, 52; Caes. BG. 1, 26, 2; Liv. 26, 25, 11, etc. II [évaluation d'une durée, d'un rang chronologique] annus primus ab honorum perfunctione, Cic. de Or. 3, 7: la première année après l'achèvement des magistratures; quartus ab Arcesilao fuit, Cic. Ac. 1, 46: il fut le quatrième en partant d'Arcésilas; secundus a Romulo conditor urbis, Liv. 7, 1, 10: le second fondateur de Rome après Romulus, cf. 1, 17, 10; Hor. S. 2, 3, 193; Virg. B. 5, 49. [zapst]¶4 après, aussitôt après, au sortir de: ab re divina, Plaut. Pœn. 618: après le sacrifice; ab decimae legionis cohortatione profectus, Caes. BG. 2, 25, 1: étant parti, immédiatement après avoir harangué la dixième légion; a tuo digressu, Cic. Att. 1, 5, 4: après ton départ; ab ea [auctione] Cic. Att. 13, 30, 1: aussitôt après [la vente]; ab ipso cibo, Sen. Contr. 1, praef. 17: aussitôt après avoir mangé. [ABCR]VII du fait de, par l'effet de [zapst]¶1 [cause efficiente, surtout avec les inchoatifs]: calescere ab, Cic. Nat. 2, 138: se réchauffer grâce à; mitescere a sole, Cic. frg. F. 1, 17: s'adoucir sous l'action du soleil, cf. Varr. L. 5, 109; 7, 83; Ov. M. 1, 66; F. 5, 323 II qua mare a sole conlucet, Cic. Ac. 2, 105: sur toute l'étendue où la mer brille par l'effet du soleil, cf. Nat. 2, 92; zona torrida semper ab igni, Virg. G. 1, 234: zone toujours brûlante par suite du feu; lassus ab, Hor. S. 2, 2, 10: fatigué du fait de; a vento unda tumet, Ov. F. 2, 776: le vent fait gonfler l'onde, cf. 1, 215. [zapst]¶2 par suite de, par un effet de, en raison de [avec un nom de sentiment]: scio me ab singulari amore ac benevolentia, quaecumque scriba, tibi scribere, Balb. Fam. 9, 7 B, 3: je sais que c'est un attachement, un dévouement sans égal qui me font t'écrire tout ce que je t'écris; ab ira, Liv. 24, 30, 1: par l'effet de la colère; ab odio plebis an ab servili fraude, Liv. 3, 15, 7: par suite de la haine du peuple ou de la perfidie des esclaves; [constr. très fréq. d. Liv. cf. 5, 5, 3; 9, 40, 17; 10, 5, 2; 27, 17, 5; 28, 7, 9; 36, 24, 7; etc.]; a duabus causis punire princeps solet, Sen. Clem. 1, 20, 1: deux raisons d'ordinaire amènent le prince à punir; ab hoc, Varr. R. 2, 3, 7: par suite de cela, en raison de cela, cf. 2, 7, 6 II gravis ab, Ov. H. 10, 138: alourdi par; a somno languida, Ov. H, 10, 9: alanguie par le sommeil; dives ab, Ov. H. 9, 96: enrichi par. [ABCR]VIII [après les verbes passifs] [zapst]¶1 [avec un nom de pers. pour marquer le sujet logique de l'action; constr. courante] [zapst]¶2 [avec des noms de choses considérées comme des pers.]: a civitatibus, Cic. Verr. 3, 176: par les villes; a classe, Verr. 5, 63: par la flotte; a re publica, Cic. Mur. 7: par l'état; a legibus, Cic. Mil. 9: par les lois; a natura, Cic. Phil. 14, 32: par la nature; a studiis adulescentium, Cic. de Or. 3, 207: par le zèle des jeunes gens; a ventis invidiae, Cic. Verr. 3, 98: par les vents de la malveillance; a more majorum, Cic. Fam. 13, 10, 1: par la coutume des ancêtres; a vero, a falso, Cic. Ac. 2, 71: par le vrai, par le faux; defici a viribus, Caes. BC. 3, 64, 3: être abandonné par ses forces. [zapst]¶3 [après l'adj. verbal] Cic. de Or. 2, 86; Pomp. 34; etc. [zapst]¶4 [différent de per]: aliquid a suis vel per suos potius iniquos ad te esse delatum, Cic. ad Br. 1, 1, 1: [il m'a paru soupçonner] que ses ennemis t'ont rapporté ou plutôt t'ont fait rapporter quelque histoire; qui a te defensi et qui per te servati sunt, Cic. Pet. 38: ceux que tu as défendus et ceux que ton entremise a sauvés. [zapst]¶5 [avec des intr. équivalant pour le sens à des passifs] a paucis interire, Cic. Off. 2, 26: périr sous les coups de quelques hommes, cf. Lucr. 6, 709; mori ab, Cic. Fam 15,17, 2; Sen. Contr. 5. 3; perire ab, Nep. Reg. 3, 3; Ov. P, 3, 3, 46; cadere ab, Tac. An. 16, 9; vapulare ab, Sen. Contr. 9, 4, 2; Sen. Apoc. 15; Quint. 9, 2, 12. Q. [zapst]¶1 abs est rare; se trouve devant t, surtout dans l'expr. abs te II aps Inscr. et divers mss. de Plaut. et des lettres de Cic. II af, signalé par Cic. Or. 158, se lit dans des Inscr. [zapst]¶2 d'après les gram. anciens a se place devant les consonnes, ab devant les voyelles et devant h; mais ni les mss. ni les Inscr. ne vérifient cette règle. [zapst]¶3 qqf a, ab se trouvent après le relatif (quo ab): Plaut. As. 119; Rud. 555 II chez les poètes et chez Tacite, rarement ailleurs, entre le subst. et son déterminatif [adjectif, génitif, ou nom propre apposé]: judice ab uno Tac. An. 2, 60, par un seul juge; initio ab Suriae An. 4, 5, depuis les frontières de la Syrie; oppido a Canopo Tac. An 2, 60, à partir de la ville de Canope; uxore ab Octavia abhorrebat, Tac. An. 13, 12: il se détournait de son épouse Octavie II chez Ovide, séparé par ipse du complément: H. 9, 96; 12, 18; Pont. 3, 3, 46, etc. II quand il y a deux compléments liés par une copule, placé devant le second: Plaut. As. 163; Prop. 4, 3, 39; Ov. H. 6, 108, etc. [zapst]¶4 en composition, a devant m, v, (amovere, avertere); abs devant c, p, t (abscondere, abstinere, asportare = absportare); au devant f (auferre, aufugere), sauf afui parf. de absum; ab devant les autres consonnes, sauf aspernari au lieu de abspernari.
    * * *
    a, f., n., indécl., [première lettre de l’alphabet] Cic. Div. 1, 23 II abréviations diverses: A. = Aulus [prénom] II = antiquo, je rejette [la proposition sur les bulletins de vote dans les comices] II = absolvo, j’absous [sur les bulletins des juges] ; [d’où l’appellation] littera salutaris Cic. Mil. 15 II A. U. C. = anno urbis conditae ; a. u. c. = ab urbe condita ; a. d. VIII Kal. Nov. = ante diem octavum Kalendas Novembres II [dans les inscr.] A. = Augustus ; A.A. = Augusti duo ; A.A.A. = Augusti tres ; III viri A.A.A.F.F. = triumviri auro, argento, aeri flando, feriundo. ā, ou āh, interj., v. ah. ā, ăb, abs, prép. avec abl. (ἀπό). [ABCR]I [point de départ] [zapst]¶1 [avec des v. de mouvement, tr. ou int., simples ou composés] de: a) a signo Vortumni in Circum Maximum venire Cic. Verr. 1, 154: venir de la statue de Vertumne au Cirque Maxime, v. proficiscor, discedo, arcesso, etc ; b) [avec noms de pers.] de chez, d’auprès: a Caesare redire, Cic. Q. 2, 4, 6: revenir de chez César ; c) [sans verbe] non ille Serranus ab aratro, Cic. Sest. 72: non pas le fameux Serranus venu de sa charrue; quid tu, inquit, huc? a villa enim, credo, Cic. Fin. 3, 8: eh! dit-il, pourquoi toi ici? c’est de ta maison de campagne que tu viens, sans doute; d) [en parl de lettres] de la part de: litterae adlatae ab L. Porcio praetore, Liv. 26, 39, 1: une lettre apportée de la part du préteur L. Porcius, cf. Cic. Att. 7, 15, 5 ; 1, 15, 2; e) [avec adesse, marquant résultat du mouvement] adest a milite, Plaut. Ps. 924: il est là venant de la part du militaire, cf. Mil. 958, 1046; Ter. And. 268; Virg. En. 7, 454; dona adsunt tibi a Phaedria, Ter. Eun. 465: il y a là pour toi des présents de la part de Phaedria. f) [avec les noms de ville] de = des environs de [et non pas de l’intérieur de]: Cic., Caes. [zapst]¶2 [pour marquer la provenance] petere, postulare, quaerere, demander à; impetrare, obtenir de; accipere, recevoir de; habere, tenir de, etc.; emere, acheter à; sumere, haurire, prendre à, puiser à; trahere, tirer de; ducere, faire venir de, etc.; discere, audire, apprendre de, entendre de, etc. [zapst]¶3 [idée d’origine] a) oriri, prendre naissance à; fluere, découler de; nasci, naître de; proficisci, partir de, provenir de; ea sunt omnia non a natura, verum a magistro, Cic. Mur. 61: ces imperfections proviennent toutes non pas de la nature, mais du maître, cf. Har. 39; Fin. 1, 21; Off. 2, 69; sed haec et vetera et a Graecis, Cic. Tusc. 1, 74: mais tout cela c'est ancien et aussi tiré de l’histoire grecque, cf. Fam. 3, 13, 1; 5, 3, 1; 9, 16, 7; Par. 11; Sest. 122; b) [idée de naissance, de descendance] a Deucalione ortus, Tusc. 1, 21: né de Deucalion; a M. Tullio esse, Cic. Br. 62: descendre de M. Tullius II [filiation philosophique, littéraire, etc.] ab his oratores exstiterunt, Cic. Fin. 5, 7: d’eux (Péripatéticiens) sortirent des orateurs; erat ab isto Aristotele, Cic. de Or. 2, 160: il était de l’école de votre Aristote, cf. Or. 113; Mur. 63; c) Turnus Herdonius ab Aricia, Liv. l, 50, 3 [= Aricinus]: Turnus Herdonius d’Aricie, cf. 6, 13, 8; 6, 17, 7; pastor ab Amphryso, Virg. G. 3, 2: le berger Amphrysien [du fleuve Amphrysus] II de la maison de, [en parl. d’un esclave] Plaut. Ps. 616; Mil. 160; Curc. 407; Ter. And. 756; d) [étymologie] mater autem est a gerendis fructibus Ceres tamquam "Geres", Cic. Nat. 2, 67: quant à sa mère, son nom, Cérès, qui est comme Gérès, vient de gerere fructus, porter, produire les fruits, cf. 2, 64; 68; 2, 111; Leg. 2, 55; Varr. R. 1, 46; 2, 4, 17; 3, 12, 6, etc.; L. 5, 20; 5, 66 II maerere a marcere, Varr. L. 6, 50: maerere, s’affliger, vient de marcere, être affaissé; aures ab aveo, Varr. L. 6, 83: le mot aures, oreilles, vient de aveo, désirer [ABCR]II [mots grecs au datif ] L. 5, 103, etc. [zapst]¶4 [avec dare, possidere, promittere]: aliquid ab aliquo, donner, posséder, promettre qqch en le tenant de qqn, provenant de qqn, cf. Plaut. Cap. 449; Ps. 735; Cic. Flac. 44; Verr. 3, 177; a me argentum dedi, Plaut. Trin. 182: j’ai donné l’argent de ma poche, cf. 1144; Men. 545; aliquid a me promisi, Cic. de Or. 1, 111: j’ai promis qqch de mon fonds, cf. Pis. 84; Lucr. 4, 468; Suet. Caes. 84 II Antoni edictum legi a Bruto, Cic. Att. 16, 7, 7: l’édit d’Antoine, je l’ai lu de Brutus, le tenant de Brutus. [ABCR]II [éloignement, séparation, au pr. et fig.] de, loin de: [zapst]¶1 v. les verbes: dimittere, renvoyer de (loin de); excludere, deterrere, chasser de, détourner de, etc.; abhorrere, distare, differre, être éloigné de, différer de, etc.; de turba et a subselliis in otium se conferre, Cic. de Or, 2, 143: se retirer du milieu de la foule et loin des bancs du tribunal pour prendre du repos; ab oppido castra movere, Caes. BC. 3, 80, 7: en levant le camp s’éloigner de la ville; v. solvo, fugo, ejicio, aufero, etc. II [sans aucun verbe] a Chrysippo pedem numquam, Cic. Ac. 2, 143: de Chrysippe il ne s’éloigne jamais d’une semelle, cf. Att. 7, 3, 11; Fam. 7, 25, 2; nunc quidem paululum, inquit, a sole, Cic. Tusc. 5, 92: pour le moment, dit-il, écarte-toi un tant soit peu de mon soleil II [nuances] unde dejecti Galli? a Capitolio? unde, qui cum Graccho fuerunt? ex Capitolio, Cic. Caec. 88: d’où furent rejetés les Gaulois? de l’accès au Capitole: d’où les partisans de Gracchus? du Capitole, cf. 86 [zapst]¶2 avec les verbes defendere, tueri, munire, tegere, prohibere, arcere, etc. défendre, protéger, garantir contre, écarter de II stabula a ventis hiberno opponere soli, Virg. G. 3, 302: placer l’écurie à l’abri des vents [en face de] exposée au soleil d’hiver. [zapst]¶3 [expression] ab re, contrairement à l’intérêt: Plaut. Cap. 338; As. 224; Trin. 239; haud ab re duxi referre, Liv. 8, 11, 1: j’ai cru qu’il n’était pas inopportun de rapporter. [ABCR]III du côté de [zapst]¶1 [sens local] a tergo, a latere, a fronte, de dos, de franc, de front [de face]: a decumana porta, Caes. BG. 6, 37, 1: du côté de la porte décumane; ab ea parte, Caes. BG. 6, 37, 2: de ce côté; ab terra ingens labor succedentibus erat, Liv. 26, 46, 1: du côté de la terre, il y avait d’énormes difficultés pour les assaillants, cf. Sall. J. 17, 4; Plin. Ep. 2, 17, 21; surgens a puppi ventus, Virg. En. 5, 777: le vent s’élevant en poupe II ab Opis, Cic. Att. 6, 1, 17 [s.-ent. aede]: du côté du temple d’Ops (comp. ad Castoris), cf. Liv. 10, 47, 4 II Magnetes ab Sipylo, Cic. Q. 2, 9, 2: les Magnésiens qui habitent près du mont Sipyle, les Magnésiens du mont Sipyle, cf. Tac. An. 2, 47. [zapst]¶2 [point de départ, point d’attache]: stipites ab infimo revincti, Caes. BG. 7, 73, 3: troncs solidement attachés à la partie inférieure, par la base; cornua ab labris argento circumcludere, Caes. BG. 6, 28, 6: entourer d'argent les cornes sur les bords de la partie évasée. [zapst]¶3 [fig.] du côté de, du parti de, en faveur de: abs te stat, Plaut. Rud. 1100: il se tient de ton bord, cf. Cic. Inv. 1, 4; Br. 273; ab reo dicere, Cic. Clu. 93: parler en faveur de l'accusé; vide ne hoc totum sit a me, Cic. de Or. 1, 55: prends garde que cela ne soit tout en ma faveur; a petitore, a possessore agere, Plin. Ep. 6, 2, 2: plaider pour le compte du demandeur, du défendeur. [zapst]¶4 du côté de, sous le rapport de: a materno genere, Cic. Sull. 25: du côté maternel, par sa mère, cf. Ov. M. 2, 368; a re frumentaria laborare, Caes. BC. 3, 9, 5: souffrir de l'approvisionnement en blé; a mitilibus, a pecunia imparati, Cic. Att. 7, 15, 3: pris au dépourvu sous le rapport des troupes, de l'argent; ab exemplis copiose aliquid explicare, Cic. Br. 198: développer qqch avec une grande richesse d'exemples; tempus mutum a litteris, Cic. Att. 8, 14, 1: époque silencieuse sous le rapport des lettres [où l'on n'écrit point]; eorum impunitas fuit a judicio, a sermone, Cic. Post. 27: ils ont agi impunément au regard de la justice, au regard de l'opinion publique; mons vastus ab natura et humano cultu, Sall. J. 48, 3: montagne désolée sous le rapport de la nature du sol et de sa culture par l'homme [stérile et inculte]; ab omni parte, Hor. O. 2, 16, 27: sous tous les rapports. [zapst]¶5 servus a pedibus meis, Cic. Att. 8, 5, 1 [mss]: esclave qui me sert du point de vue de mes pieds [qui fait mes courses] II [puis ab suivi du nom de l'objet confié à la garde, à la surveillance] servus ab argento, a frumento, a veste, a vinis, esclave préposé à l'argenterie, à l'approvisionnement, à la garde-robe, aux vins; a bibliotheca, bibliothécaire; a valetudinario, infirmier; liberti ab epistulis et libellis et rationibus, Tac. An. 15, 35: affranchis chefs du secrétariat, maîtres des requêtes, chefs de la comptabilité; libertus et a memoria ejus, Suet. Aug. 79: son affranchi en même temps que son historiographe; novum officium instituit a voluptatibus, Suet. Tib. 42: il créa une nouvelle charge, l'intendance des plaisirs. [ABCR]IV à partir de: [zapst]¶1 de, à partir de, depuis: a porta Esquilina video... Cic. de Or. 2, 276: de la porte Esquiline je vois..., cf. Caes. BG. 2, 24, 2; ut erat a Gergovia despectus in castra, Caes. BG. 7, 45, 4: étant donné que de Gergovie la vue plongeait dans le camp; a vestibulo curiae, Liv. 1, 48, 1: dès le vestibule de la curie; gemere ab ulmo, Virg. B. 1, 58: gémir au sommet de l'orme; ab equo oppugnare, Prop. 3, 11, 13: assaillir à cheval; contra sensus ab sensibus repugnat, Lucr. 1, 693: il va à l'encontre des sens en s'appuyant sur les sens; ab summo, Caes. BG. 2, 18, 1: à partir du sommet, cf. 7, 73, 6; a medio ad summum, Cic. Tim. 20: du centre aux extrémités; da ab Delphio cantharum circum, Plaut. Most. 347: fais circuler la coupe en commençant par Delphium, cf. As. 891; orae maritimae praesum a Formiis, Cic. Fam. 16, 12, 5: je commande le littoral à partir de Formies; ab eo loco, Fam. 7, 25, 2: à partir de ce passage, de ces mots... [zapst]¶2 [évaluation d'une distance]: septumas esse aedes a porta, Plaut. Ps. 597: [il m'a dit] que c'était la septième maison à partir de la porte, cf. Varr. R. 3, 2, 14; Caes. BG. 2, 7, 3; 4, 22, 4; 5, 32, 1; quod tanta machinatio ab tanto spatio instrueretur, Caes. BG. 2, 20, 3: (ils se moquaient) de la construction à une si grande distance d'une si grande machine; v. longe, prope, procul avec ab; ultima stella a caelo, Cic. Rep. 6, 16: étoile la plus éloignée du firmament II [limites d'un espace] ab... ad, depuis... jusqu'à: Caes. BG. l, 1, 7; Liv. 1, 2, 5, ab imo ad summum totus moduli bipedalis, Hor. S. 2, 3, 308: de la base au sommet haut en tout de deux pieds; a Vestae ad Tabulam Valeriam, Cic. Fam. 14, 2, 2: du temple de Vesta à la Table Valérienne. [zapst]¶3 à partir de = y compris, avec: teneram ab radice ferens cupressum, Virg. G. 1, 20: portant un tendre cyprès avec ses racines; ab radicibus imis, Virg. G. 1, 319: [épis arrachés] avec toutes leurs racines. [ABCR]V [point de départ d'un jugement, d'une opinion, etc.] [zapst]¶1 d'après: aliquid ab aliqua re cognoscere, Caes. BG 1, 22, 2: reconnaître qqch d'après tel détail; a certo sensu et vero judicare de aliquo, Br. d. Fam. 11, 10, 1: juger qqn avec un sentiment sûr et vrai; ab annis spectare, Virg. En. 9, 235: considérer d'après l'âge; populum ab annis digerere, Ov. F. 6, 83: partager l'ensemble des citoyens d'après l'âge, cf. M. 14, 323; Tr. 4, 6, 39; Ep. 2, 86 II ab arte inexperta, Tib. 2, 1, 56: avec un art inexpérimenté, cf. 1, 5, 4; Ov. Tr. 2, 462. [zapst]¶2 [point de départ d'un sentiment], d'après, par suite de, du fait de: v. metuere, timere ab aliquo, craindre du fait de qqn, cf. Cic. Amer. 8; Fam. 5, 6, 2; Sul. 59; Phil. 7, 2; Liv.22, 36, 1; 24, 38, 9; v. sperare ab aliquo Cic. Off. 1, 49; Phil. 12, 26; Pis. 12; Liv. 21, 13, 3; metus omnis a vi atque ira deorum pulsus esset, Cic. Nat. 1, 45: toute crainte de la puissance et de la colère des dieux serait chassée, cf. Liv. 23, 15, 7; 23, 36, 1; 25, 33, 5, etc. [ABCR]VI à partir de [temps], depuis [zapst]¶1 a primo, a principio, dès le début; a principiis, dès les débuts; ab initio, dès le commencement; a puero, a pueritia, dès l'enfance; ab ineunte adulescentia, dès le commencement de la jeunesse II [à la prépos. se joignent souvent inde, jam, jam inde, statim, protinus] II longo spatio temporis a Dyrrachinis prœliis intermisso, Caes. BC. 3, 84, 1: un long intervalle de temps s'étant écoulé depuis les combats de Dyrrachium; ab hoc tempore anno sescentesimo rex erat, Cic. Rep. 1, 58: il était roi il y a six cents ans à compter de notre époque, cf. CM 19; ponite ante oculos unum quemque veterum; voltis a Romulo? voltis post liberam civitatem ab iis ipsis qui liberaverunt? Cic. Par. 11: évoquez la vie de chacun des anciens; voulez-vous remonter à Romulus? voulez-vous remonter, après la fondation de la liberté, à ceux précisément qui l'ont fondée? lex a sexagesimo anno senatorem non citat, Sen. Brev. 20, 4: la loi ne convoque pas le sénateur après soixante ans aux séances. [zapst]¶2 [noms de pers.] jam inde a Pontiano, Cic. Att. 12, 44, 2: depuis Pontianus [l'affaire de Pontianus]; exspecto te, a Peducaeo utique, Cic. Att. 12, 51, 1: je t'attends, en tout cas sans faute après Péducaeus [après l'affaire réglée avec Péducaeus] [zapst]¶3 [évaluation d'un laps de temps]: ab... ad (usque ad), depuis... jusqu'à: Cic. Br. 328; de Or. 2, 52; Caes. BG. 1, 26, 2; Liv. 26, 25, 11, etc. II [évaluation d'une durée, d'un rang chronologique] annus primus ab honorum perfunctione, Cic. de Or. 3, 7: la première année après l'achèvement des magistratures; quartus ab Arcesilao fuit, Cic. Ac. 1, 46: il fut le quatrième en partant d'Arcésilas; secundus a Romulo conditor urbis, Liv. 7, 1, 10: le second fondateur de Rome après Romulus, cf. 1, 17, 10; Hor. S. 2, 3, 193; Virg. B. 5, 49. [zapst]¶4 après, aussitôt après, au sortir de: ab re divina, Plaut. Pœn. 618: après le sacrifice; ab decimae legionis cohortatione profectus, Caes. BG. 2, 25, 1: étant parti, immédiatement après avoir harangué la dixième légion; a tuo digressu, Cic. Att. 1, 5, 4: après ton départ; ab ea [auctione] Cic. Att. 13, 30, 1: aussitôt après [la vente]; ab ipso cibo, Sen. Contr. 1, praef. 17: aussitôt après avoir mangé. [ABCR]VII du fait de, par l'effet de [zapst]¶1 [cause efficiente, surtout avec les inchoatifs]: calescere ab, Cic. Nat. 2, 138: se réchauffer grâce à; mitescere a sole, Cic. frg. F. 1, 17: s'adoucir sous l'action du soleil, cf. Varr. L. 5, 109; 7, 83; Ov. M. 1, 66; F. 5, 323 II qua mare a sole conlucet, Cic. Ac. 2, 105: sur toute l'étendue où la mer brille par l'effet du soleil, cf. Nat. 2, 92; zona torrida semper ab igni, Virg. G. 1, 234: zone toujours brûlante par suite du feu; lassus ab, Hor. S. 2, 2, 10: fatigué du fait de; a vento unda tumet, Ov. F. 2, 776: le vent fait gonfler l'onde, cf. 1, 215. [zapst]¶2 par suite de, par un effet de, en raison de [avec un nom de sentiment]: scio me ab singulari amore ac benevolentia, quaecumque scriba, tibi scribere, Balb. Fam. 9, 7 B, 3: je sais que c'est un attachement, un dévouement sans égal qui me font t'écrire tout ce que je t'écris; ab ira, Liv. 24, 30, 1: par l'effet de la colère; ab odio plebis an ab servili fraude, Liv. 3, 15, 7: par suite de la haine du peuple ou de la perfidie des esclaves; [constr. très fréq. d. Liv. cf. 5, 5, 3; 9, 40, 17; 10, 5, 2; 27, 17, 5; 28, 7, 9; 36, 24, 7; etc.]; a duabus causis punire princeps solet, Sen. Clem. 1, 20, 1: deux raisons d'ordinaire amènent le prince à punir; ab hoc, Varr. R. 2, 3, 7: par suite de cela, en raison de cela, cf. 2, 7, 6 II gravis ab, Ov. H. 10, 138: alourdi par; a somno languida, Ov. H, 10, 9: alanguie par le sommeil; dives ab, Ov. H. 9, 96: enrichi par. [ABCR]VIII [après les verbes passifs] [zapst]¶1 [avec un nom de pers. pour marquer le sujet logique de l'action; constr. courante] [zapst]¶2 [avec des noms de choses considérées comme des pers.]: a civitatibus, Cic. Verr. 3, 176: par les villes; a classe, Verr. 5, 63: par la flotte; a re publica, Cic. Mur. 7: par l'état; a legibus, Cic. Mil. 9: par les lois; a natura, Cic. Phil. 14, 32: par la nature; a studiis adulescentium, Cic. de Or. 3, 207: par le zèle des jeunes gens; a ventis invidiae, Cic. Verr. 3, 98: par les vents de la malveillance; a more majorum, Cic. Fam. 13, 10, 1: par la coutume des ancêtres; a vero, a falso, Cic. Ac. 2, 71: par le vrai, par le faux; defici a viribus, Caes. BC. 3, 64, 3: être abandonné par ses forces. [zapst]¶3 [après l'adj. verbal] Cic. de Or. 2, 86; Pomp. 34; etc. [zapst]¶4 [différent de per]: aliquid a suis vel per suos potius iniquos ad te esse delatum, Cic. ad Br. 1, 1, 1: [il m'a paru soupçonner] que ses ennemis t'ont rapporté ou plutôt t'ont fait rapporter quelque histoire; qui a te defensi et qui per te servati sunt, Cic. Pet. 38: ceux que tu as défendus et ceux que ton entremise a sauvés. [zapst]¶5 [avec des intr. équivalant pour le sens à des passifs] a paucis interire, Cic. Off. 2, 26: périr sous les coups de quelques hommes, cf. Lucr. 6, 709; mori ab, Cic. Fam 15,17, 2; Sen. Contr. 5. 3; perire ab, Nep. Reg. 3, 3; Ov. P, 3, 3, 46; cadere ab, Tac. An. 16, 9; vapulare ab, Sen. Contr. 9, 4, 2; Sen. Apoc. 15; Quint. 9, 2, 12. Q. [zapst]¶1 abs est rare; se trouve devant t, surtout dans l'expr. abs te II aps Inscr. et divers mss. de Plaut. et des lettres de Cic. II af, signalé par Cic. Or. 158, se lit dans des Inscr. [zapst]¶2 d'après les gram. anciens a se place devant les consonnes, ab devant les voyelles et devant h; mais ni les mss. ni les Inscr. ne vérifient cette règle. [zapst]¶3 qqf a, ab se trouvent après le relatif (quo ab): Plaut. As. 119; Rud. 555 II chez les poètes et chez Tacite, rarement ailleurs, entre le subst. et son déterminatif [adjectif, génitif, ou nom propre apposé]: judice ab uno Tac. An. 2, 60, par un seul juge; initio ab Suriae An. 4, 5, depuis les frontières de la Syrie; oppido a Canopo Tac. An 2, 60, à partir de la ville de Canope; uxore ab Octavia abhorrebat, Tac. An. 13, 12: il se détournait de son épouse Octavie II chez Ovide, séparé par ipse du complément: H. 9, 96; 12, 18; Pont. 3, 3, 46, etc. II quand il y a deux compléments liés par une copule, placé devant le second: Plaut. As. 163; Prop. 4, 3, 39; Ov. H. 6, 108, etc. [zapst]¶4 en composition, a devant m, v, (amovere, avertere); abs devant c, p, t (abscondere, abstinere, asportare = absportare); au devant f (auferre, aufugere), sauf afui parf. de absum; ab devant les autres consonnes, sauf aspernari au lieu de abspernari.
    * * *
        A meis ciuibus ea res mihi fuit honori. id est, Ob eam rem honoribus affectus sum a ciuibus meis. Ci. Pour cela m'ont honoré les habitants de nostre ville.
    \
        A nobilitate igitur periculum. Subaudi, Est, Impendet, Imminet, aut aliquid simile. Cic. Il y a danger de la part ou costé de la noblesse, ou des nobles.
    \
        Ab aliquo perire, id est occidi. Plin. Estre tué par aucun.
    \
        A et Ab, motum a loco significant: vt, A villa redeo, ab agro, vel ab agris. Je retourne de la metairie, Des champs.
    \
        A et Ab, interdum per QVVM declarantur: seruiuntque tempori significando: vt, A paruo te noui: Hoc est, quum adhuc paruus esses. Quand tu estois encore petit enfant.
    \
        Ab adolescentia. Cic. Dés le commencement de ma jeunesse, Dés que je commencoye à venir en eage.
    \
        Ab ineunte adolescentia. Plaut. Cic. Dés le commencement de mon adolescence, ou de mon eage.
    \
        A cunabulis. Plaut. Dés le berceau, Dés mon enfance.
    \
        Ab infante duratus. Colu. Endurci dés son enfance, ou d'enfance.
    \
        Ab infantibus, Id est a pueritia. Cels. Dés l'enfance, D'enfance.
    \
        A paruis. Terent. De jeunesse, Dés qu'on estoit encore petit.
    \
        A primordio sui. Tacit. Depuis son commencement.
    \
        A principiis ita diligentior fiet puer. Quintil. Dés le commencement.
    \
        A pueritia. Cic. D'enfance, Dés l'enfance.
    \
        A tenero et a teneris. Colum. D'enfance, Dés qu'on estoit encore tendre, ou petit tendron.
    \
        A et Ab, finitum rei alicuius aut temporis terminum significant: et fere sequitur ad, vel vsque ad, aut aliquid idem pollens: vt, A principio ad finem. Dés, ou Depuis le commencement jusques à la fin. \ Ab auo. Terent. Dés le temps de l'ayeul.
    \
        Ab aurora. Plaut. Dés le poinct, ou l'aube du jour.
    \
        Ab sole orto in multum diei stetere in acie. Liu. Depuis le soleil levé.
    \
        A calce ad carceres. Id est, A fine ad principium. Cic. De la fin au commencement.
    \
        A capite vsque ad calcem. Plaut. Depuis le commencement jusques à la fin, ou Depuis le hault jusques au bas.
    \
        Talos a vertice pulcher ad imos. Horat. Depuis le sommet de la teste, jusques à la plante des pieds, ou jusques aux talons.
    \
        Ab extremo orsi. Liu. Commenceants au dernier.
    \
        A fundamento. Plaut. Depuis le fondement.
    \
        A fundo. Virg. Depuis le fond.
    \
        Ab infimo. Plaut. Depuis le fin bas.
    \
        Ab humili ad summum. Cic. Du bas au plus hault.
    \
        Ab illo tempore. Cic. Dés, ou Depuis ce temps là.
    \
        Ab hora tertia bibebatur. Cic. Depuis trois heures.
    \
        Ab imis vnguibus vsque ad verticem summum. Cic. Depuis le fin bout des ongles du pied, jusques au sommet de la teste.
    \
        Ab initio. Cic. Dés, ou Depuis le commencement.
    \
        A mane. Plaut. Depuis le matin.
    \
        A media nocte togatus ero. Mart. Dés, ou Depuis minuict.
    \
        Ab omni vetustate acceptum. Cic. De toute ancienneté.
    \
        A pridie Idus Sept. Plin. Depuis le jour de devant les Ides.
    \
        A prima luce. Caes. Dés le fin matin. Dés qu'il commencea à faire cler.
    \
        A primo, pro A principio. Ci. Au premier, ou Du commencement.
    \
        A summo. Plaut. Depuis le hault.
    \
        A terra ad caelum percontari. Plaut. Depuis un bout jusques à l'autre.
    \
        A vestigio ad verticem. Plin. Depuis la plante des pieds jusques au sommet de la teste.
    \
        A et Ab separationem significant. Terent. Ita tum discedo ab illo. D'avec luy.
    \
        A vel Ab, pro Contra: vt nonnullis placet. Virg. Defendo a frigore myrtos. Du froid, ou Contre le froid.
    \
        A vel Ab, pro Praeter, siue contra. Plin. Id quod notasse, non ab re est. Il n'est pas sans propos, ou inutile. Il n'est pas impertinent.
    \
        Quae ab re sunt. Choses impertinentes, et non servantes à la matiere. B.
    \
        Ab re est remissior. Il est trop negligent et nonchalant de son profict. B.
    \
        Ab re, Contra commodum. Plau. Ab re consulit. Contre le profict et utilité de celuy à qui il donne conseil. Il luy conseille son dommage.
    \
        Ab re orare. Plau. Prier en vain, ou demander quelque chose oultre raison et sans propos.
    \
        Ab re, pro Ob eam rem. Liu. Id, ab re, Interregnum appellatum. Pour ce, Pour ceste cause.
    \
        Tantumne ab re tua est otii tibi, vt, etc. Cic. As tu bien tant de loisir avec tes affaires? Tes affaires te donnent ils bien tant de loisir?
    \
        Non ab re. Suet. Il n'est point impertinent, ou hors de propos.
    \
        Haud ab re duxi. Liu. J'ay estimé n'estre point inutile, ou sans raison.
    \
        Non ab re. Non sans cause.
    \
        A vel Ab, pro Post, vel statim, seu concinuo post. Pli. Dulcissimum ab hominis camelinum lac. Le laict du chameau est le plus doulx apres celuy de la femme.
    \
        A ientaculo. Plaut. Apres desjuner.
    \
        Cuius a morte hic tertius et tricesimus est annus. Cic. C'est cy la XXXIII. annee depuis son trespas.
    \
        Vt primum a tuo digressu Romam veni. Cic. Apres.
    \
        A rege secundus. Le second apres le roy.
    \
        Hostium a tergo incursum vidit. Liu. Par derriere, Du costé de derriere.
    \
        A Senatu stat. Cic. Il est du parti du Senat, Il tient pour le Senat, Il tient le parti du Senat.
    \
        Dicere ab reo. Cic. Parler ou plaider pour le defendeur.
    \
        Hoc totum est a me. Cic. Tout cela sert à mon propos. Tout cela fait pour moy.
    \
        A nobis facit. Cic. Sert à nostre propos.
    \
        A vel Ab, pro énéka, siue pro, Quod pertinet ad, Cic. cum a militibus, tua pecunia. Mal fourniz et pourveuz quant à gens de guerre et argent.
    \
        A morbo valui, ab animo aeger fui. Plaut. Quant est de la maladie, j'en suis gueri.
    \
        A me pudica est. Plaut. Quant est de moy, je vous responds de moy qu'elle est femme de bien.
    \
        Narrat vt virgo a se integra etiam tum siet. Terent. Que de sa part elle est pucelle.
    \
        Doleo ab animo, doleo ab oculis. Plaut. Je suis malade en l'esprit, J'ay l'esprit fasché. J'ay mal aux yeuls.
    \
        Otiosus ab animo. Plaut. Qui n'ha nulle fantasie en son esprit.
    \
        Inops eram ab amicis. Cic. Povre d'amis.
    \
        Nunquam a causis et iudiciis districtior fui. Cic. Je ne fus oncq plus empesché de procez.
    \
        Ab hac parte reddemus vos securos. Planc. Ciceroni. De ce costé, quant à ce.
    \
        Ab se cantat cuia sit. Plaut. D'elle mesme.
    \
        Ab transenna lumbricum petit. Plaut. Parmi la fenestre, ou le guichet. Aucuns sont d'advis que le vray sens est tel, Cest oyseau cerche sa viande parmi le filé, ou le laqs, ou le piege, ou le collet qui est tendu pour le prendre.
    \
        Salutem a bonis afferre. Cic. Par les bons.
    \
        Ab ostio omnia isthaec audiui. Plaut. De l'huis.
    \
        Ipsa protinus a via amicumsalutes. Mart. Du chemin, En passant.
    \
        A foris. Plin. Par dehors.
    \
        A vel Ab, pro Versus, seu quod vulgo, De parte dicimus.
    \
        Quod a sole fuit. Plin. Qui avoit esté du costé du soleil, Tourné vers le soleil, Devers le soleil.
    \
        Firmos omnino et duces habemus ab occidente, et exercitus. Cic. Vers la partie d'occident.
    \
        A dextera. Plin. Du costé dextre. A dextre.
    \
        Ictus ab latere. Liuius. Feru ou frappé par le flan.
    \
        A contraria aure instillare. Plin. Par l'oreille opposite.
    \
        A vento aliquid opponere. Pli. De devers le vent. Du costé du vent.
    \
        A vel Ab cum ablatiuo personae, eleganter domicilium significat: vt, A iudice venio. hoc est, a domo iudicis, quod inepte dicitur, De apud. De chez vous, De vostre mesnie.
    \
        Ab ea egreditur. Terent. De chez elle.
    \
        A nobis domo est. De nostre maison. De chez nous.
    \
        A qua a ferrario fabro. Cels. Eaue de chez ung forgeron ou mareschal. Eaue en laquelle le mareschal estainct, ou trempe son fer.
    \
        A Pontio, ex Trebulano, ad quintum Idus Maii. Cic. De la maison de Pontius, Escript en la maison de Pontius, etc. C'est la fin et date des lettres.
    \
        A vel Ab sequente. quoque praepositione ad, vel ipsa subaudita, plerunque vtimur, vbi ab vna re ad aliam fit transitus. Terent. Ab labore ad libidinem. Du labeur à volupté.
    \
        A vel Ab nonnunquam ponitur pro Gallica praepositione Par. A potu quidam prandiumincipiunt. Plin. Par boire.
    \
        A fronte et a tergo. Cic. Devant et derriere, ou par devant et par derriere.
    \
        A pectore denudari. Cic. Estre descouvert par la poitrine, Avoir la poitrine descouverte.
    \
        Ab exteriori parte. Cels. Par dehors.
    \
        A verecundia. Liu. De honte qu'on ha.
    \
        Ab illo friget. Gel. Ce n'est rien aupris de luy.
    \
        A, Propter: vt A metu infamiae. Tacit. Pour crainte du deshonneur, Craignant deshonneur.
    \
        A spe quam successus rerum augebat. Liu. A cause de l'esperance, A raison ou pour l'esperance.
    \
        Ab ira et odio. Liu. Par courroux et haine.
    \
        A sole dolet. Plin. Il est malade du soleil, Le soleil luy a faict mal, ou l'a faict malade.
    \
        Ab, pro Erga. Cic. Ab innocentia clementissimus. Envers les innocens.
    \
        A vel Ab pro A parte, siue Ex parte. Liu. Ab Sabinis Metius Curtius. Du costé des Sabins, ou de la part des Sabins.
    \
        Ab Romanis tubae cornuaque cecinerunt. Liu. Les trompettes et cornets sonnerent du costé des Rommains. Les Rommains sonnerent la trompette.
    \
        Ei testamento legat grandem pecuniam a filio. Cic. Il luy laisse un legz d'une grande somme d'argent payable par les mains de son filz.
    \
        Ab aliqua re otium vel tempus habere. Terent. N'estre point empesché, et ne laisser point d'avoir bon loisir pour cela.
    \
        A vel Ab, proximitatem loci significat. Cic. Venisse eum a Roma. D'aupres de Romme.
    \
        Ab Roma aberat. Cic. N'estoit point autour, ou aupres de Romme.
    \
        Ab accidentibus, Qui ha charge de mettre en escript et d'advertir des choses qui surviennent. \ Ab aure, Secretaire.
    \
        A commentariis, Celuy qui fait le registre des prisonniers, Geolier, ou un Chroniqueur. \ Ab epistolis. Suet. Secretaire.
    \
        A latere Regis. Les amis familiers du Roy qui ne bougent de son costé. \ A libellis, Maistre des requestes.
    \
        A manu, A manu, seruus, et A manibus. Suet. Un clerc qui sert pour escrire.
    \
        A pedibus, vel A pedibus seruus. Cic. Un laquay. quod etiam Ad pedes, Martiali: et Circum pedes, Ciceroni: dicitur.
    \
        A secretis, Secretaire.
    \
        A studiis. Sue. Celuy de qui nous nous servons au faict de nos estudes.
    \
        A rationibus. Suet. Maistre correcteur, auditeur, ou autre officier és comptes. President des comptes. B.
    \
        A voluptatibus. Suet. Qui ha charge d'inventer toute sorte de passetemps pour le prince.
    \
        Positis castris a milibus passuum quindecim. Caes. Ayant assis son camp à quinze mille pas pres.
    \
        Ab illo tibi soluam. Cic. Je te feray delivrer par luy ce que je te doy.
    \
        Viaticum vt dem ab trapezita tibi. Plaut. A fin que je te baille argent pour voyager par les mains du banquier, Que je te face delivrer argent par la banque.
    \
        Ab Aulo Sextilio dicit se dedisse, et a suis fratribus. Cic. Il dit avoir payé de l'argent de Sextilius, et de l'argent ou de la bourse de ses freres.
    \
        A cauda de ouo exeunt. Plin. La queue devant, ou la queue la premiere. \ Pedibus genitus Nero. Pli. Les pieds devant.
    \
        Quaecunque animal pariunt, in capita gignunt. Plin. Les testes devant.
    \
        A matre pulli. Colum. Prins dessoubs les ailes de la mere.
    \
        A lenone manu asserere. Plaut. Retirer une fille, et la delivrer d'entre les mains d'un maquereau.
    \
        Instructus a philosophia. Cic. Garni de philosophie. Scavant en philosophie.
    \
        Inuictus a labore. Cic. Qui ne se lasse point de labeur et travail. Non vaincu de ou par labeur.
    \
        Ab exule prope esse. Taci. Estre presque banni. N'estre gueres moins que banni.
    \
        A contumelia, quam a laude propius fuerit, post Vitellium eligi. Tacit. Estre esleu apres Vitelle, approcheroit plus de deshonneur, que de gloire.
    \
        Ab amore scribere. Balbus Ciceroni. De grand amour.
    \
        Ab aspectu decorus. Colu. Beau à veoir.
    \
        Ab aliquo describere. Cic. Transcrire du livre d'un autre.
    \
        A se aliquid promere. Cic. Dire quelque chose du sien, de soymesme et de son invention.
    \
        A me salutem dic Ciceroni. Cic. Salue Cicero de par moy.
    \
        A me illos habe commendatissimos. Cic. Je te les recommande tant que je puis. Ayes les en recommandation pour l'amour de moy.
    \
        A sole calor. Cic. Chaleur de soleil.
    \
        A puppi religatus. Cic. Attaché, ou lié à la poupe.
    \
        A stirpe socius Pop. Rom. Sallust. De race.
    \
        A stirpe, pro Stirpitus. Liu. Dés la racine, Totalement, du tout.
    \
        Ab auro fulgorem reuereri. Lucret. Avoir en reverence ceulx qui sont vestus de drap d'or, ou qui reluisent de dorures.
    \
        A limine disciplinas salutare. Seneca. Estudier quelque peu et legerement.
    \
        Ab eo, pro Eius. Terent. Atque ab eo gratiam inibo. Je gaigneray sa bonne grace.
    \
        Ab illo iniuria. Terent. Le tort qu'il fait.
    \
        A, interdum redundare videtur. Tacit. A metu infamiae. De paour de deshonneur. Liu. Castra a stationibus firma.
    \
        A et Ab, eleganter vtimur cum his dictionibus Vsque et Prope. Cic. Vsque a Capitolio. Dés le Capitole.
    \
        Tam prope ab domo. Cic. Si pres de la maisons.

    Dictionarium latinogallicum > a

См. также в других словарях:

  • OCULI moribundo — ante ipsum animae exitum, nec tactu, nedum pressurâ digitorum, utcumque leviusculâ quidem, apud Hebraeos regulariter claudebantur; ne inde qui sic clauderet, adeo infirmo mortem forte acceleraret. Mortuo vero claudi ab adstantibus, maxime… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Liste de locutions latines — Cet article contient une liste de locutions latines présentée par ordre alphabétique. Pour des explications morphologiques et linguistiques générales, consulter l article : Expression latine. Sommaire  A   B … …   Wikipédia en Français

  • BONA dea — quam Veteres Faunam, sive Fatuam dixêre, tantae pudicitiae fuit, ut nemo illam, dum vixit, praeter virum mas viderit, nec nomen eius audiêrit: propter quod illi solae mulieres Romanae noctu in operto sacrificabant. Tibullus l. 1. El. 6. v. 22.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • olho — |ô| s. m. 1. Cada um dos dois órgãos da visão. = VISTA 2. Expressão do olhar. 3. Atenção, vigilância. 4. Perspicácia, sagacidade. 5. Abertura, furo. 6. Aro para o cabo de uma ferramenta. 7. Buraco ou cavidade no queijo e em outras substâncias… …   Dicionário da Língua Portuguesa

  • Defixio — Fluchtafel auf Griechisch, Bleilamelle, 4. Jh. n. Chr., Fund aus dem Kolumbarium der Villa Doria Pamphili in Rom Die Fluchtafel oder Defixion (griechisch καταδεσμός …   Deutsch Wikipedia

  • Defixion — Fluchtafel auf Griechisch, Bleilamelle, 4. Jh. n. Chr., Fund aus dem Kolumbarium der Villa Doria Pamphili in Rom Die Fluchtafel oder Defixion (griechisch καταδεσμός …   Deutsch Wikipedia

  • Defixiones — Fluchtafel auf Griechisch, Bleilamelle, 4. Jh. n. Chr., Fund aus dem Kolumbarium der Villa Doria Pamphili in Rom Die Fluchtafel oder Defixion (griechisch καταδεσμός …   Deutsch Wikipedia

  • Fluchtafel — auf Griechisch, Bleilamelle, 4. Jh. n. Chr., Fund aus dem Kolumbarium der Villa Doria Pamphili in Rom Die Fluchtafel oder Defixion (griechisch καταδεσμός katadesmós oder κα …   Deutsch Wikipedia

  • JURAMENTUM — in iudiciis et actionrbus, apud omnes semper gentes, cum circalitigantes, tum circa testes, non exigui usûs fuit: Unde Arist. μετα θείας παραλήφεως φάσις ἀναποδεικτος, cum divina sibi assumptione Dictio non demonstrabilis, Rhetoric. ad Alex.c. 18 …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Celtic Rite — The term Celtic Rite is generally, but rather indefinitely, applied to the various rites used in Great Britain, Ireland, perhaps in Brittany, and sporadically in Northern Iberia, and in the monasteries which resulted from the Irish missions of St …   Wikipedia

  • The Celtic Rite —     The Celtic Rite     † Catholic Encyclopedia ► The Celtic Rite     This subject will be treated under the following seven heads:     I. History and Origin; II. Manuscript Sources; III. The Divine Office; IV. The Mass; V. the Baptismal Service; …   Catholic encyclopedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»